‘’Ik kon alleen maar denken: Wat een kracht!’’

Door: Wieneke van Koppen

‘’Mijn eerste levensjaren zat ik in een kindertehuis. De theorie dat je eerste jaren en hoe je je daarin hecht aan anderen cruciaal zijn voor de rest van je leven, vind ik heel interessant. Ik wilde weten wat het effect is van het opgroeien in een kindertehuis voor je hechting. Mijn verhaal is compleet anders dan dat van Alicia, maar dat was het startpunt. Een researcher bracht mij bij haar eerste kindertehuis en pedagogisch medewerkers stelden mij voor aan Alicia. Dat was echt een schot in de roos. Alicia is een overlever, een bijzonder en krachtig meisje met een sterke wil. Ik besloot Alicia te volgen in haar proces naar een pleeggezin om te zien hoe zij zich zou hechten aan nieuwe mensen. Drie jaar hebben we gewacht tot er een gezin voor haar zou komen, maar dat kwam niet.’’

‘’Getraumatiseerde kinderen mag je nergens toe dwingen, je moet ze juist de regie geven. Als maker ging ik daarom mee in haar leefstijl. Als zij koekjes wilde bakken, ging ik dat filmen. Ik voerde een participerende camera, waardoor we konden blijven praten. In de film spreekt ze daarom direct tegen mij en de camera. Vooraf had ik ten doel gesteld dat ik het moeilijke gedrag van Alicia begrijpelijk wilde maken voor de kijker. Het moet duidelijk zijn dat haar woede een uitingsvorm is van verdriet en pijn. Als dat niet over zou komen, mocht de film niet op de buis.’’ Dit was een uitdaging omdat het soms moeilijke gedrag van Alicia afstotend werkt. ‘’Ik heb ruim de tijd genomen om een evenwichtig beeld te kunnen schetsen, waarin je met haar meeleeft en meereist. Zo’n drie jaar heb ik gemiddeld elke twee weken gefilmd.’’ Behalve het neerzetten van een evenwichtig beeld, was het ook een uitdaging om andere mensen ook ‘heel te laten’. ‘’Ik zie geen schuldige in dit verhaal, alleen een groot slachtoffer. In mijn film wil ik daarom ook geen schuldigen aanwijzen. In de montage was het een heuse balanceeract om dat niet te doen.’’

Alicia’s situatie verbeeldt Ooms op metaforische wijze aan de hand van het konijntje dat Alicia kreeg in het kindertehuis. ‘’Ik zag dat Alicia haar eigen gevoelens op het beestje projecteerde. Ze vertelt in de film dat het konijntje zijn moeder mist en dat het beestje geen aandacht krijgt. Op een gegeven moment zegt ze zelfs ’je hoort hem niet te vergeten’. Ik hoor daarin een duidelijke oproep van Alicia dat zij niet vergeten mag worden.’’

Gedragswetenschappers raadden Ooms aan om een mental coach in te schakelen voor zware en verdrietige draaiperiodes. ‘’Dat is niet mijn manier, maar ik heb wel veel gehad aan gesprekken met bevriende filmmakers. Het meest ingrijpende moment van de filmperiode was toen Alicia weg moest bij haar eerste kindertehuis. Ze had hier zulke goede en betrokken verzorgers en ik zag haar vertrek daar zeer somber in. Haar reactie toen ze het nieuwe tehuis betrok, was ook wel des Alicia’s. Ze verwelkomde mij ontzettend trots in haar nieuwe kamertje en ik kon alleen maar denken: Wat een kracht!’’

Het interview gaat verder onder de afbeelding

‘’Tegenwoordig omschrijf ik mijn band met Alicia het liefst als een vriendschap.’’ De twee zien elkaar maandelijks. ‘’Als ik langskom, neem ik graag mijn hond mee. Dat vindt ze zo leuk!’’ Ooms overweegt niet om Alicia zelf in huis te nemen. ‘’Dat vroeg ze wel een keer, maar ik heb haar uitgelegd dat ik als filmmaker veel reis en daardoor een gek leven heb. Ook vertelde ik haar dat ik het moeilijk zou vinden om haar goed te helpen en de juiste keuzes voor haar te maken. Dat snapte ze wel.’’ Daaraan voegt Ooms een belangrijke overweging toe: ‘’tijdens het filmen dacht ik weleens: als ik de film sneller afrond, staat iemand die de film ziet misschien wel voor haar op als pleegouder. Mijn realiteitszin haalde die gedachte dan snel weer in. Alicia is er niet bij gebaat als mensen haar vanuit hun emoties in huis nemen. Er moet niet te lichtzinnig over pleegzorg gedacht worden. Je kunt niet zomaar een kind ‘redden’. Kinderen hebben jou niets te bieden en als pleegouder mag je geen verwachtingen hebben van een kind. Ze verdient pleegouders die onvoorwaardelijk en goed voor haar zorgen.’’

Met de inmiddels dertienjarige Alicia gaat het naar omstandigheden goed, maar ze heeft nog steeds geen pleeggezin. Met Alicia wil Ooms niet oproepen tot een specifieke actie. ‘’Het is belangrijk dat beleidsmakers dit verhaal zien. Als filmmaker heb ik geen oplossing. Experts en adviseurs mogen hun hoofd daarover buigen. Ik gooi een steentje in het water en hoop dat dat een ripple-effect heeft. ’’De verzorgers hebben puur voor Alicia meegewerkt aan de film. ‘’ Er is geen goed beleid voor kinderen die niet naar huis kunnen, terwijl dat heel hard nodig is. Net als Alicia hebben haar verzorgers zich kwetsbaar op gesteld omdat ze hopen dat de documentaire een breekijzer is voor verandering.’’

Ooms begon haar carrière als cameravrouw. ‘’Als je filmt heb je een bepaalde bedoeling bij je werk. In het verleden werd mijn filmwerk zo stuk geknipt door editors dat ik het zelf wilde monteren.’’ De eerste grote film die ze monteerde was Boris Ryzhy. ‘’Toen ik had geproefd aan de combinatie van filmen en monteren, ontstond de behoefte om films ook te regisseren.’’ In 2015 kwam haar film Tussen Mensen uit, maar eigenlijk is Alicia haar debuut. ‘’Tussen Mensen kwam voort uit de research voor Alicia. Mijn speerpunt in Alicia was hechting en de therapievorm in Tussen Mensen richt zich op hechting tussen partners. Ik verdiepte mij hierin en kreeg de unieke kans om Ans en Chris te volgen in hun therapieperiode.’’ Zodoende heeft ze Tussen Mensen in de periode gemaakt waarin ze ook aan Alicia werkte. Hoewel de films verschillen, ziet Ooms vooral overlap tussen de twee documentaires. ‘’Het ongezegde in onze menselijke communicatie intrigeert mij. Beide films speuren naar wat er niet gezegd, maar wel bedoeld wordt.’’