Cineast en kunstenaar Peter Greenaway (75) ademt kunst. 'Art is life and life is art' is niet voor niets zijn levensmotto. Nu hij in de winter van zijn leven is aangekomen maakt hij voor zijn zestienjarige dochter Zoë een alfabet, waarin zijn grootste fascinaties aan bod komen.
De scherpzinnige Zoë weet met haar spontane vragen diep door te dringen tot Greenaway. Zijn vrouw Saskia Boddeke regisseerde deze documentaire en maakte hiermee niet alleen een eigenzinnig en zeer persoonlijk portret van de kunstenaar, maar ook van vader Peter in zijn gevecht met de tijd.
Regie: Saskia Boddeke
Omroep: NTR
Waar de Korte Leidsedwarsstraat aan het eind van de dag bevolkt wordt door toeristen die veelal onder invloed zijn van één of meerdere middelen, is het bij het ochtendgloren nog zeer rustig. Kunstenares Saskia Boddeke en ik ontmoeten elkaar op haar kantoor in deze straat.
2Doc.nl spreekt regisseur Saskia Boddeke over haar eerste documentaire, The Greenaway Alphabet over haar man Peter Greenaway en hun dochter Pip. Hoe was het om een film te maken over de twee mensen die het dichtst bij haar staan?
'Zoë besloot als eigenwijze kleuter dat ze voortaan als Pip door het leven zou gaan. Wij mochten haar Zoë blijven noemen en zo geschiede.'
In de film van Boddeke zien we hoe Peter Greenaway met zijn dochter Pip een alfabet samenstelt. Waar kwam dit idee vandaan? ‘’Toen onze dochter een jaar of vijf was, maakten zij en Peter een alfabet. Hierin namen zij onder andere bepaalde vogels en vlinders op. Jaren geleden had ik al het idee om een nieuw alfabet te creëren en toen ik van het Uur van de Wolf de kans kreeg om dit te doen, vroeg ik Peter en Zoë om mee te werken.’’ Zoë? ‘’Ja. Zoë besloot als eigenwijze kleuter dat ze voortaan als Pip door het leven zou gaan. Ze had al geregeld dat ze op school voortaan zo genoemd zou worden toen wij dit nieuws hoorden. Wij mochten haar Zoë blijven noemen en zo geschiede.’’ Toen Peter en Pip akkoord gingen, pakte Boddeke de camera om de twee te volgen tijdens het creëren van een nieuw alfabet over kunst en over elkaar.
''The Greenaway Alphabet is mijn eerste documentaire. Daarnaast was het de eerste keer dat ik de camera zelf voerde. Tijdens het filmen leerde ik spelenderwijs hoe het werkte. Het hielp natuurlijk ook dat ik moeder en vrouw van de hoofdpersonen ben. Mijn aanwezigheid is natuurlijk en die werd niet verstoord door de aanwezigheid van een ploeg. Ze hebben sowieso geen cameravrees, gelukkig.’’ Op intieme momenten zette Boddeke de camera niet uit. Ook terwijl haar dochter verdrinkt in liefdesverdriet, blijft de camera draaien. ‘’Toen ik The Greenaway Alphabet maakte, begreep ik hoe het moet zijn om real life shows te maken. Mensen wennen aan je aanwezigheid en halen hun maskers naar beneden. Heel veel materiaal heb ik niet gebruikt omdat het te persoonlijk en daardoor oninteressant voor de film was, zoals ruzies tussen Peter en Zoë of Peter en mij. Ook uit respect naar mijn dochter heb ik bepaalde scenes geschrapt. Ze kreeg een hekel aan zichzelf door sommige scenes en dat was mijn bedoeling niet.’’
'Voor mij was het interessant om een documentaire te maken over een vader die zijn fascinatie voor kunst en de noodzaak van kunst doorgeeft aan zijn dochter.'
Wat was wel haar bedoeling met The Greenaway Alphabet? ‘’Voor mij was het interessant om een documentaire te maken over een vader die zijn fascinatie voor kunst en de noodzaak van kunst doorgeeft aan zijn dochter. Peter is een bekende naam en heeft een duidelijke stijl en visie, maar Zoë doet daarin niet voor hem onder. Dat wilde ik in beeld brengen.’’ De oplettende kijker ziet ook dat alfabet niet strikt wordt aangehouden. ‘’In eerste instantie wilde ik het alfabet volgen, maar bij ‘G is for Greenaway’ liet ik dat los. Ik vond het zó saai worden. Gys Zevenbergen (editor) en ik besloten daarmee te stoppen. Ik focus mij liever op hun relatie. Dat maakt de film voor mensen herkenbaar; iedere ouder probeert iets door te geven aan zijn kind, zoals Peter dat met kunst doet.’’
‘’De beste scenes zijn de scenes die spontaan ontstonden. Een van de mooiste voorbeelden van zo’n spontaan gesprek, is het moment dat Zoë geschokt tot de ontdekking komt dat Peter wel het idee heeft dat er een ‘purpose in life’ is. Dat druist zo in tegen het idee dat ze van hem heeft. Dat is erg grappig om te zien. Peter en Zoë zijn ontzettend eigenwijs. Als ik mij tegen hun gesprekken aan ga bemoeien en probeer te beïnvloeden, worden ze een front tegen mij en verdwijnen de spontane gesprekken. De relatie tussen Peter en Zoë staat echt op zichzelf, ik sta daar los van. Met Peter voer je nooit een normaal gesprek, het is altijd filosofisch. Zoë en hij vinden elkaar heel erg op dat vlak, zij voeren dit soort gesprekken al sinds ze heel jong is. Ik word daar soms heel moe van, hoewel ik wel graag met ze over kunst praat.’’
Over de relatie tussen Greenaway en Boddeke gaat het maar kort in de film. ‘’Aanvankelijk wilde ik zelf helemaal niet in de documentaire zitten. Ik kreeg het advies om dat wel te doen en nu leid ik de documentaire persoonlijk in en uit. Volgens mij is het goed dat de kijker weet wat onze verhouding is. Prominenter had ik niet in de film aanwezig willen zijn. Het gaat echt over de relatie tussen Peter en Zoë. Zoë en Peter hebben geen standaard vader-dochterrelatie, maar Zoë en ik hebben wel een duidelijke moeder-dochterband. Ze is trots op wat ik doe als kunstenares, maar praat met mij over hele andere dingen, zoals liefdesverdriet, gezond eten en kleding. Met die dingen kan ze weer minder goed bij Peter terecht. In ons gezin ben ik echt de kapitein en ik zorg ervoor dat alles draait en goed loopt. Peter en ik vinden elkaar als het om kunst gaat. Wat dat betreft zijn we een gouden formule.’’
'Als Peter en ik samen iets succesvols maken, wordt dat succes altijd aan Peter toegeschreven. Dat vind ik soms heel moeilijk, het is een soort vicieuze cirkel waar ik niet uit kan breken.'
Boddeke heeft geen gespreksonderwerpen geforceerd, maar door de keuze voor bepaalde locaties heeft ze de gesprekken wel beïnvloed. ‘’Ik ken Peter al zo lang en zo goed, dat ik vooraf echt wel weet wat er uit hem gaat komen als ik hem in een pakkenwinkel neerzet waar verschillende patronen op de muur staan.’’ Ook heeft ze hem bepaalde vertellingen laten voorbereiden. ‘’Zijn ideeën zijn soms zo uitgebreid dat ik ze na zijn voorbereidingen heb ingekort. ’’De scenes uit zijn films, heeft ze bij het maken van het filmplan geselecteerd. ‘’Ik heb die scenes erin gestopt omdat de acteurs kleur geven aan zijn ideeën. Dat The Falls erin zou komen was gelijk duidelijk. Dit is een van zijn eerste grote encyclopedische werken. Op welk moment dit soort scenes in de film kwamen, is achteraf bepaald.’’
''Heel trots ben ik op deze film. Behalve dat het over een universeel thema gaat, de relatie tussen vader en dochter, is het voor mij ook een mooi familiedocument. Het is te gek dat The Greenaway Alphabet op IDFA heeft gedraaid en in Uur van de Wolf wordt uitgezonden. Nu de film verkocht is door de sales agent, gaat hij nu naar Berlijn, Polen, Thessaloniki en vele andere plekken. Ik vind het heel mooi dat media zien dat ik echt de maker ben. Als Peter en ik samen iets succesvols maken, wordt dat succes altijd aan Peter toegeschreven. Dat vind ik soms heel moeilijk, het is een soort vicieuze cirkel waar ik niet uit kan breken. Mensen zien aan de film dat ik de maker ben van The Greenaway Alphabet en daar ben ik heel blij mee. Doordat het over mijn man en dochter gaat, staat het tegelijkertijd ook dicht bij mezelf. Het slot van de film, over het einde van Peters leven, is voor mij het meest ontroerend.''