Nadia Bouras is historicus en gespecialiseerd in de Marokkaanse migratiegeschiedenis. In de jaren ’90 ging ze naar de Arabische Bouschra-school in de Rivierenbuurt in Amsterdam. Ze wist altijd al wel dat het een bijzondere basisschool was, maar waarom? Daar kon ze nooit de vinger opleggen. Twee jaar geleden sprak ze regisseur Hassnae Bouazza hierover en toen wisten ze: dit moet een film worden. Ze besloten op onderzoek uit te gaan en ‘the rest is history’. 2Doc sprak Nadia en Hassnae over ‘De klas van ‘94’.

Tekst: Gabriela Ibrahim 

Hoewel Nadia en Hassnae niet eropuit waren een politieke film te maken, sluit het heel goed aan op de huidige discussie over bijzonder onderwijs. ‘Vooral wanneer het islamitische scholen betreft is er vaak een negatieve connotatie,’ vertelt Nadia. De manier waarop moslims zowel politiek als media breed gecriminaliseerd worden vindt Hassnae dan ook obsceen. ‘Wat voor mij heel erg belangrijk was voor de film is het gesprek onbevangen aangaan zonder de ander met exotische ogen te bekijken. Degene als gelijkwaardig persoon te zien tot wie je je kunt verhouden.’

Tekst gaat verder na afbeelding.

Toen ze begon aan het onderzoek, kende Nadia de ontstaansgeschiedenis van de school niet. ‘Ik zat daar op school maar als kind zie je het bestuur niet. Toen ik me recentelijk hierin verdiepte, kwam ik erachter dat het is opgericht door dominee Boiten en zijn vrouw.’ Ze ontmoette een charmante man van 91 jaar die altijd heel betrokken is geweest. In 1971 richtte hij de school op vanuit de ideologische, christelijke gedachten van naastenliefde. Hij en zijn vrouw vonden dat Marokkaanse kinderen van gastarbeiders onderwijs moesten kunnen volgen. ‘Het leerlingenaantal groeide en het besef was ook heel sterk: iedereen heeft recht op zijn eigen cultuur en identiteit. Dat moet je niet wegmoffelen, daar moet je ruimte aan geven.’

De school veranderde met de tijd mee: toen duidelijk werd dat de Marokkaanse gastarbeiders en hun kinderen bleven, was er ruimte voor Nederlands onderwijs. Toch wil Nadia de bijzondere tijd niet romantiseren. ‘De filosofie is heel mooi. Maar het was ook een school met uitdagingen. Zeker in het begin waar ouders de taal niet spraken, gezinnen te maken hadden met armoede, er geen geld was voor schoolreisjes.’ Ook vond er net zoals op een ‘gewone basisschool’ uitsluiting plaats. Zo komt in de documentaire naar voren dat iemand toch besluit om niet naar de reünie te komen, omdat ze op school gepest is. ‘Ik heb heel erg met haar te doen, maar heb er zeker begrip voor. Net zoals voor anderen die om andere redenen niet mee wilden doen. Voor ons als makers is het jammer, maar het doet geen afbreuk aan de film dat je vijf klasgenoten ziet in plaats van een hele klas.’ Zo wilden sommigen niet in beeld, maar spreekt Nadia hen wel voor het boek over de Bouschra-school waar ze momenteel aan werkt.

Tekst gaat verder na afbeelding.

Buitenstaanders dachten dat er slecht onderwijs gegeven werd op de Bouschra-school. ‘Het idee was altijd: er kan niks goeds terechtkomen van die kinderen op die “Marokkanen school”,’ vertelt Nadia. Hoewel succes voor haar niet af te meten is aan je beroep, is een van de beroemdste oud-leerlingen, oud-politica Fatima Elatik. Hassnae vond het belangrijk om dit te laten zien. De leerlingen werd meegegeven dat ze er mochten zijn. Een identiteitscrisis was door deze opvoeding dan ook niet aan de orde. Nadia: ‘Mijn oud-klasgenoten zeggen: wij waren gewoon Amsterdammers maar zo werden we niet gezien door de buitenwereld. Maar wij zijn Amsterdammers met Marokkaanse wortels, so what?’.

'Toch hebben sommige klasgenoten ook gemengde gevoelens aan de school over gehouden. Voor de leerlingen die van huis uit geen Arabisch spraken, waren de Arabische lessen niet altijd plezierig', vertelt Nadia. Daarnaast was er ook een enorme toewijding van leraren die de kinderen op een mooie manier bewustmaakten van hun identiteit. Dit ontroerde Hassnae tijdens het maakproces: ‘Die eerste jaren zijn heel vormend voor een kind en die leraren hebben ervoor gezorgd dat ze hun identiteit niet als last maar als vanzelfsprekendheid kunnen zien. Iets dat omarmd kan worden.’

In 1996 stopte de school noodgedwongen: het leerlingenaantal nam af. Veel Marokkaanse gezinnen trokken weg uit Amsterdam-Zuid en verhuisden naar de buitenwijken. Tegelijkertijd had je te maken met de ‘nieuwe generatie ouders’ die zelf op de Bouschra-school hadden gezeten en die hun kinderen in een gemengde gemeenschap wilden laten opgroeien, want duidelijk was dat hun toekomst in Nederland lag. Ondanks dat de school niet meer bestaat lopen er duizenden ‘Bouschra kinderen’ rond in Amsterdam en omgeving.

Tekst gaat verder na afbeelding.

Nadia en Hassnae wilden met name een goed verhaal vertellen wat gebaseerd is op empathie en naastenliefde. Met als vertrekpunt Nadia’s klas van ’94: het moment waarop zij de school verlieten en de wijde wereld instapten. ‘Zonder dat het expliciet de bedoeling was toont de film aan dat bijzonder onderwijs heel geborgen kan zijn en een veilig gevoel geeft aan leerlingen’, vertelt Nadia.

Het intieme portret is mede dankzij cameraman Jefrim Rothuizen en editor Noël van Rens ontstaan, vertelt Hassnae. 'Ik wilde graag een liefdevol portret maken, het was heel fijn hoe zij begrepen wat ik wilde en mee dachten in beeld en montage.’ Het positieve verhaal is niet waar ze naar op zoek waren, maar het is voortgekomen uit de gesprekken, vult Nadia aan. Volgens Hassnae begint het met gewoon geïnteresseerd zijn in de persoon: ‘Niet op zoek gaan naar iets wat verschilt, maar gewoon luisteren naar wat diegene te vertellen heeft zonder het in te kleuren met je eigen mening.’ 

Waar het begon als een zoektocht, is het ook een eerbetoon geworden aan dominee Boiten en zijn vrouw, aan een tijd in Amsterdam die niet meer bestaat en aan alle leerkrachten, leerlingen en ouders. Of de school in de huidige tijd nog bestaansrecht zou hebben? Nadia denkt van niet: ‘Nederland, de samenleving, de Marokkaanse gemeenschap: alles is veranderd. De school heeft 25 jaar bestaan, die school is geworteld in een hele mooie traditie.’