Een onconventionele, poëtische vorm van ernstig maatschappelijk probleem: het uitzichtloze van vluchtelingen die vastzitten aan de rand van Europa. Een groep vluchtelingen probeert per boot illegaal Europa binnen te komen. Plotseling steekt een storm op. De hel breekt los als een oude man overboord slaat. Zijn bewustzijn glijdt naar een andere, donkere en hallucinerende dimensie. Voortgedreven door een mysterieuze kracht en wanhopig op zoek naar verlossing, ervaart zijn ziel de alledaagse werkelijkheid van vele aangespoelde vluchtelingen aan de grens van het vermeende paradijs, Europa. De geest van de oude man observeert mensen op straat die als honden worden weggejaagd, volgt een illegale arbeider en een verslaafde moeder en bezoekt overvolle vluchtelingenkampen. Terwijl hij door dit niemandsland dwaalt, denkt de oude man na over de zin van zijn bestaan.
Vanuit Syrië, Irak en andere door oorlog geteisterde gebieden, groeit de vluchtelingenstroom dagelijks. Bestaat er een langetermijnoplossing voor deze (inter)nationale crisissituatie? Maandag 20 juni op NPO 2 wordt de kijker in 'De Asielzoekmachine' uitgenodigd om hierover na te denken. Voorafgaand daaraan, of achteraf, kun je meer vluchtelingenverhalen bekijken in de onderstaande lijst. Met onder andere 'Those Who Feel the Fire Burning' (2014), 'Asielzoeka’s'’(2015) en 'Long Road Ahead' (2015).
In de herfst van dit jaar voltrekt zich een waar drama voor de kust van Italië. In één week tijd zinken twee overvolle schepen met honderden vluchtelingen. Vaders en moeders met jonge kinderen. De opvarenden van de tweede boot zijn op de vlucht voor het Syrische oorlogsgeweld. Velen moeten het bekopen met de verdrinkingsdood. Als de Maltese en Italiaanse reddingsboten in actie komen, is het voor de meesten al te laat. De 55-jarige Hassan, een timmerman uit Damascus, is er één van de overlevenden. Tijdens de overtocht is hij zijn hele familie kwijt geraakt, waaronder zijn kleinzoon van een jaar oud. Het leven van Hassan verandert in een ware nachtmerrie. Ziet hij zijn familie nog terug en waar kan hij veilig wonen?
Somalië is al vele decennia de bloedige arena van een burgeroorlog. Een VN-missie, bedoeld om de burgers te beschermen, moet in 1995 machteloos het land verlaten. Vier jaar later komt Khadra in Nederland aan. De herinneringen aan de moord op haar naasten zijn haast onverdraaglijk. Maar nog pijnlijker is de vlammende onzekerheid over haar drie kinderen die ze niet meer heeft kunnen terugvinden: haar zonen Abdel Kadir (17) en Said (13), en haar jongste dochter Sayda (15). Ze weet niet of ze dood of nog in leven zijn. De kinderen verkeren op hun beurt in onzekerheid over hun moeder. Ze zijn gevlucht en na omzwervingen terechtgekomen in een Keniaans vluchtelingenkamp, waar ze onder schrale, soms levensbedreigende omstandigheden op elkaar zijn aangewezen en overleven.
De radiodocumentaire "Kos" is het resultaat van een verblijf van een week op het Griekse eiland waar elke nacht honderden vluchtelingen aankomen op het strand, en duizenden bezoekers op het vliegveld. Okke Ornstein tekende hun verhalen op en sprak onder andere met toeristen, hulpverleners en middenstanders.
"Kos is waar het hedonistische en welvarende Europa de ontreddering en armoede van een oorlog ontmoet die eigenlijk pal naast de deur wordt uitgevochten," zegt Ornstein. "Die confrontatie leidt tot surrealistische scenes, met toeristen joggend langs het strand als daar in de vroege ochtend de bootjes aankomen, feestende tieners naast vluchtelingen die op stukken karton slapen in een parkje, enzovoorts. De twee groepen kennen elkaar niet en zijn, op enkele uitzonderingen na, ook niet echt in elkaar geïnteresseerd."
De jonge makers Felix Govers (20), Paul Voors (21), Laurens van de Geer (20) en Stephan Valkenier (27) besloten in samenwerking met NGO Dorcas naar Irak te gaan en daar het verhaal van de Syrische IS-slachtoffers vast te leggen. Vier vluchtelingen van verschillende religies en leeftijden komen aan het woord. Eglas (15) kan haar ontvoering door IS weliswaar navertellen, maar ze leeft met een enorm trauma en vertelt haar aangrijpende ervaringen: ‘In die tijd wilde ik zelfmoord plegen, maar het maakte hen blij wanneer een meisje zelfmoord had gepleegd’. Niet alleen Eglas, maar ook de andere vluchtelingen zijn in Long Road Ahead (Felix Govers, 2015) open over de gruwelen van IS.
In 2003 verruilt succesvol fotojournalist Ssuuna Golooba Oeganda voor Europa. Hij neemt een lening op zijn huis, zegt zijn zesjarige dochter en zijn familie vaarwel en gaat op zoek naar een betere toekomst. Al snel komt hij erachter dat niemand hier op hem zit te wachten. Hij woont in een kelder en overleeft door middel van een schoonmaakbaantje. Het liefst keert Ssuuna zo snel mogelijk terug naar Afrika maar schulden - en gezichtsverlies - houden hem tegen. Als in 2005 elf ongedocumenteerden omkomen tijdens de Schipholbrand, is de maat vol. Hij voelt zich geroepen om zijn 'brothers and sisters' met een film te waarschuwen tegen de Europese overlevingsjungle. Hij moet het ware gezicht van Europa tonen.
De Ivoriaanse zanger Cyriaque Kouenou, een bezield muzikant, een boodschapper, een Afrikaans mysticus die, onthecht van alles, een optimist blijft. Filmmaker Ramon Gieling toont in Home hoe vluchtelingen omgaan met tegenslagen en ongeluk aan de hand van het verhaal van de optimistische Ivoriaanse zanger Cyriaque Kouenou. Gieling wil weergeven hoe vluchtelingen hun bestaan beschouwen en hoe ze kijken naar hun verleden, het heden en de toekomst.
Het Oegandese vluchtelingenkamp ‘Kyangwali’ herbergt ruim 30.000 vluchtelingen uit onder meer de Democratische Republiek Congo en Rwanda. De jonge documentairemaakster Sacha Berman vroeg zich af hoe het leven in zo’n kamp is voor een kind, en maakte de documentaire ‘Vlucht naar huis’.
Op Facebook noemen ze zichzelf 'asielzoeka's': jongeren die als kind naar Nederland zijn gevlucht. Hun hele jeugd brachten ze door in asielzoekerscentra en nu hebben ze heimwee naar die tijd. Terwijl er in ons land een kille wind opstak over het vreemdelingenbeleid was het AZC hun thuis. In die afgesloten wereld hebben ze samen gespeeld, leefden ze dag en nacht samen en ontstonden er hechte vriendschappen.
Met behulp van de nieuwste technieken als drones en de opslag van biometrische gegevens is Europa bezig om een enorme virtuele muur op te werpen tegen de instroom van 'irreguliere' migranten. De drama's met kapseizende bootjes rond het Italiaanse eilandje Lampedusa, waarbij vele vluchtelingen verdronken, zijn door Europese politici aangegrepen voor het verder uitbreiden van het controleapparaat. We bouwen tegelijk aan een enorme database waarin alle gegevens worden opgeslagen van alle reizigers die zich door de Schengenruimte bewegen. Door al deze data te analyseren kan men risicoprofielen bouwen waarmee we straks aan de grens allemaal netjes kunnen worden voorgesorteerd. Bent u groen, oranje of rood, bent u verdacht of heeft u niets te verbergen? En wanneer heeft u niets te verbergen?
Sultan is ziek van de oorlog. Op zijn negentiende kwam hij, na een risicovolle reis van twee maanden, naar Nederland. Hij wilde naar Europa om de verschrikkingen van de oorlog in de Afghaanse hoofdstad Kabul te ontvluchten, maar had geen idee waar de mensensmokkelaars hem naartoe zouden brengen. In Nederland belandde hij in de psychiatrie, net als veel andere zwaar getraumatiseerde vluchtelingen. Sultan gaat drie dagen per week naar Equator, een voormalige afdeling van het Amsterdams Academisch Medisch Centrum, waar hij andere vluchtelingen ontmoet die net als hij lijden aan een posttraumatische stressstoornis.
De eerste halte na Ter Apel is Emmen. Vluchtelingen die het asielzoekerscentrum uitgezet worden, vinden onderdak bij Marianne Bathoorn. Zij neemt de illegale daklozen die aankloppen op in haar kleine eengezinswoning, waar ze blijven in afwachting van hun nieuwe asielaanvraag – soms jarenlang.
Mobarak is een van de 4000 vluchtelingen uit Afghanistan die tussen 1999 en 2001 aan de noordkust van Australië van gammele bootjes worden opgepikt. Hij behoort tot de Hazara's, een bevolkingsgroep die het bijzonder zwaar te verduren had onder de Taliban. Op grond daarvan krijgt hij in Australië een tijdelijke verblijfsvergunning van drie jaar. Samen met een groot aantal lotgenoten komt hij terecht in het stadje Young, waar de meesten werk vinden in de plaatselijke vleesfabriek. Mobarak deelt een huis met een groepje oudere Hazara's en 's avonds volgt hij de Engelse les die vrijwilligers van het buurtcentrum organiseren. Een van die vrijwilligers, Lyn Rule, is een alleenstaande moeder met een tienerzoon en dochter Molly van 25.
De innemende Mobarak wordt al gauw kind aan huis bij Lyn en haar gezin. Het heeft veel weg van een ideale inburgeringscursus: van Lyn krijgt hij moederlijke adviezen en Molly leert hem autorijden. Langzaam maar zeker groeit bij Mobarak een grote verliefdheid op Molly. Maar die is vanaf het begin duidelijk: ze heeft een vriend, een stadje verderop. Tegen de achtergrond van de groeiende spanning in deze vriendschap ontstaat het beeld van een dorpsgemeenschap waarin de ene helft de nieuwkomers welwillend de helpende hand toesteekt, terwijl de andere helft terugvalt in racistische reflexen. Intussen tikt de klok van Mobaraks tijdelijke verblijfsvergunning door. Binnenkort verloopt zijn visum en hij is doodsbang dat hij naar zijn vaderland zal worden teruggestuurd nu het daar weer 'rustig' lijkt te zijn. Mobarak kent er vrijwel niemand meer. Bovendien is hij zo veranderd door zijn verblijf in Australië dat hij onmogelijk zijn draai nog denkt te kunnen vinden op het uiterst traditionele platteland van Afghanistan.