Makers van Morgen

René en Martina

VPRO

In een intiem portret volgen we René en Martina; twee door de liefde verbonden daklozen met verschillende verwachtingen van het leven. Er breekt een zomer aan vol goede voornemens. Maar wat komt er van hun voornemens terecht wanneer alles anders blijkt te lopen? En welke gevolgen heeft dit voor hun relatie?

In gesprek met regisseur Tanja Warning

13 maart 2022 Abel Vos

Regisseur Tanja Warning volgt in haar afstudeerfilm de dakloze René en Martina. De film geeft twee verschillende ervaringen van dakloos zijn, maar is bovenal een liefdesverhaal over twee mensen die niet met, maar ook niet zonder elkaar kunnen leven. Hoe kijkt ze terug op dit maakproces? 2Doc.nl sprak deze talentvolle regisseur.

Hoe begon je aan dit project?
‘Ik deed tijdens de eerste coronagolf vrijwilligerswerk bij een opvang voor dakloze mensen in Amsterdam. Daar kwam ik René tegen. Ik hou zelf erg van reizen en rondtrekken. Een vrij leven buiten de gebaande paden. Daarom was ik erg nieuwsgierig naar René zijn levensstijl, die toen al tweeëntwintig jaar lang rond zwerfde. We hebben twee keer afgesproken, de laatste keer was Martina er ook bij. Ik vond ze samen interessant, omdat ze een andere kijk hebben op dakloos zijn. Martina verlangt naar een ‘normaal’ leven met een eigen huis, terwijl René juist trots is op zijn vrije leven. Uiteindelijk gaat deze documentaire over verschillende vormen van dakloos zijn, maar nog meer over de liefde.’

De film speelt zich grotendeels af bij hun tent in een parkje in Amsterdam. Hoe was het om ze daar te volgen?
‘Ik vond het een fijne plek, de vogels floten rustig en het was veelal mooi weer. Ik fietste er regelmatig heen. Ik kwam overdag langs en bleef soms tot ’s avonds laat filmen. Op dat moment waren ze allebei heel verliefd en blij. Ze leken in het moment te leven, elkaars gezelschap leek genoeg en meer werd niet verlangd. Een beetje kletsen of muziek luisteren. René rookte vaak een jointje en Martina dronk soms een wijntje. Gewoon van het leven genieten: het voelde als een idyllische zomer. Toch schets ik het nu wellicht wat te rooskleurig. Er zijn ook momenten geweest dat ik aan kwam fietsen en er ruzie was. Martina wilde op dat soort momenten liever niet voor de camera. René zei dan: ‘Ik kan wel even verderop gaan staan, zodat ik kan vertellen wat er is gebeurd.’ Daar had ik geen behoefte aan omdat het een eenzijdig beeld zou schetsen.  Op dat soort momenten stond ik vaak tussenbeide. Dat vond ik een lastige positie.’

Hoe ging je om met die positie?
'Deze positie was ingewikkeld voor mij. Ik mag René en Martina allebei heel erg, maar wanneer ze ruzie hadden moest ik van beide het conflict aanhoren. Soms had ik zin om partij te kiezen, maar als maker leek me dat niet verstandig. Zo heb ik geduldig alle verhalen aangehoord, begrip getoond en vooral geprobeerd om mijn doel niet uit het oog te verliezen. Namelijk een documentaire maken over hun leven en de daarbij komende hordes.'

Toch bleef je filmen.
‘Toen het uitging, liet René een lange tijd niets van zich horen. Martina nam wel contact met me op. Ze wist dat ik nog contact had met René. Op een gegeven moment zei ze: ‘Als je me niet vertelt waar hij woont, dan wil ik niet meer in de documentaire.’ Ik kon natuurlijk niet privacygevoelige informatie aan haar doorgeven. Terwijl ik wel dacht: ‘Kom op René, je kan toch wel iets van je laten horen.’ Ik zat erg met die interne strijd, ook omdat ik op tijd wilde afstuderen. Later heeft hij, mede dankzij mij, een berichtje gestuurd naar Martina. Het was weer aan, en ik kon weer verder met mijn film.'

Hoe bepaalde je wat je wilde filmen?
‘Deze documentaire maakte ik tijdens mijn opleiding Visuele Antropologie aan de Universiteit van Manchester. Hier leer je antropologisch onderzoek te doen. Bij deze onderzoekswijze bouw je eerst een persoonlijke band op met je personages. Ook probeer je zoveel mogelijk mee te draaien in hun persoonlijke leven zonder al te veel op de voorgrond te treden. Ik filmde mede daardoor geen korte vooraf bedachte scènes, maar eigenlijk gewoon constant. Zodat zij gewend zouden raken aan de camera en ik hun alledaagse realiteit kon vangen in beeld. Hoewel ik niet al het materiaal terugkeek, was het monteren een hele klus. Laatst ging ik nog eens door het materiaal, en zag nog veel meer mogelijke scènes en verhaallijnen.’

In de film vertrek je met René naar een afkickkliniek in Frankrijk. Hoe was dat voor jou?
‘René vertelt altijd wilde verhalen, maar ik wist niet precies wat hij ging doen, hoelang we zouden blijven en waar we zouden slapen. Ik ging ervan uit dat we buiten, in de stad, zouden overnachten. Daarom had ik voor de zekerheid legale pepperspray gekocht omdat ik niet wist wat voor figuren daar nog meer zouden zijn en ik dure apparatuur bij me had. Uiteindelijk viel dat allemaal reuze mee. Ik sliep in een tentje, hij in de buitenlucht. We hadden een fijne tijd, hoewel ik het soms wel vermoeiend vond.’

Waarom vond je het vermoeiend?
'Omdat ik eigenlijk honderd dingen tegelijk aan het doen was. Enerzijds had ik de normale vermoeidheid van reizen. Ik was veel onderweg en had een zware backpack op m'n rug met een tent, apparatuur en een statief. En daar bovenop komt nog dat René de oren van je hoofd praat. Met verhalen die verschillen van de geheime dienst die hem achtervolgen tot waar je het beste wiet kan scoren.'

Wat vinden René en Martina zelf van de film?
‘Ik vond het erg spannend om de film te laten zien, omdat er fragmenten inzitten waar ze erg kwetsbaar zijn en het niet goed gaat met hun relatie. Toch heb ik het idee dat ze dat niet per se heel erg vonden. Volgens mij zien ze het allebei als een mooi document van hun laatste zomer bij de tent. Zeker omdat ze nu allebei op een andere plek wonen. Ze hebben de film ook doorgestuurd naar mensen in hun omgeving. Ik denk dat je dat alleen maar doet als je er zelf tevreden mee bent.’

Hoe gaat het nu met ze?
‘Op dit moment is het weer aan en gaat het goed met ze. René heeft via de dakloze hulpverlening een mooie woning gekregen in Amsterdam Zuid. Al mist hij zijn tent nog dagelijks. Martina woont nog in dezelfde kamer als in de film. Wel heeft ze veel last van gezondheidsproblemen zoals diabetes. Daarom is ze nu soms te moe om bij René op bezoek te gaan. Dat is treurig.’

Ik voel een vervolg aankomen.
‘Dat werd mij ook gezegd toen ik er net klaar mee was. Op dat moment had ik het idee dat ik even afstand van de twee moest nemen. De ingewikkelde band tussen hen en de break-ups die ook het maakproces voor mij hadden bemoeilijkt maakte dat ik ook wel blij was dat het was afgerond. Achteraf gezien was het waarschijnlijk wel een mooi verhaal geworden omdat ik dan had kunnen vastleggen hoe René na 22 jaar dakloos te zijn zich eindelijk tussen vier muren heeft gevestigd. Maar goed, er zijn nog zoveel mooie verhalen in de wereld. Het lijkt me leuk om weer een geheel nieuw project te starten.'

Meer Makers van Morgen