20 IDFA-tips

Sunless Shadows gaat over vijf meisjes onder de 18 jaar die in een jeugddetentiecentrum zitten. Drie van hen hebben samen met hun moeders, die nu wachten op de doodstraf, hun vaders gedood. In deze documentaire nemen de moeders en dochters videoboodschappen voor elkaar op en krijg je als kijker te horen waarom ze hun mannen en vaders hebben gedood. Deze film moet je zeker zien vanwege de mooie mix tussen zware en dragelijke scènes. De meisjes hebben namelijk ook veel lol samen zo afgeschermd van de mannen uit hun maatschappij.

The Kingmaker duikt in het puissante leven van de Fillipijnse familie Marcos. Imelda, een moderne Marie Antoinette, zegt weer een paradijs van de Filipijnen te willen maken. Maar hoe komt ze eigenlijk aan al dat geld? Een documentaire over geld, macht en corruptie. Waarom zou je deze docu moeten zien? Omdat Greenfield hier nog eens bewijst hoe bekwaam ze is in het vastleggen van extreme rijkdom. En omdat het simpelweg een fantastisch portret is van Imelda Marcos.

In 2015 werd de eenkindpolitiek afgeschaft in China. In One Child Nation gaat Nanfu Wang terug naar het dorp waar ze is geboren om daar met mensen in gesprek te gaan over de gevolgen van deze politiek. Die in vele opzichten afgrijselijk zijn. Hoewel dit al wel een veel besproken onderwerp is, laat deze documentaire hele mooie en ook schrijnende verhalen zien die je zeker zullen raken.

Op een Chinees internaat in Malawi krijgen Malawische weeskinderen streng boeddhistisch onderwijs. Ze leren kungfu, Mandarijn en eten hun maispap met stokjes. Enock, een Kung Fu-talent, wordt heen en weer geslingerd tussen zijn leven op het internaat en het verlangen naar zijn geboortedorp. De film geeft je een blik op een nieuw soort kolonialisme op Afrikaanse bodem.

For Sama is de eerste documentaire van de 26-jarige Syrische burgerjournalist Waad al-Kataeb. Ze draagt de film op aan haar pasgeboren dochter. 'Ik wil dat je begrijpt waarom je vader en ik deze keuzes hebben gemaakt, waarvoor we vochten.' Met een eenvoudige digitale camera legt ze de Syrische opstand tegen dictator Assad in rebellenbolwerk Aleppo vast, vanaf het begin tot aan de gedwongen evacuatie eind 2016. Deze documentaire blijft heel dichtbij de moeder en haar kind en haar hoop op een beter leven in Aleppo. Het geeft de oorlog een menselijk gezicht.

Lea Tsemel werkt haar hele leven al als mensenrechtenadvocaat in Israël, voornamelijk voor Palestijnen die zich, met of zonder geweld, tegen de bezetting hebben verzet. Haar tegenstanders noemen haar: ‘advocaat van de duivel’. De bevlogen advocaat wordt gevolgd tijdens twee zaken: die van een dertienjarige jongen die betrokken was bij een steekpartij en die van een vrouw die een mislukte zelfmoordaanslag pleegde. De film blikt ook terug op verschillende spraakmakende zaken uit haar juridische loopbaan die, op een enkele hoopgevende uitzondering na, allen stuitten op een discriminerend rechtssysteem.

Elk jaar reizen kopstukken uit de internationale politiek, het bedrijfsleven en de academische wereld af naar Zwitserland voor de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum. De wereld verbeteren door dialoog, dat is de visie van de 81-jarige oprichter Klaus Schwab. Maar verander je de status quo als voor de belangrijke gesprekken achter gesloten deuren steeds alleen het establishment is uitgenodigd? Dit ontdek je in de documentaire The Forum.

Ze zijn zielsgelukkig met elkaar, hebben een schattig zoontje en zijn klaar voor een nieuwe start. Maar er is een groot probleem: Leila en Sahand zijn beiden nog getrouwd met een ander. En in Iran staan er zware straffen op overspel. De Deense regisseur Eva Mulvad volgt de geliefden zes jaar lang terwijl ze een ander leven proberen te beginnen in Turkije en stroperige procedures doorlopen. We zien hun angst en onzekerheid, hoewel het vertrouwen in elkaar altijd op de eerste plek blijft staan. Samen met beelden die Sahand zelf schoot, brengt dit het vluchtelingenbestaan ontroerend dichtbij. 

In de huidige tijd heeft het inplanten van elektroden, diep in het brein, weer nieuwe erkenning gekregen. Interviews met patiënten, voor en na de ingreep, wetenschappers en chirurgen getuigen van de positieve resultaten. Maar ook de keerzijde van de medaille wordt getoond in Hunting for Hedonia, want wat als we onze hersenen en daarmee onze karaktereigenschappen en persoonlijkheden zelf kunnen vormgeven? Het is een fascinerende film waarin wetenschap, ethiek en filosofie elkaar ontmoeten. Een documentaire die je bijblijft.

In de zaal van Barba Azul in Mexico City dansen en drinken de vrouwen met de mannen die dat kunnen betalen. In de kleine toiletruimte op de bovenverdieping vangt Mami ze aan het begin en het eind van hun diensten op. Zolang Mami haar fooi maar krijgt, let ze op de tassen, zorgt ze dat er voldoende toiletpapier klaarligt en zit ze klaar voor een opbeurende of ondersteunende babbel. Daarbij verspreid ze eigenzinnige levenswijsheden, zoals: 'Mannen hebben maar twee dingen te bieden, ten eerste: niks, en ten tweede: geld.' In deze documentaire ben je getuigen van hele intieme en vrije gesprekken, de camera lijkt er haast niet bij te zijn.

De jonge kinderarts dr. Amani staat aan het hoofd van een team dokters en verpleegkundigen in het Syrische Oost-Ghouta dat met beperkte middelen doet wat het kan. Intussen moet zij zich ook nog eens verdedigen tegenover mannen die vinden dat een vrouw het huishouden moet doen en een man aan het roer het beter zou doen. De film laat zien hoe het ziekenhuispersoneel standhoudt onder moeilijke werkomstandigheden. Fayyad maakte al eerder Last Men in Aleppo, maar ook deze docu is weer een monument van een film. Het laat zo de gruwelen van oorlog zien maar heeft ook lichtere noten zoals de intieme momenten tussen dokters.

Het Apollo Theater op 125th Street in het New Yorkse Harlem is meer dan een podium: het is een thuis en kraamkamer voor een eindeloze reeks Afro-Amerikaanse grootheden. De geschiedenis van ‘The Apollo’ is onlosmakelijk verbonden met die identiteit; het is de plek van de herdenkingsbijeenkomst voor James Brown, en van het triomfantelijke optreden van Amerika’s eerste zwarte president. In The Apollo vormen de tekstrepetities voor een theateradaptatie van Ta-Nehisi Coates’ Between The World and Me de ruggengraat van de film. Het is een hele fijne film, doorspekt met veel grote namen, over de rol die het gelijknamige theater speelde in de emancipatie van Afro-Amerikanen.

Hoe verweer je je tegen een handtastelijke baas? Wat zeg je tegen een treiterende bazin? In de Filippijnen worden aanstaande huishoudsters getraind in de omgang met veeleisende werkgevers in bijvoorbeeld Dubai en Hongkong. Statisch gefilmde, esthetische beelden tonen de cursisten tijdens het uitvoeren van rollenspellen. Keurig noteren de jonge vrouwen, die zelf jarenlang zullen worden gescheiden van hun eigen prille gezin, hoe je een baby in een tobbe moet wassen. Overseas is een documentaire vol schrijnende verhalen, maar de rollenspellen - hoe bizar ook - zijn soms ook gewoon geestig. Deze film brengt de verhalen van de huishoudsters op een bijzondere wijze bij de kijker.

Filmmaker Fredrik Gertten volgt een VN-huisvestingsgezant in haar onderzoek naar de mistige wereld van durfkapitalisten, speculanten en huisjesmelkers. Ze bezoekt wereldwijd grote steden om te zien hoe zulke uiteenlopende plekken kampen met bijna identieke problemen: van huurders die hun huur verdriedubbeld zien tot miljoenenvilla’s – of hele woonwijken – die bewust leegstaan. Valt de ‘vastgoedmaffia’ nog terug te dringen? Toegewijde stadsbewoners op verschillende continenten wijzen erop dat een stadscentrum meer is dan alleen een toplocatie. De documentaire Push heeft een licht activistische inslag, maar is tegelijkertijd ook heel urgent en relevant. Een verhaal dat over de hele wereld wordt herkend.

Ruim een jaar hebben Hassan Fazili en Fatima Hossani vanuit Tadzjikistan vruchteloos geprobeerd om ergens politiek asiel te krijgen voor henzelf en hun twee dochters. Nu worden ze teruggestuurd naar hun geboorteland Afghanistan, waar een premie op Hassans hoofd is gezet. Daarom gaat de familie de gevaarlijke reis naar Europa aan. Met hun mobiele telefoons leggen ze deze reis vast. Daarbij bewaart de familie bijna altijd een speels soort optimisme, zelfs te midden van voortdurende onzekerheid, misleiding en vijandigheid. Wat uiteindelijk bijblijft, is de hechtheid van hun band.

Hoe maak je als buitenstaander een film over het leven in een arme wijk van Napels? En hoe word je onderdeel van het leven van Italiaanse jongeren? Regisseur Agostino Ferrente kwam met een even simpel als briljant idee. Hij gaf verschillende tieners in het Napolitaanse Traiano een telefoon waarmee ze in alle vrijheid hun leven in beeld mochten brengen. Het resultaat is een prachtig intieme film, waarin beste vrienden Alessandro en Pietro hun camera’s constant op de selfie-stand hebben staan en zo de regie in handen nemen van een film over hun eigen leven. De altijd aanwezige maffia en de dood van buurtvriend Davide spelen daarin een belangrijke rol. Hoewel deze twee jongens juist ook willen laten zien dat hun leven niet alleen wordt beheerst door misdaad en geweld.

Regisseur Alexe Poukine vindt in That Which Does Not Kill een fijnzinnige manier om de gevolgen van verkrachting bespreekbaar te maken: de pijn, de copingmechanismen of juist het gebrek daaraan. Terwijl de vertelvorm regelmatig op het verkeerde been zet, maakt Poukine tegelijkertijd ruimte voor de universele aspecten van verkrachtingsverhalen. Het is een verhaal dat niet eenvoudig onder woorden te brengen is en ook niet makkelijk om aan te horen. Goed luisteren is dan het beste dat je kunt doen.

Het is haast een spel voor de zeventienjarige ambulancechauffeur Juan Ochoa: lukt het hem de concurrentie te verslaan en als eerste op de plaats van het noodgeval aan te komen? Als een waanzinnige raast hij samen met zijn vader en jongere broertje door de straten van Mexico-Stad. Maar zodra de bestemming is bereikt, is het ernst. De familie Ochoa heeft namelijk een private ambulance – dit omdat de overheid nog geen 45 ambulances heeft rondrijden op een stadsbevolking van 9 miljoen. De documentairemaker Luke Lorentzen toont in cinéma vérité-stijl wat Juan en zijn familieleden nacht na nacht meemaken. Midnight Family is een dynamische en energieke film, een mooi portret van een hechte familie en een totaal corrupt land.

In 2015 brak er in Roemeense nachtclub Colectiv een grote brand uit. Het werd een van de grootste rampen uit de recente Roemeense geschiedenis, met aanvankelijk 27 doden en 180 gewonden. Binnen enkele dagen braken felle protesten uit, die leidden tot het aftreden van de regering. Regisseur Alexander Nanau volgt in Collective een aantal hoofdrolspelers in de nasleep van de ramp, vanaf het moment waarop bekend wordt dat 37 van de gewonden zijn gestorven aan bacteriële infecties in lokale ziekenhuizen. Nanau schuwt sensatie en houdt zich afzijdig van al te grote emoties die het verhaal omringen. Collective is gestoeld op gedegen onderzoeksjournalistiek en onthult daarmee de vele gezichten die corruptie kan hebben.

In 2015 zonk een schip met minstens 800 vluchtelingen voor de kust van Italië. Een jaar later proberen een forensisch patholoog en haar team de identiteit van de drenkelingen te achterhalen. Van drenkeling #387 is er dan weinig meer over dan wat restjes kleding en half vergane foto’s en briefjes. Simkaarten, doorweekte bankbiljetten en een tube tandpasta zijn macabere stillevens geworden. In deze onderzoeksdocumentaire in mozaïekvorm speuren ook anderen met een eigen invalshoek naar de identiteit van de gestorvenen. In #387 wordt het lichaam van drenkeling #387 gebruikt als leidraad om het verhaal van de vluchtelingen te vertellen. Een ode aan menselijkheid.

Welke regisseur zou er niet achteraan gaan: het verhaal over een bekende artiest die ongeneeslijk ziek is, maar tot ieders verbazing na drie jaar nog steeds in leven is en zelfs een comeback maakt? Regisseur Ben Berman zag er wel brood in en begint aan een documentaire over goochelaar The Amazing Jonathan. Jonathan is half-clown, half-illusionist en maakt geen geheim van zijn drugsgebruik. Kortom, een droompersonage. Maar klopt het verhaal over zijn ziekte wel? Of trapt Berman in een extreme stunt van de illusionist? Hij blijft maar filmen en maakt dit intrigerende werk vol zelfreflectie over de ethiek van het maken van documentaires en de relatie tussen de maker en zijn onderwerp.

In 2005 sloeg Yehoshua Elitzur op de vlucht, nadat hij was veroordeeld voor het doodschieten van een Palestijnse taxichauffeur. Vijf jaar later is de moordenaar nog steeds spoorloos. Journalist Shay Fogelman maakt er een persoonlijke missie van om hem te vinden. Het resultaat is een onderzoeksfilm die doorloopt tot aan 2018. Fogelman vliegt de wereld over om puzzelstukjes te verbinden en gebruikt vaak dubieuze strategieën om informatie los te pulken. Fogelman wordt daarbij niet alleen gemotiveerd door rouwende nabestaanden, maar ook door de vraag of alles op regeringsniveau eigenlijk wel in de haak is. Waarmee zijn spijkerharde onderzoek ook een scherp politiek randje krijgt.