Janneke van der Ende 23 september 2022

Vanaf het moment dat Maker van Morgen Karen Ebert voor het eerst een voet in het huis van Gerard zet, is ze gelijk gefascineerd door hem. Gerard Suurmeijer (81) vertaalt al bijna zijn hele leven romans. Dat doet hij in zijn huis dat tot de nok toe gevuld is met boeken. Karen besloot een documentaire over hem te maken en uiteindelijk brengt het haar meer dan ze had verwacht. Ze herkende in Gerard veel van zichzelf. ‘Toen ik de interviews ging terugluisteren, merkte ik dat dat ik de vragen eigenlijk aan mezelf aan het stellen was.’

Gerards conflict
Karen leerde Gerard kennen tijdens een filmopdracht. Gerard vertelde haar over zijn boeken. De filmmaakster vroeg of ze een keer bij hem thuis mocht komen. Daar werd ze overweldigd door het aantal boeken. ‘Hij liet mij ook het extra woonhuis naast zijn huis zien dat hij speciaal voor zijn boeken bezat. Toen wist ik: zijn verhaal is groter dan een man die ze ‘gewoon’ verzamelt.’ De filmmaakster herkende een conflict in Gerard: Hij is trots op zijn vertaalde boeken, maar is tegelijkertijd op zoek naar meer; naar zijn eigen stem. Tijdens het filmen komt Karen erachter dat zij die zoektocht met Gerard deelt. ‘Ik was op zoek naar een antwoord op de vraag hoe creativiteit werkt. Ik hoopte dat antwoord bij Gerard te vinden.’

Om de zoektocht van zichzelf in de film te verwerken heeft de Maker van Morgen gebruik gemaakt van een antwoordapparaat. Ze stelt Gerard in een blikkerige stem vragen over creativiteit. ‘Het idee om het antwoordapparaat in de film te verwerken, begon als een praktische oplossing. Ik kon Gerard namelijk nooit via de telefoon bereiken. Ik voelde dat er iets zat in dat onbereikbare van het antwoordapparaat. Uiteindelijk vond ik het ‘in wachtstand staan’ ook een mooi symbool. Omdat het iets is waar Gerard en ik allebei mee worstelen en waarin veel mensen zich zullen herkennen. Want waarom doe je niet wat je écht wil, waar wacht je op?’

Tekst gaat verder na afbeelding

Wachtstand
Karen herkent die wachtstand in veel andere makers om zich heen. Ze wil met de film het vuur in hen weer aanwakkeren. ‘Als andere makers de film zien, worden ze vaak boos op zichzelf. Ze herkennen zichzelf in Gerard. Ze voelen: shit, ik moet ook door die zoektocht heen. Ik heb het idee dat mensen bang zijn om risico’s te nemen. Maar als we de onzekerheden die hiermee gepaard gaan leren omarmen kan dit juist zoveel meer opleveren.’

Lucebert
‘Alles van waarde is weerloos’ is een bekende dichtregel van dichter Lucebert. Karen kwam de zin per toeval tegen tijdens haar research voor de film en liet het niet meer los. ‘In het artikel ‘Alles van papier is weerloos’ dat ik las in NRC, stond dat wij als gebruiker eigenlijk de vijand zijn van papier. Wij hebben bepaalde stoffen in onze handen, waardoor het langzaam verdwijnt. Dit vond ik een mooie metafoor voor het idee dat wij het zelf zijn, die ons in de weg kunnen zitten. Creativiteit is ook niet tegen alles bestand. Je eigen negatieve gedachten kunnen het zelfs in de weg zitten. Die zin van Lucebert heb ik de hele filmperiode op het whiteboard in mijn kamer gehangen. Later voelde ik dat die zin mijn hele film omvatte.’

Tekst gaat verder na afbeelding

Vogelverschrikker
Wanneer gevraagd wordt naar haar meest memorabele moment uit het filmproces, moet de regisseur lachen. ‘Ik ben een autodidact maker. Ik doe veel op gevoel. Toen ik een paar dagen met Gerard in Katwijk filmde, verbleven we in een appartement van zijn zoon. Toen we daar uit het raam naar buiten keken, zagen we een vogelverschrikker, een soort vlieger, boven rijen huizen uitsteken. Ik voelde plots heel sterk dat ik die vogelverschrikker moest filmen, al wist ik toen nog niet zo goed waarom. We zijn samen op zoek gegaan naar het huis waar de vogelverschrikker aan vastgebonden was. Uiteindelijk vonden we hem. Toen ik daar stond, voelde ik mij het gelukkigste ooit. Ik voelde alles op zijn plek vallen. Ik wist dat ik het einde van mijn film te pakken had. Op dat moment besefte ik: deze film móet ik afmaken. Ik voelde ook dat dit symbool stond voor waarom ik films maak: ik wil mij laten verrassen. Niet meer bezig zijn met of iets past of goed is. Gewoon voelen dat je het moet doen. Dat is maken voor mij.’

Stapeltjes boeken
En hoe het nu gaat met Gerard? ‘Hij is verhuisd. Dat was een heel proces’, lacht Karen. ‘Hij woont nu in een aanleunwoning om de hoek. Hij werd slechter ter been en zijn kinderen vonden het verstandiger als hij zou verhuizen. Wonder boven wonder is het hem gelukt om bijna al zijn boeken in de nieuwe woning te krijgen. Het huis waar hij woonde wil hij verkopen en het huis waar hij werkt, houdt hij aan. Maar het woonhuis staat nog niet te koop. Er moeten namelijk nog wat stapeltjes boeken weggeven worden. Het hele huis is bijna leeg, maar er staat in elke kamer nog een stapeltje boeken.’