‘Als ik nog steeds het gezicht van de Japanse #MeToo ben, hebben we gefaald’

Itō lijkt tijdens het gesprek in het Amsterdamse Volkshotel ver van huis, maar voor de journalist is het de nieuwe norm. Door de wereldwijde vertoningen van haar documentaire leeft ze al maanden uit haar koffer. 

Ze oogt energiek, maar geeft toe dat het reizen langzamerhand zijn tol begint te eisen. ‘Het is zwaar om rond te reizen en je eigen trauma te blijven delen. Maar het mooie is dat ik door het reizen in contact kom met mensen die hun eigen trauma’s met mij delen. We praten dan ook over de manier waarop we die trauma’s verwerken, waardoor ik allerlei nieuwe manieren ontdek om dat te doen. Zo herstelde ik vorig jaar van een inzinking in Brazilië door een tiendaagse stiltemeditatie te volgen.'  

Het is pittig, maar de regisseur is dankbaar voor de wereldwijde aandacht. Itō: ‘Ik hoop dat ik met Black Box Diaries andere slachtoffers ervan kan overtuigen dat ze allemaal zelf over de kracht beschikken om hun verhaal te delen.’

In 2015 werd Itō gedrogeerd en verkracht door de invloedrijke journalist Noriyuki Yamaguchi, een politiek journalist en vriend van oud-premier Shinzo Abe. Ze deed aangifte, maar kreeg te horen dat er niet genoeg bewijs was voor een strafzaak. In 2017 besloot ze Yamaguchi publiekelijk te beschuldigen en spande ze een civiele zaak tegen hem aan. 

Haar verhaal en de daaropvolgende rechtszaak kregen veel aandacht in Japan. De opkomende #MeToo-beweging in westerse landen droeg hieraan bij: Itō werd zelfs bestempeld als de aanjager van de Japanse #MeToo-beweging.

Ondanks de aandacht, is ze sceptisch over de ontwikkelingen van #MeToo in Japan. Itō: ‘Ik denk niet dat er sprake was van genoeg beweging om het zo te noemen. Als mensen mij nog steeds het gezicht van de Japanse #MeToo-beweging noemen, betekent dat dat we hebben gefaald. Deze beweging gaat namelijk niet over een individueel verhaal, maar over je samen uitspreken tegen seksueel geweld.’

Er zijn in Japan wel degelijk meer verhalen zoals die van Itō, getuige het feit dat er regelmatig slachtoffers bij haar aanklopten. Het blijft alleen lastig voor hen om deze verhalen publiekelijk te delen. Itō: ‘Ik kan ze niet doorverwijzen naar een plek waarvan ik zeker weet dat ze beschermd worden. Want die is er nog niet in Japan.’

Is er dan niets veranderd in het Japanse rechtssysteem sinds Itō naar buiten kwam met haar beschuldiging? In de documentaire komt aan bod dat de Japanse wetten over verkrachting op dat moment dateren uit 1907. De afgelopen jaren vonden daar meerdere protesten over plaats, wat resulteerde in een wetswijziging in 2023.

Waar het Japanse recht voorheen alleen sprak van verkrachting bij "gedwongen seksuele gemeenschap" geeft de regisseur aan dat het nu ook geldt voor "niet-consensuele seksuele gemeenschap". Daarnaast veranderde de leeftijd van seksuele meerderjarigheid van 13 naar 16 jaar oud. Volgens Itō een nodige stap in de goede richting, maar er is nog genoeg ruimte voor verbetering.

Itō: ‘Om in Japan een verkrachting te bewijzen moet het slachtoffer aantonen in wat voor mate diegene is bedreigd of geschaad. Het gaat dus nog altijd niet alleen om het geven van consent. Daarnaast blijft het begrip van consent in het Japanse onderwijs onbesproken, wat zorgwekkend is.’

Slachtoffers als Itō staan er vaak alleen voor. Dat is ook de reden dat ze de regie in eigen handen nam.

Itō: ‘Het was heel lastig om de film vanuit mijn eigen overlevingsstandpunt te regisseren. Als journalist voelde het alsof ik dit verhaal zo snel en accuraat mogelijk moest delen, maar zelf was ik daar soms nog niet helemaal klaar voor. Vooral het monteren van de film was zwaar, omdat je het verwerkingsproces dan nog eens fijntjes overdoet.’

Voor de documentaire werkte Itō samen met een klein team, zonder de steun van een groot productiebedrijf. Dat leverde financiële worstelingen op, maar zorgde wel voor voldoende verwerkingstijd.

Itō: ‘Door het gebrek aan financiële support duurde het maakproces lang, maar het was ergens ook fijn. Er was geen bedrijf dat mij pushte om deadlines te halen of waar ik verantwoording aan af moest leggen. Zo kon ik alle persoonlijke en creatieve tijd nemen om dit verhaal te vertellen. Daarnaast kan ik aantonen dat je verhalen deelt omdat ze simpelweg belangrijk zijn om te delen, niet alleen omdat ze geld kunnen opleveren.'

Voor Itō was het maken van deze film noodzakelijk, maar ze gaf er een hoop voor op. In de documentaire komt aan bod hoe zij haar familie lange tijd niet zag.

Itō: ‘Toen ik mijn verhaal openbaar maakte, was mijn familie bang voor de reacties die het zou opleveren. Ik vermeed contact omdat ik ze wilde beschermen, maar ook omdat ze bleven smeken of ik wilde stoppen. Dat kon ik niet meer aanhoren. Toen de #MeToo-beweging wereldwijd opkwam, begrepen ze pas echt dat ik dit moest delen.’

Inmiddels is er voor Itō weer ruimte om een band met haar familie te hebben. ‘Als hun vrienden nu een artikel doorsturen of zeggen dat ze mij op het nieuws zagen, laten ze weten dat ze trots zijn.’ De documentaire hebben ze echter nog niet gezien.

Itō: ‘In Japan is de documentaire nog altijd niet vertoond. We snappen niet waarom het niet lukt en blijven ons best doen om het voor elkaar te krijgen. Het blijft onze droom. De film is een liefdesbrief aan andere slachtoffers in Japan, aan mijn zus en familie. Ik heb mijn familie de film nog niet laten zien. Ik wil dat ze Black Box Diaries samen met andere mensen op een groot scherm zien op het moment dat er een vertoning is in Japan.’