Dankzij haar onaflaatbare inzet, sluwheid en moed bracht Truus Wijsmuller in de meest zwarte jaren van onze moderne geschiedenis, meer dan 10.000 voornamelijk Joodse kinderen in veiligheid. Haar onderhandelingen met SS-topman Adolf Eichmann betekenden een doorbraak in de organisatie die later zou uitgroeien tot één van de grootste reddingsoperaties uit de geschiedenis; de zogenaamde ‘Kindertransporten’.

De daadkracht en het doorzettingsvermogen van Truus Wijsmuller maakt dat zij thuishoort in een zeer selecte groep verzetshelden in de wereld. Toch bleef deze verzetsheldin in Nederland tot nu toe relatief onbekend. De regisseurs van de docu De kinderen van Truus willen hier verandering in brengen. Hiervoor hebben ze enkele van "Truus' kinderen" gevonden die over haar bijzondere daden vertellen.
Ook halen bekenden van Truus herinneringen aan haar op. Hierdoor wordt wel duidelijk waarom zij ook "de vrouw met de paraplu", "de Stoomwals" of zelfs "de Nederlandse Oskar Schindler" wordt genoemd.

Regie: Pamela Sturhoofd en Jessica van Tijn

Jessica van Tijn en Pamela Sturhoofd zijn de regisseurs van de documentaire De kinderen van Truus. Samen hebben ze grondig onderzoek gedaan naar Truus Wijsmuller en haar werk om zo recht te doen aan deze heldin. In dit interview spreekt 2Doc.nl met een van de regisseurs: Pamela Sturhoofd.

Pamela Sturhoofd en Jessica van Tijn wilden aanvankelijk een film maken over de Kindertransporten van 1938 tot 1948, maar stuitten op een veel interessanter verhaal. ‘Steeds als we de documentatie over die transporten doorspitten zag ik de naam “Truus Wijsmuller” staan’, vertelt Sturhoofd, ‘ik vond het zo raar dat ik haar niet kende dat ik er meer over wilde weten.’

Jessica van Tijn en Pamela Sturhoofd zijn de regisseurs van de documentaire De kinderen van Truus. Samen hebben ze grondig onderzoek gedaan naar Truus Wijsmuller en haar werk om zo recht te doen aan deze heldin. In dit interview spreekt 2Doc.nl met een van de regisseurs: Pamela Sturhoofd.

‘Dat ik Truus Wijsmuller niet kende, was heel raar. Als kind moest ik namelijk al mijn spreekbeurten over de Tweede Wereldoorlog doen en ik heb ook politicologie gestudeerd.’ In haar zoektocht naar de onbekende vrouw vielen de regisseurs Sturhoofd en Van Tijn van de ene in de andere verbazing. ‘Vlak voor en ook nog even tijdens de oorlog heeft ze tenminste 10.000 Joodse kinderen uit handen van de nazi’s gehouden. Zij is gewoon de Nederlandse Oskar Schindler.’

Vanaf het begin van de jaren ’30 besloot Truus Wijsmuller zich in te zetten voor vrijwilligersorganisaties die zich bezighielden met kinderen. ‘Dit heeft deels te maken met het feit dat ze zelf geen kinderen kon krijgen.’ Het is een beetje onduidelijk hoe een niet-Joodse vrouw zo betrokken raakte bij het lot van Joodse kinderen, maar de makers Sturhoofd en Van Tijn werd verteld dat de eerste contacten ontstaan kunnen zijn doordat ze bridgede met vrouwen die in contact stonden met het Comité voor Joodsche Vluchtelingen. ‘In 1933 kwamen er al veel vluchtelingen naar Nederland en Engeland en ergens tussen ’34 en ’36 is Truus begonnen met het in veiligheid brengen van Joodse kinderen.’ Om dit voor elkaar te krijgen, ging Wijsmuller op audiëntie bij SS-topman Adolf Eichmann; een van de breinen achter de Endlösung. ‘Dat ze dit deed is natuurlijk al heel bizar. Maar er was een reden waarom die organisaties Truus stuurden: ze had een ontzettend grote mond en wist mensen te overtuigen. Eichmann onderhandelde eigenlijk niet met vrouwen, maar zei tegen haar dat als het haar lukte 600 Joodse kinderen op Sjabbat uit Wenen mee te nemen, ze de rest ook mocht komen halen. En Truus flikte het gewoon.’ Het klinkt nu heel vreemd, ouders die hun (erg jonge) kinderen meegeven aan een onbekende Nederlandse vrouw. ‘De sfeer in Duitsland was al enorm grimmig en de Kristalnacht had een enorme angst ingeboezemd bij Joodse ouders. Voor velen was het sindsdien wel duidelijk dat er afschuwelijke dingen stonden te gebeuren.’ Tot op de dag dat Nederland capituleerde heeft Wijsmuller nog Joodse kinderen via Hoek van Holland naar Engeland gesmokkeld. ‘Ze was op 10 mei 1940 nog in Parijs toen ze hoorde dat Nederland werd aangevallen door Duitsland, toch besloot ze terug te gaan om 74 kinderen uit het Burgerweeshuis in Amsterdam nog op de boot naar Engeland te krijgen.’

‘Tijdens de oorlog waren er geen grote kindertransporten meer, maar Truus bleef doorgaan met het redden van kinderen. Zo heeft ze voor het Rode Kruis nog Joodse kinderen naar het neutrale deel van Frankrijk gebracht en er was nog een reisbureau dat vroeg kinderen over de grens in veiligheid te brengen.’ Dat Truus Wijsmuller nooit weggevoerd of geëxecuteerd is tijdens de Tweede Wereldoorlog is opvallend, want ze is wel drie keer opgepakt. Veel Duitsers kenden haar als “die Verrückte Frau Wijsmuller”. ‘Als ze werd opgepakt zie je steeds dat ze plotseling toch weer is vrijgelaten. Dit heeft ze waarschijnlijk te danken aan haar enorme netwerk en de vriendschappen die ze met Duitsers had gesloten.’

Na de oorlog is Wijsmuller zich blijven inzetten voor kinderen; ze spoort voor de UNRRA (voorloper van de VN) ontheemde kinderen in Duitsland op, ze zet zich in voor kinderen in Suriname en later ook voor transgenders, als directeur van het Beatrixoord. ‘Ze was haar tijd ver vooruit.’

‘Wat ik zo bijzonder aan Truus Wijsmuller vind, is dat ze honderd procent een houding van ‘niet lullen, maar poetsen’ had. Ze zei ook vaak tegen mensen ‘je gebruikt mooie worden, maar wat doe je eraan?’.’ Maar die houding, haar moeilijke karakter en haar vriendschappen met Duitsers maakte dat Wijsmuller niet populair was. Dit zijn dan ook een paar redenen waarom Wijsmuller amper bekend is in Nederland, volgens Pamela Sturhoofd, ondanks dat ze in het buitenland verschillende onderscheidingen heeft ontvangen. ‘Mensen werden gek van haar, ze benaderde altijd iedereen om iets van ze gedaan te krijgen. Ze werd dan ook wel “Malle Truus” genoemd. Ook denk ik dat haar onbekendheid ligt aan het feit dat ze een vrouw is én dat mensen jaloers zijn: ze hadden gewoon iets kunnen doen en verschil kunnen maken.’ Truus Wijsmuller deed dit natuurlijk niet alleen, die organisaties bestonden uit ontzettend veel vrijwilligers. ‘Het waren opvallend veel vrouwen die in Rotterdam en Den Haag keihard werkten om de Kindertransporten rond te krijgen. Truus benadrukte ook altijd dat ze dit niet alleen deed. Maar als je de lijst van de transporten ziet, staat Truus’ naam er heel vaak bij. Ze was een beetje de Johan Cruijff onder de dames.’ Voor de documentaire De kinderen van Truus hebben Sturhoofd en Van Tijn 21 “kinderen van Truus” weten te vinden die direct in contact zijn geweest met Wijsmuller. Ze wonen nu verspreid over de hele wereld. ‘Het was ontzettend bijzonder om hen allemaal te spreken. Het zijn stuk voor stuk pijnlijke verhalen; veel van de kinderen zagen hun ouders nooit meer terug en als ze hun ouders wel terugzagen waren ze sterk getraumatiseerd en hadden ze elkaar zo’n 7 jaar niet meer gezien. Al die kinderen waren heel dankbaar dat Jessica van Tijn en ik na al die jaren een film gingen maken over Truus.’ Hoewel de geredde kinderen uiteindelijk geen makkelijke levens hebben gehad, vindt Sturhoofd deze film wel een hoopgevend verhaal. ‘Het is het verhaal van een heldin die ervoor heeft gezorgd dat vel mensen het hebben overleefd. Truus Wijsmuller laat zien dat je altijd iets voor een ander kunt doen; hoort te doen.’  

In de Tweede Wereldoorlog steeg ze boven zichzelf uit. Geertruida Wijsmuller - Meijer (1896-1978). Alias Truus, de Nederlandse Oskar Schindler. Met haar Kindertransporten bracht ze voor en tijdens de oorlog meer dan 10.000 Joodse kinderen in veiligheid. Ze had in 1938 hoogstpersoonlijk met Hitlers rechterhand Adolf Eichmann geritseld dat ze hen mocht evacueren.

‘Ik ben iemand die als er nood was direct voor iedereen klaar stond’, zegt ze zelf, in een audio-interview uit 1967, dat als anker fungeert voor De Kinderen Van Truus (61 min.). Deze documentaire van Pamela Sturhoofd en Jessica van Tijn start met een fraaie animatie waarmee de heldenprestatie van de kordate Truus Wijsmuller, een vrouw die zelf nooit kinderen kreeg, wordt gevisualiseerd. Daarna komen ook haar ‘kinderen’, inmiddels zelf hoogbejaard, aan het woord. Ze werden gered van de nazi’s, maar moesten ook afscheid nemen van hun ouders. De meesten zagen hen nooit meer terug,

Mirjam Baitalmi - Szpiro was één van die kinderen. Ze heeft zich haar hele leven doorzichtig gevoeld, zegt ze. Alsof ze door niemand echt gezien werd. ‘Dat noemen ze het verlaten kind-syndroom, zei mijn psycholoog.’ Ze herinnert het zich nog als de dag van gisteren dat ze besefte dat ze er alleen voor stond. Nadat alle andere kinderen door hun ouders waren opgehaald uit het ziekenhuis van Manchester, dacht ze: ‘Dat is het: er is niemand die mij komt ophalen. En dat klopt. Niemand heeft dat ooit gedaan.’

Tegelijkertijd herinnert Baitalmi - Szpiro zich ook de krachtige knuffel die ze kreeg van Truus, een vrouw die door de andere sprekers in deze stevige film wordt geportretteerd als een vrouw met een missie, die wist wat ze wilde en ervoor zorgde dat ze dat ook kreeg. Met haar daad- en wilskracht streek ze in haar veelbewogen leven regelmatig mensen tegen de haren. Die leverde echter ook een ontzaglijke erfenis op, in de vorm van talloze, ten volle geleefde levens. Mannen en vrouwen die ruim veertig jaar na haar dood getuigen over hun dramatische vlucht en de heldenrol die de vrijwel vergeten Truus Wijsmuller daarin speelde.

Wil je meer documentairetips? Abonneer je dan hier op onze nieuwsbrief, de 2Doc Weekly, dan krijg je elke zondag gloednieuwe aanbevelingen (of een lekkere gouwe ouwe).