2021 was het jaar waarin een documentaireserie, over het spookgezin van ‘de duivel van Drenthe’, televisiegeschiedenis schreef: De kinderen van Ruinerwold van Jessica Villerius (die dit jaar ook nog een portret van de sterspeler van het Nederlands voetbalelftal afleverde: Memphis Depay - Met beide benen) werd door het grote publiek beloond met De Gouden Televizier-Ring.

Het jaar begon ook al met een brede maatschappelijke discussie over een documentaire: werd Shuchen Tans portret Sigrid Kaag: Van Beiroet tot Binnenhof nu wel of niet te kort voor de Tweede Kamer-verkiezingen uitgezonden? En hadden de politiek leider van D66 en haar medewerkers misschien (te veel) invloed gekregen op de inhoud van de film?

Rond diezelfde tijd ging in de Verenigde Staten, op het prestigieuze Sundance Film Festival, de Nederlandse productie Het zaad van Karbaat in première. Niet gek: de driedelige serie van Miriam Guttmann over de malafide fertiliteitsarts Jan Karbaat, die her en der nakomelingen van zichzelf en enkele vaste spermadonoren achterliet, heeft beslist internationale allure.

Datzelfde kan ook gezegd worden van Shadow Game. De film van Els van Driel en Eefje Blankevoort, over minderjarige vluchtelingen die door Europa zwerven, werd in eigen land beloond met een Gouden Kalf, maar sleepte ook een Prix Europa in de wacht. En op het International Documentary Festival Amsterdam werd Maasja Ooms’ Jason binnengehaald als beste Nederlandse documentaire.

De prijs der prijzen ging echter naar Maria Ressa. De oprichtster van de Filipijnse nieuwsorganisatie Rappler, die in een episch gevecht is verwikkeld met president Rodrigo Duterte, kreeg samen met haar Russische vakbroeder Dmitry Muratov de Nobelprijs voor de Vrede. De documentaire A Thousand Cuts toont hoe de moedige journaliste op alle mogelijke manieren wordt geïntimideerd.

En dan waren er nog de documentaires over mensen die bepaald niet in de prijzen vallen: de lokale politici uit Nan Rosens’ Doelwit die door (anonieme) burgers worden bedreigd, de mensen in de Hetty Nietsch-film Jij bent van mij met een niet te stuiten stalker en – natuurlijk – de slachtoffers van het Toeslagenschandaal, die in Alleen tegen de Staat van Stijn Bouma hun schokkende relaas doen.

Anderen mág je dan weer niet belonen voor hun gedrag: kunnen de IS-bruiden uit The Return: Life After ISIS, bijvoorbeeld echt terugkeren naar hun land van oorsprong? De twee hoofdpersonen van Assassins zouden ook wel een ‘Verlaat de gevangenis zonder te betalen’-kaartje willen. Tijdens een ‘prank’ veroorzaakten zij de dood van de halfbroer van de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un.

Een onschuldiger misdrijf, het stelen van enkele schilderijen, leverde de dief van The Painter and The Thief overigens wel degelijk iets op: een heel intieme vriendschap met de bestolen kunstenares – en een wervelwind van een documentaire. Zoals Kelly Klingenberg, hoofdpersoon en maakster van Alleen met Jenever, postuum de relatie met haar drankzuchtige vader kon hernieuwen.

Persoonlijke gratificatie lijkt uiteindelijk ook belangrijker dan publieke erkenning. De Syrische vluchteling Obada, geportretteerd door Sakir Khader, mag in het Midden-Oosten dan miljoenen volgers op YouTube hebben. In Nederland is hij toch vooral een jongen met weinig opleiding en bovendien een lastige relatie met zijn ouders en de verwachtingen in zijn nieuwe thuisbasis.

Een onsje geluk, dat zou voor deze feestdagen al een enorme prijs zijn. We kunnen er natuurlijk ook een pond van maken: We Are The Thousand. Over een lumineus idee - Italiaanse Foo Fighters-fan wil band verleiden om in zijn woonplaats op te treden - dat vorstelijk wordt beloond. En over de kracht van muziek, inspiratie en saamhorigheid, dat ook. Precies waarnaar we in deze tijd van het jaar (dit jaar in het bijzonder) sowieso al snakken.