Jaïr: dit is een podcast van NPO Radio 1, VPRO en NTR.
Mina: De Schilderswijk in Den Haag is nou niet echt een toonbeeld van groen; tussen de vele gebouwen en straatstenen vind je er nauwelijks parken of grachten. Maar bewoner Vic van Pieterson ontdekte iets bijzonders: er leven maar liefst 330 verschillende soorten planten in de wijk. Ze wroeten zich tussen tegels of klimmen tegen muren op. En sommige van die planten zouden er nooit zijn geweest als de Schilderswijk niet zo’n multiculturele wijk was: migranten uit allerlei windstreken nemen bedoeld of onbedoeld zaden met zich mee waardoor bijvoorbeeld Marokkaanse munt, zwarte komijn of fenegriek zich door de straten verspreiden. Het verhaal van vandaag gaat over een migrant die ook iets nieuws te bieden heeft aan Nederland. Lieven Heeremans maakte een portret van hem, want een tijdje geleden vroeg de redactie van DOCS aan verschillende makers om hun blik te richten op één mens, voorwerp of plek, en het beeld dat dan ontstaat in een audioportret te vangen. Luister naar: Het beloofde kaasland.
Mustapha Yeah man we are like, are we moving? Yeah we are going closer and closer. How many minutes, how many hours? That's how... [lacht]
Lieven (VO) Op een vroege ochtend in mei 2019 zitten Mustapha en zijn vriend Henri in de trein naar Amsterdam.
Mustapha Well, we have a ticket but we don't have the right documents so that's... So we are very carefull. Who to ask...
Lieven (VO) Ze zijn bang om gecontroleerd te worden. Ze hebben wel een kaartje maar niet de juiste papieren.
Mustapha I'm al ways, you know a bit calm and, yeah...
Lieven (VO) Uit ervaring weet Moestafa dat 'ie kalm moet blijven. Er is nog geen controle en hun eindpunt komt in zicht. Na jaren dromen is het ze eindelijk gelukt om in Nederland te komen.
Mustapha I just want to be in Amsterdam [lacht, geluid van treindeuren die open gaan].
Lieven (VO) Met hun grote rugzakken op stappen ze de trein uit. Ze spreken iemand aan die toevallig net als zij Mandinka blijkt te spreken.
Mustapha So uhm he told us: "Hey [woorden in het Mandinka]" Long road, you know. He said: "Where you guys are going?" I said: well, we don't know where are, we just came in here you know.
Lieven (VO) Mustapha en Henri komen uit Gambia. Ze zijn jeugdvrienden, nu rond de 25 en de drie jaar hiervoor hebben ze in Italië gewoond en gewerkt. En nu ze hier zijn, weten ze niet waar ze naartoe moeten.
Mustapha He said: you know somebody here? I said no, we don't know anybody here. He said: uh there is a black town in Kraaiennest, de Bijlmer you know.
Lieven (VO) De man op het station raadt hen aan om de metro naar Kraaiennest in de Bijlmer te nemen.
Mustapha You can fit in yourself, you will be allright there if you get there. We we're like: okay!
Lieven (VO) Ze wisten misschien niet waar ze naartoe moesten in Amsterdam, maar dat ie naar Nederland wilde komen, dat wist Mustapha al heel lang.
Lieven (op tape) But how did you find out about the Netherlands?
Mustapha Well you know uhm my parents are... yeah they are adventurous people and after a few years we had a neighbour is uh lives close by that farm you know, they are from Netherlands here.
Lieven (VO) Mustapha's ouders zijn boeren in Gambia. Zij kregen op een gegeven moment Zeeuwse buren.
Mustapha And they always been telling me about Holland and uh you know.
Lieven (VO) Zo groeide hij op met alle mooie verhalen die zij vertelden over hun thuisland Nederland.
Mustapha And I am always trying to tell my pappie: "Hey uh these guys the have very interesting stories about uh Holland. I would like to uh visit this country some time." Yeah.
Lieven (op tape) But only from when they were just talking about the Netherlands?
Mustapha No I uh I have the feeling a long time. 'Caus I love football as well.
Lieven (VO) Natuurlijk is Mustapha ook voetbalfan. Mijn grootste helden zijn Nederlanders: Edgar Davids en Clarence Seedorf.
Mustapha Edgar Davids was my star. Like my favourite star, but I love Seedorf. [Fragment van TV: Oh he's gone for goal! Fabulous strike from Clarence Seedorf!] But that's why I uh get to know the country and uh from then I start to build the feeling to uhm... Persue coming here.
SFX [Voetbal commentator: Who could hardley have been expecting a shot from that sort of distance]
Lieven (VO) De reis was niet makkelijk, maar ze hebben hun doel bereikt. En ook al slapen ze op straat, de Bijlmer bevalt hen wel. Want er zijn allemaal mensen zoals zij.
Mustapha And then we were living outside and it was all.... Yah, black guys and uh everybody is just so fucking black and you know. Yeah, we start to vibe around a little you know, ask people "hey uh yeah, we are gambians and uh, we are looking for a place to stay for a while.
Lieven (VO) Als het na de zomer kouder wordt en werk vinden toch minder makkelijk blijkt dan gehoopt, gaat Henri op een goed moment naar een kerk.
Mustapha Uh Henri told if would go with him to church. I said: "you know I don't pray myself so I cannot go to chruch with you.
Lieven (VO) Maar Mustapha wil niet mee naar de kerk omdat 'ie Moslim is.
Mustapha He said: well that's why I want to bring you to church, en uh that's how we uh get to met Elianne.
Lieven (VO) Elianne is de eerste in een reeks van mensen die besluit om Mustapha te helpen. Helpen om in Nederland te blijven, want hij heeft nog steeds geen verblijfsvergunning. Terwijl hij wel iets heeft wat heel goed in Nederland past. Dit is een portret van Mustapha door de ogen van de mensen die in hem en zijn ambities geloven. Geen zorgen, aan het einde komen we bij Mustapha terug.
Elianne Ik ben Elianne en ik werk voor de Lutherse diaconie in de Nieuwe Stad in Amsterdam Zuid-Oost.
Lieven (VO) De nieuwe stad. Het is een kerk, maar doordeweeks functioneert het als een buurthuis. Bijvoorbeeld als buitenschoolse opvang voor kinderen. En daar gaan Mustafa en Henri als vrijwilliger bij helpen.
Elianne Toen Mustapha voor het eerst kwam... Hij is eigenlijk hele rustige jongen, dus hij was gewoon op een rustige manier aanwezig, maar ook heel vrolijk en met de kinderen heel uh gezellig. Hij lacht graag. Ja, gewoon die, die kleine spelletjes en kleine dingetjes met de kinderen doen dat als uh... Ja hij voegt heel wat vreugde toe aan t geel ja.
Lieven (VO) Maar die gezellige lach verhulde hoe het echt met Mustafa ging...
Elianne Hij had toen eigenlijk geen werk. En hij vertelde toen ook wel een keer aan mij dat hij uh ja, gewoon... Ja hij zei eigenlijk dat 'ie gewoon dood ging van binnen omdat 'ie gewoon de hele dag niks te doen had.
Elianne Maar dat kan ik me heel goed voorstellen. Als je gewoon een jonge man bent, dan wil je eigenlijk gewoon uh werken en bezig zijn. Zeker als je gezond bent en uh. En dat kon gewoon niet. D'r was gewoon n... Niks aan te doen wat hij kon doen. Dus dan zit je de hele dag uh nou ja, je hoort s ochtends wakker en uh je weet al dat er de hele dag niks te doen is eigenlijk. Ja dan leef je niet...
Elianne Op een ochtend uh was ik gewoon een keer koffie aan het drinken. Hij was er ook en toen vroeg ik hem: wat, wat zou je eigenlijk willen doen? Waarom ben je eigenlijk hier in Nederland? En toen vertelde hij uh ja... ik wil kaasmaker worden. En uh, dat was voor mij wel verrassing dat hij dus eigenlijk ook in Nederland kaas zou willen maken. Maar ja, hoe begin je daarmee als je de taal niet spreekt en als je de contacten niet heb? En uh, wat ik eigenlijk probeer te doen in de nieuwe stad is voor mensen nieuw perspectief te vinden. Als ik zie dat er een uitzichtloze situatie zit omdat ik zelf geloof dat er altijd hoop is. En ik vond het zo mooi dat hij zo'n concrete droom had, zo concreet doel had. Terwijl zijn hele leven toen een soort van donker en uitzichtloos was dat hij zo concreet kon benoemen: ik wil kaasmaker worden. Toen dacht ik nou: ik wil proberen om die droom te helpen realiseren.
Lieven (VO) Moestafa vertelde Elianne dat hij voordat 'ie naar Nederland kwam in Italië had geleerd kaas te maken. Dus ze gingen samen aan de slag.
Elianne Dus uh, nou ja, kaas maken heb je niet heel veel spullen voor nodig. Dus toen ben ik gewoon samen met hem achter de laptop gaan zitten. En uh ja, hij wist dan wel in 't Italiaans hoe de dingen heten, dus dan gingen we dat vertalen en opzoeken. Hebben we wat dingen besteld die hij nodig had en gewoon een keertje kaas gaan maken. Ik dacht laten we maar kijken of hij 't echt kan...
Lieven (VO) Voor kaas maken heb je verschillende dingen nodig, zoals een weegschaal, een hele precieze thermometer en bakjes met gaten erin zodat de kaas kan uitlekken en kan vormen. Mustafa weet wat 'ie in huis moet hebben. Maar kan 'ie ook echt kaas maken?
Elianne Als hij zegt van ik heb in Italië in een uh op een kaasboerderij gewerkt. Ja, misschien heeft 'ie daar een onderdeeltje van het hele proces gedaan. Betekent niet dat hij 't van A tot z helemaal zelf kan. Dus uh dan dan uh wil ik t toch eerst zien voordat ik t geloof.
Lieven (op tape) Waar had 'ie die melk gehaald toen?
Elianne Eeh de eerste melk hebben we gehaald, volgens mij in het Amsterdamse Bos bij de geitenboerderij.
Lieven (op tape) Hoe ging dat?
Elianne We zijn daar gewoon heen gefietst. Uh ja, je hebt daar geitenboerderij, dus daar lopen alle geitjes rond en eh daar is dan ook zo'n klein winkeltje. Daar, uh daar vroegen we toen om uh om melk. Maar ik denk de meeste mensen die daar melk kopen kopen iets minder melk...
Lieven (VO) Deze geitenboerderij is eigenlijk een kinderboerderij. De meeste mensen die daar komen kopen mini flesjes melk om te voeren aan de geitjes.
Elianne Om kaas te maken heb je dan best wel wat nodig. Dus wij wilden dan volgens mij vijf liter ofzo? Uh toen moesten ze op zoek naar uh emmertjes en kijken waar ze het in konden doen of d'r wel genoeg inzat. Nou uiteindelijk hadden we die emmertjes wel. Dus dan sta je daar met je emmertjes en de geitjes lopen eromheen, hele verse melk. En dan uh teruggefietst weer naar uh Amsterdam Zuidoost en uh ja we hebben een keuken in de Nieuwstad dus uh nou: dan gaat t in de pan. En uh toen is hij uh die kaas gaan maken en ik vond het zelf echt wel spannend of er echt kaas uit zou komen. Ik had geen idee of dit echt kon, maar uh ja er kwam, ja er kwam echt kaas. Ik heb het ook een paar keer zelf geprobeerd. Dat uh lukte wat minder goed moet ik eerlijk zeggen. 't Is best wel moeilijk. 't Is ook echt wel een precisiewerkje om precies de juiste temperaturen en de juiste momenten, de juiste dingen te doen. Het is echt uh ambachtelijk werk eigenlijk.
Lieven (VO) En was inmiddels 2020, dus er waren nogal wat lockdowns gaande. En terwijl mensen wereldwijd thuis brood proberen te bakken - ik ook - maakten Mustapha en Elianne kaas in de nieuwe stad in de Bijlmer. Dat kaas maken ging verrassend goed. Maar er was wel een probleem.
Elianne Nee, ja, maar als je nou bijvoorbeeld zelf even nadenkt van uh, ken je wel eens iemand die hulp nodig heeft om z'n huis te schilderen? Of ken jij wel eens iemand die hulp nodig heeft om iets te timmeren? Waarschijnlijk wel. Ken je wel eens iemand die een kaasmaker nodig heeft? Waarschijnlijk niet. Dus uh, als je zegmaar iemand die kan schilderen wil helpen om een plek te vinden waar hij kan schilderen, dan kan je misschien wel een, twee, drie mensen bedenken. Maar als je een kaasmaker ergens wil binnen brengen, waar, waar ga je dat doen? Dat is gewoon niet zo makkelijk om daar uh ja goeie ingangen voor te, te vinden. En uh ja ik weet nog wel dat er toen ook uh... Uh wel eens gesprekken hadden met mensen over nou ja dat hij kaasmaker zou willen worden en dat heel veel mensen eigenlijk zeiden van: "ja, ja daar kan je niks mee zegmaar, maar dat is niet iets uh, dat is niet een soort talent waar je in dit land iets mee kan, kaasmaker..." Uh ja, een beetje meer met t idee van uh ja d'r, d'r zijn al genoeg kaasmakers in Nederland. Je kan echt niet als uh Afrikaanse jongen hier uh kaas gaan maken en denken dat je er tussen komt.
Lieven (VO) Maar dan doet er zich een kans voor. Elianne vindt via via boerderij De Meent. Dat is een nieuwe boerderij onder de rook van Schiphol.
Elianne Uh, en wat ik niet wist is dat die uh, die projectleider van boerderij De Meent zelf ook in de zuivel zit, maar dan melk en yoghurt maakt. En uh naast dat uh Mustapha dan ging helpen om die boerderij de Meent op te bouwen, is hij ook voor die ondernemer in zijn zuivel uh makerij actief geworden. En dat was eigenlijk super goed omdat hij via die ondernemer dan in een netwerk kwam met andere mensen die melk, yoghurt, boter en kaas maakten. En uh en zo zijn uh ja zijn professionele netwerk eigenlijk begon uh uit te breiden. [Hiphop nummer begint met spelen]
Dewi Ik ben Dewi van Lieshout en ik ben kaasmaker, met mijn eigen kaasmakerij.
Lieven (VO) Ze startte haar kaasmakerij in 2020.
Dewi Delicaas. En uhm, ik denk dat ik Mustapha twee jaar geleden... Voor het eerst in Weesp ontmoet heb. En uh, we hadden meteen een klik uh, door muziek. Dus uh waren al leuke hiphop uh muziekjes aan t luisteren en uh Mustapha en muziek is altijd... Nou ja, da's één zeg maar. Dus dansen en zingen en uh alles tegelijk tijdens het werk. En uhm. Mustapha lacht eigenlijk altijd. En uh, ik eigenlijk ook. Dus we waren eigenlijk alleen maar aan t lachen en zingen en dansen en uh liedjes en t luisteren op zo'n vrijdag en dat ging uh. De tijd ging heel snel voorbij en we hadden echt uh een meteen een een heel uh heel erg klik met elkaar. En kaas was de tweede bindende factor. En uh daar kunnen ook nog steeds uren over praten hoe en wat en wat voor kaas en wat lekker is en niet.
Lieven (VO) Tijdens een van hun eerste gesprekken vertelt Mustafa dat zijn droom is om, net als Dewi, een eigen kaasmakerij te beginnen in Nederland. Ze besluit hem onder haar hoede te nemen en ze begint met taalles.
Dewi Wrongel en stremsel. En uh, ik probeerde met uh kaasjargon een beetje in het Nederlandse eigen te maken. Ik had ook tegen hem gezegd ik wil eigenlijk één uur van dat wij samen zijn en eigenlijk altijd Nederlands proberen te spreken. Nou ja, dat werd uiteindelijk helemaal niks. Maar [Lacht] ik dacht als je kaas wil gaan maken zelf, hier in Nederland, dan is de wrongel en stremsel, dat zijn toch wel woorden die je altijd gaat tegenkomen. Dus uh, die probeerde ik hem heel erg eigen te maken.
Lieven (VO) Voor de mensen die deze woorden niet eigen zijn: kaas is in principe samengebonden, gezouten en gerijpte melk. Die melk laat je binden door de temperatuur te verhogen en zuursel toe te voegen. De massa die dan ontstaat om in de kaas vorm te stoppen heet de wrongel.
Dewi Als ik wil weten of mijn wrongel stevig genoeg is, dan doe ik dat met een met een ijzeren schepje en dan, zo zie je of de sneden zegmaar recht is, en dan kun je gaan snijden. Maar hij heeft dan... Hij gebruikt z'n hand en dan uh legt ie z'n vinger op die wrongel om te kijken of die een bepaalde druk geeft. Hij heeft wel echt ja, de basis zegmaar om gewoon echt zelf meteen aan de slag te kunnen gaan. En ik begreep dat hij in Italië heeft ie echt uh non-stop gemolken en kaas gemaakt en uh bijna geleefd in de kaasmakerij daar. Dus op het moment dat ik in uh Rhenoy startte, daar is de kaasmakerij, waren er echter wel verschillende onderwerpen waar we over sparden, om uh, hoe we de kaas zouden gaan maken en uh hoe die eruit zou moeten zien. Dus dat is, dat is Mustapha's bijdrage ook wel echt in het uh, in in mijn proces geweest.
Lieven (VO) Maar Dewi maakt niet de kaas die Moestafa het liefst maakt? Dat is namelijk Primo Sale: een hele verse kaas die vergelijkbaar is met ricotta qua structuur en die hij van schapenmelk wil maken. En daarvoor kan hij dus niet bij die geitenboerderij terecht. Elianne neemt hem mee naar een schapenboer in Friesland.
Elianne Ja, t was uh, t was in uh uh een boerderij. Een beetje echt in zo'n landelijk gebied. Het was er eigenlijk heel erg verlaten. Dan rij je over heel lang over zo'n weg tussen de weilanden. En dan kwamen we bij die boerderij die eigenlijk ook heel verlaten er uitzag. Ik denk dat je eerder de schapen had gevonden dan de, dan de boer. Dus we stonden te kijken naar de schapen en naar de de melkmachines. Nou op een gegeven dat kwam ook die boer, ja die uh in eerste instantie kwamen we gewoon melk daar kopen. Dus hebben we gedaan, maar Mustapha die kende natuurlijk uh het vak dus die stelde vragen over de schapen en hoe lang hij al die boerderij had en hoeveel schapen die tegelijk uh kon melken. Dus er ontstond zo een gesprek en hij vertelde dat hij vaak opgebeld werd door bijvoorbeeld restaurants die een bepaald soort schapenkaas wilden, maar die kon hij niet maken, dus hij zei dat ie dan steeds die kaas uit andere landen moest importeren om het weer aan die restaurants te kunnen verkopen. Dus die vertelde toen van ja, ik wou dat ik het kon maken, want er is niemand in Nederland die dat kan. En dat was precies de kaas die Mustapha kom maken. Uh, dus dat is eigenlijk heel bijzonder dat je dan hoort van deze echt gewoon vraag vanuit de restaurants en hotels naar een bepaald soort kaas. En uh ja, en deze boer zegt van "ik wou dat ik 't kon maken want er is niemand in Nederland die het kan, en ik sta hier naast een jongen die 't gewoon kan!". Uhm dus dat was echt wel een bijzondere ontdekking. Uh waardoor ik zelf dacht volgens mij kan hij hier wel iets mee want hij heeft echt iets unieks wat hij kan, wat niemand hier kan. Uh en dat dat kan hij op de markt gaan brengen.
Lieven (VO) Helaas loopt deze samenwerking stuk op een heel praktisch ding. Mustapha heeft geen rijbewijs. Maar los van of ze daar een oplossing voor zouden kunnen vinden: Mustapha wil zijn eigen kaasmakerij hebben. Maar is dat wel realistisch? Op naar helper nummer drie.
Johannes Uh, ik ben uh Johannes van den Akker. Uhm. En wat ik doe is van alles en nog wat...
Lieven (VO) Johannes woont in een klooster in Amsterdam Zuid-Oost, waar ze vluchtelingen opvangen en op een maatschappelijk verantwoorde wijze bierbrouwen. En hij heeft nog een bedrijf, de firma. Hoe dan wel?
Johannes En daarin gaat t eigenlijk over idealen en ondernemerschap.
Lieven (VO) Vanuit dat bedrijf helpen ze al meer dan tien jaar mensen met het opstarten van bedrijven. En net als Elianne en Dewi valt Johannes iets op aan Mustapha bij hun eerste ontmoeting.
Johannes Hij heeft een onwijs fijne lach zeg maar als hij moet... Als hij straalt of glimlacht, daar wordt 'ie heel erg blij van, dus daar wordt je vrolijk van. En tegelijk was het ook wel... Nou ja, zijn situatie was eigenlijk gewoon ja: uitgeprocedeerd en geen kans op verblijf. Uh en de enige manier om hier te blijven is in de illegaliteit gaan. Ja dus in die zin relatief.... Uhm uh kansloos zeg maar dat was wel de situatie.
Lieven (VO) Maar er valt Jannes nog iets op. Moustafa blijkt niet alleen uitgeprocedeerd, maar in het gesprek ook een beetje uitgecheckt.
Johannes En hij zat er al een beetje bij van... Ja jullie willen iets met mij gaan doen? Uh uh en en ik ben er heel blij mee. Maar 't ja, laat het ook maar een beetje over zich heenkomen. En alleen op een heel smal stukje zeg maar. Als het heel specifiek even over de kaas ging, dan ontstond er iets van uh zeg maar enthousiasme of dan zag je... Zag je dus die blije la, die die fijne lach of uh etetera. Een heel veel er omheen waarvan ik dacht: ja, da's ook hartstikke relevant, daar... checkte 'ie een beetje uit. Ik dacht ja, nou ik weet niet hoor of dat allemaal uh voor mekaar gaan krijgen...
Lieven (VO) Want hoe begin je een bedrijf als je geen status hebt in Nederland? Een eerdere asielaanvraag was al afgewezen. De Indesit Mustafa als economische migrant en dat is ie natuurlijk ook. Om een verblijfsvergunning aan te vragen zou ;ie terug moeten naar Italië omdat 'ie daar als eerst aankwam in Europa. De kans dat 'ie daar een verblijfsvergunning zou krijgen én in Nederland een bedrijf zou kunnen beginnen is minimaal. Maar Elianne heeft een klein luikje gevonden wat nieuwe mogelijkheden biedt. Ze heeft een advocaat gesproken die gespecialiseerd is in vreemdelingenrecht.
Elianne En die advocaat vertelde toen we van uh.. Ja er bestaat iets dat heet een uh een uh verblijfsvergunning voor start ups. Uh... Wat hij zou kunnen aanvragen als hij een uh start up kan doen. Dus een bedrijfje kan beginnen als kaasmaker. Uhm. En hij heeft daar een goed plan voor wat innovatief is en duurzaam en, na nog wat andere voorwaarden dan zou hij daarvoor een werkvergunning voor z'n eigen onderneming kunnen aanvragen. Uh, dus dat is natuurlijk heel mooi nieuws wat echt perspectief biedt.
Lieven (VO) Sinds 2016 hebben we in Nederland het "Startup visum". Bij startups denk je misschien aan techbedrijven die apps ontwikkelen, maar in principe kan iedereen met een bedrijfsplan zo'n aanvraag indienen.
Elianne Maar daar... daar kwam ook van alles bij kijken wat dan moest gaan gebeuren. Want uh, dan moet je bijvoorbeeld uh een BSN nummer hebben. Je moet uh een inschrijving hebben bij de Kamer van Koophandel. Uh je moet belasting nummers hebben...
Lieven (VO) Ik heb mezelf vijf jaar geleden ook ingeschreven bij de KvK als podcast maker en voor mij ging een afspraak maken ongeveer zo makkelijk als een afspraak maken bij de kapper. Maar voor Mustapha en Elianne ging het anders.
Elianne Ja dus uh, om een afspraak te maken bij de Kamer van Koophandel moet je inloggen met je digID en dan een afspraak inplannen. En een digID heb je niet als je niet uh Europees ben. Uh dus uh ja hoe ga je dan een afspraak maken? Uh... nou daarvoor heb ik de KvK opgebeld. Volgens mij heb ik echt een uur in de wacht gestaan voordat ik uh te woord werd gestaan en toen uh kregen we te horen dat iemand anders met digGD moest inloggen en dan voor hem de afspraak moest inplannen. Uh, dat kon ik alleen zelf niet doen omdat ik ook een uh onderneming op mijn naam heb staan, dus dan kom je automatisch daar uit. Dus ik moest toen iemand vinden die geen onderneming op z'n naam heeft staan, die wilde inloggen en dan voor hem een afspraken wilde inplannen. Uhm we hadden een afspraak ingepland bij de... Bij de Kamer van Koophandel en dan moet je een uh inschrijfformulier meenemen met uh met je ondernemingsplan en alles erop. Uh je moet natuurlijk je kunnen legitimeren en ook daar moet je dan weer eh...
Lieven (VO) Het kostte ze minimaal zes maanden en ook zeker zes afspraken voordat ze alle documenten voor de KvK aanvraag hadden verzameld.
Elianne Dus we waren eigenlijk steeds op zoek naar de die ene smalle doorgang uh die er wel is binnen de regels van wat mag en kan. En ook de ene medewerker die uh, die is behulpzaam en de andere medewerker die die zegt gewoon: nee kan niet want dit zijn de regels.
Lieven (op tape) Dus je moet eigenlijk gewoon heel veel geluk hebben met wie je tegen over hebt?
Elianne Ja zeker. Dus sommige mensen die uh die willen eigenlijk gewoon niet helpen. Die hebben zoiets van: ja hallo, je bent hier. Je mag hier helemaal niet zijn. Ik ga je ook niet helpen. Het is denk ik echt uh ja persoonlijk misschien zelfs of iemand een goeie dag heeft of niet. En des te bijzonderder als dat een keer wel lukt. Ja, uiteindelijk de keer dat het gelukt is bij de Kamer van Koophandel was bij de Kamer van Koophandel in Amsterdam en we werden toen geholpen door een medewerker die zelf ook op latere leeftijd naar Nederland is geëmigreerd dus die denk ik uhm wel feeling had van hoe het is om hier nieuw te zijn en hier te proberen zeg maar voet aan de grond te krijgen. Uh dus hij wilde gewoon echt meewerken en hij was heel aardig en uh nou ja en we doorliepen het hele proces. Dat was zo spannend. Ik denk dat we allebei hebben zitten bidden tijdens die afspraak en uh nou ja, gewoon hopen op het beste. En uh nou uiteindelijk die inschrijving was afgerond en uh er moest dan ook betaald worden. De spontaan eh winst Mustapha zijn pincode niet meer van de zenuwen. En dat uh nou ja... Dat uh, uh is goed gekomen. En ik denk dat we allemaal heel rustig zijn gebleven. We liepen gewoon heel rustig naar buiten en toen buiten van oeh wah 't is gelukt! En uh dat ik uh tegen hem kon zeggen: "je bent nu gewoon een een ondernemer in, in een van de rijkste landen van de wereld ben jij een ondernemer!" Dat is zo mooi dat je dan opeens uh zoiets in de pocket hebt. Echt ehm... Je ziet de zon op het water glinsteren en uh, het was echt een mooie dag.
Elianne En uh ja, en en dan weer aan t werk.
Lieven (VO) Aan t werk! Vanaf nu kan Mustafa met zijn KvK en btw nummer voor de belastingdienst legaal ondernemen. En ze kunnen eindelijk dat startup visum aanvragen. Met de hulp van Johannes wordt een bedrijfsplan opgesteld. Er worden contracten gemaakt en met advies van vreemdelingenrecht advocaat Arie van Driel dienen ze in de zomer van 2022 een aanvraag in bij de IND. Maar los van de aanvraag is er nog iets anders wat Mustapha's succes in de weg kan staan. Namelijk hijzelf. Dat ontdekt Dewi als ze hem meeneemt naar een voor haar bijzondere plek.
Dewi 't Was mooi weer, 't was warm. Ik had kaasjes bij me, Mustapha die zou...
Lieven (VO) Het productieproces in haar kaasmakerij loopt met de hulp van Mustafa heel goed. Ze heeft het geluk dat ze haar product langs mag brengen bij een gerenommeerde kaaswinkel in het centrum van Amsterdam.
Dewi Nah bij de negen straatjes eigenlijk uh tegen de Jordaan aan. Kef heeft een rood uh koepeltje zeg maar. 't Is heel klein winkeltje... en eh volgens mij liggen de tegeltjes op de vloer. Ze had een heel schattig uh schattige plek eigenlijk. En uh, voor mijn gevoel was het als je daar met je kaarsje terechtkomt, dan heb je wel een ultiem doel bereikt. Dus toen ik uiteindelijk zelf m'n proef kaasjes mocht afleveren was 't wel een soort uh, ook voor mij in ieder geval een uh euphorisch moment. Uh en ik dacht: leuk voor Mustapha. Hij kan zien, dit is Kef - want daar heb ik altijd, de hele tijd had ik het daarover gehad. En zo ziet een Nederlandse kaaswinkel d'ruit - wist ie waarschijnlijk wel. Maar goed uh.. zo zag Kef eruit.
Lieven (VO) Als je alle kaaswinkels in Nederland zou vergelijken met voetbalclubs, dan spelen er een paar mee in de Champions League. Deze kaaswinkel is er zo een, de oprichter ervan bracht in de jaren vijftig als een van de eerste, Franse kaas naar Nederland.
Dewi Ja, ik was dus heel zenuwachtig en ik denk "waar je nou?!" Want hij was heel laat ook. Hij kwam met z'n fiets eeh zeggen zeggen "is het hier?". En uh toen had ie dus zijn zonnebril op en z'n oortjes in en hij was gewoon eigenlijk soort van uh of, z'n koptelefoon had ie volgens mij op, hij was uh vrij uh nou z'n masker had 'ie zeg maar, had 'ie had ie op.
Lieven (VO) In de tijd dat ze samen in de kaasmakerij werken is er een vertrouwensband ontstaan. Pas als er andere mensen in het spel zijn, merkt ze dat Mustapha zich soms kan afsluiten. Dat kan overkomen als een soort desinteresse, maar is eigenlijk een vorm van verlegenheid.
Dewi En dan stap je, eh, loop je een trap af naar beneden. Daar zit uh, de vitrine en daar en daar koop je kaas. Maar daarboven zit dus een soort... Nou ja, een soort tussenruimte. En hij bleef en bee.. Mustapha bleef eigenlijk een beetje in dat tussendeur staan en ik ging naar beneden met de kaasjes. Dus ik: kom Moes, uh kom er bij. Dus toen gingen we samen naar beneden. Eh ja, beneden. Nou ja, dat is een vrij laag en uh een beetje donker eigenlijk een beetje ja, soms ook een beetje een aparte plek. Zo [lacht] niet, ja wel uitnodigend dat er zoveel mooie kazen liggen. Maar 't is t heeft iets donkers, een beetje zoals een soort hol [lacht] met kaas. En uh wat voor ons, voor Mustapha en mij in ieder geval ook de hemel is, maar hij... hij bleef een beetje op de achtergrond. Hij zei eigenlijk niet zo heel veel daar. Ik dacht: nou, nou moet je shinen! Nou moet je jezelf laten zien, want dit is misschien voor jou ook uh zeg maar een, een uh moment om uh je als kaasmaker te laten zien aan Kef. Maar... om hem mee te nemen naar beneden. Dat was wel een uh... Nog wel een dingetje. Het ging niet vanzelf zeg maar. 't Was allemaal minder spectaculair dan ik hoopte, dan dat het zou zijn voor hem. En toen zijn we weggaan en volgens mij zijn we toen kaas gaan maken samen.
Lieven (VO) Ondertussen hebben ze een schapenhouderij gevonden die bereid is relatief kleine hoeveelheden melk aan Mustapha te verkopen. Af en toe fietst 'ie heen en weer naar Ransdorp, dat is iets boven Amsterdam, met een jerrycan boven op het stuur van z'n e-bike. En zo kan 'ie beginnen met het testen van z'n eigen kaasrecept. Bovendien werkt 'ie dus nu legaal op boerderij De Meent en in de kaasmakerij van Dewi. Het lukt hem om een deel van zijn inkomen terug te sturen naar zijn familie in Gambia. Maar dan gebeurt er iets wat ze niet zagen aankomen.
Johannes Wij kregen die mail binnen van volgens mij via de advocaat. Die stuurde dat document toe en wij waren echt een beetje ontdaan...
Lieven (VO) De aanvraag van het startup visum is door de IND afgewezen op formele gronden...
Johannes Veel sneller dan we hadden verwacht. We zijn nog niet begonnen en eigenlijk zeggen ze al uh, stop maar aan want dit, dit gaat niet gebeuren. Dit willen we niet. Dit is kansloos en jullie zijn niet de goede mensen.
Lieven (VO) En weer lijkt het alsof Mustapha alles over zich heen laten komen.
Johannes Wij zouden bij wijze van spreken direct op de app en waah dit, zie dit en zit er helemaal in zegmaar... En 't uh maffe was dat ik dat dat ik dat bij uh, uh bij Mustapha toen dat gevoel niet helemaal had. Dat 'ie dat ie uh daar helemaal zo van uh ontdaan was of zo. Uhm en ik dacht: ja dit is natuurlijk gewoon een wereld waar 'ie ook al heel lang in zit. Er komen allerlei brieven die van alles vinden over mij en uh, meestal negatief. En uh dat dat dat dat ben ik al lang gewend zeg maar. En voor ons was het natuurlijk in die zin een soort ja eerste afwijzing ofzo van een deel van gewoon welke rol wij...
Lieven (VO) En dat was een reality check.
Johannes Nou ik denk dat toen ik dat t voor t eerst een soort van besef was van uhm, van in wat voor wereld hij zit en hoe anders die van mij is. Ja dus in die zin ja, gewoon een uh was het voor. Maar ja, was het voor hem dus blijkbaar een bekende wereld en voor mij een totaal onbekende wereld. [Lieven: hmm.] Het is... bij wijze van spreken voor ons een leuk uitprobeersel. Maar daar hangt heel weinig van af. Weet je, ik kan morgen iets anders doen en voor hem is uh zit er zoveel aan vast. Uh dat zorgt ook voor een ingewikkelde druk ja.
Lieven (op tape) Want dat bedrijf moet slagen wil die hier die verblijfsvergunning krijgen om hier kaasmaker te kunnen zijn?
Johannes Ja dus de IND moet voldoende vertrouwen hebben in dat dit kan gaan slagen. Ja.
Lieven (op tape) Dat is echt heel erg hoge druk. Dat realiseer ik me nu pas eigenlijk, dat ie onder zulke hoge druk staat wat dat betreft.
Johannes Ja, en bedenk dat maar eens zeg maar voor... Ik bedoelde er zijn talloze mensen die een start up beginnen hé? Of die voor zichzelf gaan beginnen. Maar als je daar nou nog eens je bestaanszekerheid echt van afhangt. Want geldt bij heel weinig mensen eigenlijk op deze haast existentiële manier zoals het bij hem is. Ja, dat is wel heftig hoor.
Lieven (VO) Ze geven het niet op en gaan in beroep. Met als bijkomend voordeel dat het proces langer duurt. Daardoor heeft het bedrijf van Mustapha meer opstarttijd en hebben ze dus meer kans van slagen. Mustapha en zijn helpers richtten zich weer op het kaasmaken.
Lieven (op tape) En hoe denk je dat t uh, dat het hem gaat verlopen vanaf hier?
Johannes Ik heb hier best wel geloof in zeg maar. Dus ik denk echt zeker uhm uh gezien het netwerk waar die in zit kan dit echt gewoon lukken en slagen en kunnen we gewoon straks zegmaar zijn kaas kopen.
Lieven (op tape) Maar ondertussen heeft ook nog de IND een oordeel te vellen over die aanvraag.
Johannes Ja, daar prob... Ja en dat dat proberen we wel een beetje los te laten.
Lieven (op tape) Waarom?
Johannes Omdat dat dat een proces waar we geen grip op hebben is. Dus het kaasmaken hebben we grip op en dat andere is toch soort euh, ja, wereld waar we geen invloed op hebben.
Lieven (op tape) Je zei net ik heb er geloof in. Heeft dat ook te maken met hoe je persoonlijk het geloof beleeft?
Johannes Ah, goeie vraag. Uhm... Goede dingen zijn voor mij heel belangrijk zeg maar. Dus uhm ook geloof in een god zegmaar moet zich voor mij vertalen in goede dingen. En als die goede dingen eh niet zeg maar gebeuren of daar niet mee bezig bent, dan is dat geloof in die God voor mij ook niet zoveel waard. En, hier heb ik gewoon, geloof ik gewoon dat er iets ook, iets goeds zeg maar, dus ik geloof gewoon heel erg dat dit een manier is waarop we... Met de mensheid, maar vooral met Mustapha in dit geval om moeten gaan. Ja, en daar doe ik gewoon, gewoon m'n best om dat te laten slagen. Dus ja, ja soms dan steek ik daar een kaarsje voor aan, thuis in de kapel. Uh en voor een andere keer is t gewoon de excel nog wat verder optimaliseren. Ja.
Lieven (op tape) Mustafa? Hey man good morning!
Lieven (op tape) How are you?
Lieven (VO) Op een ochtend op de maand af precies vier jaar geleden, sinds Mustapha in Amsterdam aankwam, ga ik bij hem langs. Hij woont op een boerderij. Naast zijn raam staan een aantal schapen die hem 's ochtends soms wakker blèren.
Mustapha Sheeps can be really shit outside
Lieven (op tape) Do you remember when we first met in March it was snowing?
Lieven (VO) Het plan was om melk te gaan halen en kaas te gaan maken.
Lieven (op tape) I brought breakfast.
Mustapha Oh that's nice man.
Lieven (VO) Maar dat gaat helaas niet door, want de luchtvochtigheid regelaar in zijn koelcel is defect waardoor heel veel kaas productie verloren is gegaan. Ik vraag hem of hij eigenlijk geen tijdsdruk voelt.
Mustapha Uhm... the type of case that I am in now is good that it's not so fast because... Uhm den I can also uh make cheese and uhm... I could pay the taxes and everything. Then, you can show this one to IND: ok hey I'm not just begging for uh to stay here, or whatsoever it is. I want to work and uh pay the taxes and be independent.
Lieven (VO) Zoals gezegd: hoe langer de aanvraagprocedure duurt, hoe langer Mustapha de kans krijgt om van zijn kaasbedrijf een succes te maken. Maar het plan dat beschreven is in de aanvraag blijft altijd een verhaal.
Mustapha With the contract and uh with, with the story that they want... You know, 'cause basically that's how uh every uh asielprocedure goes, you have to make a story that match with what the country wants you to say...
Lieven (VO) Van zijn rondzwerven gingen door Europa, weet 'ie dat ieder land een ander verhaal wil horen van de mensen die een verblijfsvergunning aanvragen. En dat leidt er toe dat er zoveel sprookjes worden verteld. Onzin verhalen die de immigratiedienst willen horen omdat voor economische migranten zelfs Mustapha de waarheid niet voldoende is om een verblijfsvergunning te krijgen.
Mustapha It's all stories. And stories for me they are all fake. If you want to have a real story? Don't make it as a story. Just get to know somebody, they'll tell you what the thing is.
Lieven (VO) In plaats van aanvragen op papier te behandelen, kan je beter iemand leren kennen om te kijken waar iemands ambities liggen. En dat is wat alle mensen die in dit portret voorbijkwamen in ieder geval hebben gedaan.
Mustapha I tell you what my dreams are, bit I just don't make stories you know. I cannot.
Lieven (VO) Hij wil beoordeeld worden op wat ie kan, en niet op het plan.
Mustapha So I want to see it working.
Lieven (VO) Dat 'ie bij wijze van spreken met een zakelijk been al in Nederland staat, maar met z'n andere been als persoon nog niet erkend wordt, weerhoudt hem ervan om vrij te kunnen handelen.
Lieven (op tape) You're still what?
Mustapha I'm still relying on people en uh... Well it's, no man stands alone but... you know? I would like to decide some things on my own, you know what I mean? So yeah, I... Uh indepence is something important. That's right.
Lieven (VO) En pas dan valt me op dat er, midden in de kamer, boven de televisie, een grote ouderwetse schoolprent hangt.
Lieven (op tape) I think we have been sitting beneath it the whole time.
Mustapha Yeah [Lacht].
Lieven (op tape) Maybe you should explain what it is?
Mustapha Well Martin gave me this one. You know Martin at De Meent? Uh he told me this is uhm an old Dutch laboratory, you know back then, for... for buttering.
Lieven (VO) Op de prent is een ouderwetse boterfabriek afgebeeld. "Onze zuivelbereiding" staat eronder.
Lieven (op tape) Can you maybe describe it?
Mustapha Uhm, so right now, at at the moment I think I... thinks that I am pretty familar with that's the, the gallons you know? So that's the containers. And uhm I don't know this one is the wheel to uhm, to rotate the uh, I don't know, the fement milk? To deduct the milk from the erm butter.
Lieven (op tape) Is this the picture of your dreams?
Mustapha Oh man, this is like... Yeah I don't if I will be that guy up there or that guy loading the gallons or just making something. But yeah, I can just see myself something like that, owning, uh...
Lieven (VO) Hij straalt en kijkt zelfverzekerd. Hij ziet zichzelf al helemaal aan het werk in deze illustratie.
Mustapha Oh man that would be crazy man. That would be stunning man. Yeah.
Lieven (op tape) Do you think it is going to look different when you have it?
Mustapha No. I don't it's gonna be... no.
Lieven (op tape) Yeah at least one person is going to be black right?
Mustapha Mmhm, hmhm, hmhm. Yeah, that's right.
Lieven (VO) Deze Gambiaan is hier helemaal naartoe gekomen en wil niets liever dan een oer-Hollands beroep uitvoeren en een kaas maken waar vraag naar is. En wij twijfelen of er plek voor hem is.
Lieven (op tape) What happens if the IND says no?
Mustapha Well I don't give up. I'd uhm... I told you man this is a dream I have to make sure that comes true. So if IND don't accept this I uh try something else. The cheese dream will never stop. Never. No.
Lieven (VO) Wat de IND ook beslist, Mustapha's kaas droom zal niet stoppen. En dat verhaal staat niet in de aanvraag.
SFX [♩Funk Flex x Jadakiss x Murda Beatz- Damn Shame ♩ start met spelen]
Mina: Dit was Het beloofde kaasland, een documentaire van Lieven Heeremans. Met dank aan alle geinterviewden, Suzan Doodeman, Arie van Driel, Dennis Gaens en iedereen van kantoor Poging drie. Mixage en sound design: Arno Peeters, eindredactie: Jaïr Stein.
In onze volgende aflevering neemt documantairemaakster Max Lena van den Einde ons mee naar Villa voortman in Gent. [fragment speelt]