De impact van documentaires in 2017

Elena Lindemans: ‘’Vrouw Slaat Man is goed bekeken en werd al binnen een week via internet zo’n 70.000 keer teruggekeken. Het was die week hét gesprek bij het koffiezetapparaat. De nasleep van deze film is wel korter dan die van de documentaire Moeders springen niet van flats. Met Moeders springen niet van flats was ik drie jaar na uitzending nog bezig, bij Vrouw Slaat Man voel ik dat de aandacht al is bekoeld. Desalniettemin heeft ook Vrouw slaat man wel impact gehad in de maatschappij.

Momenteel heb ik veel contact met scholen en universiteiten die de film opnemen in hun curriculum en mij vragen om hier meer over te vertellen. Dan kun je denken aan opleidingen Maatschappijleer en Psychologie. Het is jammer dat er geen budget is om de film naar het Engels te vertalen. Ik zou heel graag willen dat deze belangrijke documentaire de grens over gaat. Er is ook buiten Nederland, voor zover ik weet, nog nooit zo’n film gemaakt. Het is een bewerkelijk project om opnieuw uit te voeren, want hoe vind je hoofdpersonen die zich willen blootgeven in samenlevingen die soms nóg masculiener zijn? Laatst vroeg een Chinees-Nederlandse vrouw mij of ze de film mocht vertalen en dat juich ik heel erg toe. In China is het taboe naar het schijnt groter dan hier en het zou geweldig zijn als de film daar uitgezonden kan worden. Overigens wordt de documentaire eind 2017, op 29 december, wel op het Belgische Canvas uitgezonden.

Tijdens het filmproject begreep ik dat Ludwig een gastles zou geven bij de politieacademie. Het duurde negen maanden voor ik toestemming had om hierbij te mogen filmen. Huiselijk geweld met mannelijke slachtoffers was toen nog geen onderwerp in hun lessen. Inmiddels is het wel een vast onderdeel van de lesstof en worden nieuwe agenten ook getraind in het herkennen van dit geweld. In de maatschappij is het onderwerp goed op de agenda gezet. Gedragsverandering duurt lang, maar ik hoop dat mensen alerter zijn op geweld door vrouwen en aan potentiële slachtoffers nu aangeven dat ze hulp kunnen krijgen. Mannen weten vaak niet dat er opvang is en ik zou het heel mooi vinden als mede door deze film de vanzelfsprekendheid van vrouwenopvangen ook voor mannenopvangen gaat gelden. Maatschappelijk werkers en politie weten nu soms nog niet eens van het bestaan af.

Het was voor de hoofdpersonen natuurlijk niet makkelijk om zich zo kwetsbaar op te stellen voor de camera, maar ze vinden het heel belangrijk dat andere mannen door de film kunnen zien dat er hulp is Met Ludwig heb ik nog steeds regelmatig contact. Hij is terug bij zijn eerste vrouw en herstelt emotioneel van de afgelopen periode. Louis kan ik niet meer bereiken. Het laatste dat ik weet, is dat zijn ex weer bij hem is ingetrokken..’’

Op 16 oktober meldde de Maltese politie dat onderzoeksjournaliste Daphne Caruana Galizia door een bomaanslag op haar auto is omgekomen. Documentairemakers Mads Brugger en Mikael Bertelsen interviewen haar uitgebreid in hun documentaire The John Dalli Mystery over haar kritiek op John Dalli. De journaliste had veel kritiek op de Maltese regering. Zij beschuldigde onder meer voormalig Maltees Eurocommissaris John Dalli en andere topfunctionarissen in de Maltese overheid van grootschalige corruptie. 

Michael, haar zoon, gaat ervan uit dat de Maltese regering verantwoordelijk is voor de aanslag op zijn moeder. Premier Joseph Muscat, die door Caruana Galizia eerder dit jaar nog sterk bekritiseerd werd, heeft evenwel zijn afschuw over de aanslag op het leven van de journaliste uitgesproken. De precieze toedracht van haar dood wordt onderzocht.

Begin november is vervolgens duidelijk geworden dat de dochters van John Dalli, Louise Dalli en Claire Gauci Borda gearresteerd zijn. Niet alleen zij, maar ook Elouise Marie Corbin Klein, Charles Ray Jackson, Elizabeth Jean Jackson en Robert Mitchell McIvor zijn gearresteerd. De zes zijn onder andere opgepakt voor het witwassen van geld, verduistering, fraude, het afleggen van een valse verklaring bij een overheidsinstantie, vervalsingen van documenten en het gebruik daarvan.

‘Na de uitzending van mijn documentaire was er een talkshow over het onderwerp, dus er werd gelijk context bij My Fucking Problem gegeven’’ vertelt Anne van Campenhout. ‘’Desalniettemin bleek er nog veel meer behoefte om over deze film door te praten. Honderden mensen zochten en zoeken nog steeds contact met mij. Om hieraan tegemoet te komen, organiseer ik eens in de paar maanden aan gespreksgroep met een stuk of twintig vrouwen en eventuele partners. De kracht van het delen van je verhaal is heel belangrijk. Deze vrouwen kunnen er nu beter over praten met hun omgeving en schamen zich er minder voor. Ook zijn er naar aanleiding van de film verschillende Facebook- en Whatsappgroepen opgericht waarin lotgenoten elkaar vinden.’’

‘’De vertoning en reacties waren veel heftiger dan ik vooraf had gedacht, maar ik kon natuurlijk niet terug. Ik heb mij gefocust op de veelal positieve reacties. Het merendeel van deze berichten bestond uit vrouwen die hun verhaal wilden delen. Ook ontving ik berichten van de partners die nu eindelijk begrepen wat hun vrouw doormaakte. Dat vind ik net zo waardevol als de verhalen van de vrouwen. De hoeveelheid mails is indrukwekkend, maar als mijn film het verschil kan maken voor één kijker is dat de hele film voor mij al waard.’’ Ook kreeg Van Campenhout veel tips. ’’Dat vond ik heel lief en ik schreef alle tips op in een tekstbestand, maar na tachtig unieke tips ben ik gestopt met het bijhouden. Ik pas ze momenteel niet toe, ik heb nu namelijk een nieuwe fysiotherapeut in wie ik veel vertrouwen heb. Ik ben nog niet klaar, maar op de goede weg.’’

Maatschappelijk is er ook het een en ander veranderd. ‘’Veel huisartsen en therapeuten die de film gezien hebben, gaan bewuster en zachter te werk met patiënten die met deze problematiek kampen. Ze snappen beter waar ze doorheen gaan. Er wordt sinds kort ook onderzoek gedaan naar pijn bij penetratie, om de kennis en hulpverlening rondom de diagnose te verbeteren. Vrouwen zien gemiddeld acht artsen voor ze geholpen worden, dus dat zijn een hoop onnodige doorverwijzingen voor ze op de goede plek terecht komen.’’

Momenteel houdt Anne van Campenhout zich professioneel niet meer bezig met dit thema. ‘’Ik ben in eerste instantie filmmaker en ik wil na het afronden van deze documentaire dat mijn seksualiteit weer van mij wordt. Ik geef zelf geen interviews meer over vaginisme, maar als journalisten vragen hebben over de film sta ik daar wel voor open. Momenteel ben ik bezig met een nieuw project.’’

Julia von Graevenitz, maker van Het zaad en de elf eitjes: ‘’Sinds het vertonen van de documentaire is er zeker iets veranderd voor homostellen. De koepel van ivf- klinieken (de NVOG) geeft tegenwoordig toestemming voor ivf voor homostellen. Dat was voorheen niet zo. Hoewel er nog wel veel geregeld moet worden, zoals openstelling van de eicelbank, is deze toestemming al grote winst.

De hoofdpersonen zijn erg blij met de aandacht die er voor deze film was en zijn nu erg druk. ‘’Dennis en Lody kregen in augustus een lief dochtertje en hun leven staat op dit moment in het teken van het regelen van ouderlijk gezag. Daarnaast zetten ze zich in voor andere homostellen met een kinderwens.’’ De bijeenkomsten van Stichting Meer dan Gewenst zitten tegenwoordig vaak bomvol, ook met jonge stellen. Doordat Dennis en Lody hun verhaal laten zien, beseffen jonge homo’s dat er andere opties bestaan dan adoptie om vader te worden. Het onderwerp heeft meer draagvlak gekregen in de homogemeenschap.’’

Hoewel ivf-klinieken en jonge homostellen steeds meer doordrongen raken van de mogelijkheden, zijn er politiek gezien weinig stappen gezet na de vertoning. Tweeënhalf jaar is er onderzoek gedaan naar meervoudig ouderschap door de staatscommissie Herijking Ouderschap, een commissie die werd ingesteld door de VVD. Het rapport was net af voor de première van de film. Aleid Wolfsen sprak tijdens die première over het rapport dat naar minister Van der Steur moest gaan. Door de bonnetjesaffaire is het rapport op de grote stapel gekomen en onbehandeld gebleven. In augustus besloten de vier formerende partijen, waaronder CDA en Christenunie, opnieuw onderzoek te gaan doen naar meervoudig ouderschap. Het is de vraag hoe dat onderzoek gaat uitwerken. Als je kijkt naar de identiteit van de politieke partijen die dit onderzoek initiëren, zie ik het niet snel positief veranderen.’’

‘’Het laatste nieuws is dat Clinton Young nu wacht op een datum voor een nieuwe hoorzitting. Tijdens deze zitting zitting staat het nieuwe bewijs centraal maar vooral de vraag of zijn medeverdachte, David Page, een betrouwbare getuige was in de eerste aanleg. Justitie heeft hem 16 jaar geleden opgevoerd als kroongetuige en toen onder ede verklaard (en Page ook) dat er geen deal onder zijn verklaringen lag. Inmiddels weten we dat dit niet zo is, David heeft aan mij op beeld toegegeven dat hij een deal met de Officier van Justitie had. Mocht dat feitelijk en gerechtelijk worden vastgesteld, dan zou het meest logische gevolg zijn dat de hele zaak opnieuw moet. Gebeurt dat, dan zal vast komen te staan dat Clinton in ieder geval die tweede moord nooit gepleegd kan hebben en dan vervalt zijn doodstraf.’’ Villerius voegt toe dat zij er ook niet van overtuigd is dat hij de eerste moord wel gepleegd heeft, maar het vonnis was vooral gestoeld op de tweede moord, waarbij het Youngs woord tegen dat van Page was.

‘’Op 18 oktober, 8 dagen voor zijn geplande executie, werd bekend dat de board of Paroles kennis had genomen van het nieuwe bewijs en daar genoeg reden tot twijfel in zag. Zij besloten dat de executie afgewend moest worden en dat er een nieuwe hoorzitting moet komen. Dat betekent dat het dus niet met 90 dagen werd uitgesteld, wat de normale gang van zaken is. Hij is diezelfde avond nog van de Death Watch (de gang waar alle terdoodveroordeelden hun laatste fase vóór executie doorbrengen) af gehaald maar hij zit wel nog altijd op death row.’’

In RTL Late Night vertelde Villerius onlangs meer over de zaak. Zie het fragment hier.

Moederliefde werd uitgezonden in maart 2017. De film riep onder andere de vraag op of zwakbegaafde ouders wel kinderen mogen krijgen. Hoewel de film goed bekeken is en er veel over is gediscussieerd, veranderde er in principe weinig na de film. Maker Mirjam Bartelsman vertelt: ‘’Deze discussie bloeit regelmatig op, maar een concrete verandering op dit gebied vindt eigenlijk nooit plaats. Dat wist ik al voordat ik Moederliefde maakte.’’ Verschillende kinderrechters zijn van mening dat het voor sommige mensen, zoals verslaafden of mensen die zwaar verstandelijk beperkt zijn, onmogelijk gemaakt moet worden om (tijdelijk) kinderen te krijgen. ‘’Ik maak dit soort documentaires om de discussie te voeden met een verhaal. Zelf vind ik het moeilijk om te zeggen wat er zou moeten gebeuren. Ik zie bijvoorbeeld dat de moeder van Cynthia beperkt is, maar dat ze eigenlijk liever voor haar kinderen is dan haar ex-man, die een stuk minder beperkt was. Het belangrijkste is dat kwetsbare ouders vaak onder de radar bij hulpverlening blijven en ik hoop dat dit langzamerhand verbetert. Toen Cynthia’s moeder meer dan twintig jaar geleden naar de huisarts ging met een kinderwens, kreeg ze bijvoorbeeld wel een pot vruchtbaarheidspillen mee, maar werd er niet met haar gesproken over de impact van een zwangerschap en wat het betekent om een kind te krijgen en op te voeden.’’ Twintig jaar geleden maakte Bartelsman al een aflevering over de familie Stomphorst ‘’In de tussentijd is er weinig veranderd. Het is een onoplosbaar probleem en met het huidige politieke stelsel zal er ook niet snel iets veranderen. De discussie is wel opener dan twintig jaar geleden. Mensen durven grotere uitspraken te doen en kwetsbare ouders worden beter in de gaten gehouden.’’

Met de hoofdpersonen uit Moederliefde heeft Mirjam nog regelmatig contact. Cynthia is nog steeds bezig om haar draai in het leven te vinden en heeft haar mbo-opleiding inmiddels afgemaakt. Haar depressies zijn nog niet voorbij. Hulpverleners van Begeleid Wonen hebben nu in een kliniek in Brabant een plek voor haar gevonden waar ze wordt geholpen om hiervan af te komen. Ze zal moeten praten over haar traumatische ervaringen uit het verleden, die ze ver heeft weggestopt. Pas nu beseft ze dat alle narigheid er een keer uit zal moeten. Als ze dat niet doet, kan ze niet verder en blijft ze in haar passieve leven hangen. Ze heeft een lange weg te gaan, maar uiteindelijk wil ze weer gaan werken. Nu leidt ze nog een eenzaam bestaan. Met haar familie heeft ze weinig contact. Haar moeder voelt zich erg alleen nu Cynthia niet meer bij haar woont. Op Facebook uit ze regelmatig een noodkreet. "Ik ben alleen, wie wil mij gezelschap houden?" schrijft ze dan, maar dat heeft nog geen nieuw gezelschap opgeleverd. Als Bartelsman naar de Stomphorst-kinderen en naar de onlangs vertoonde film Alicia kijkt, ziet ze gelijkenissen. ‘Het gaat, ook in het gezin Stomphorst, het slechtste met de kinderen die in tehuizen zijn opgegroeid" "Er is maar één kind uit dit gezin in een stabiel pleeggezin opgegroeid. Ik zie goed dat dat beter uitpakt dan de kindertehuizen. Dit kind heeft veel geluk gehad en heeft geen hechtingsproblemen. Samen met haar vriend kreeg ze onlangs haar tweede zoon. Met steun van haar pleegmoeder, loopt de opvoeding voorspoedig. Cynthia heeft net als Alicia bijna alleen in kinderhuizen gewoond en dat laat diepe littekens achter.’’​

Janina Pigaht coördineerde de impactcampagne rondom Ik alleen in de klas met De Familie Film & TV, waarna Mylene Esmeijer van De Familie Film & TV dit heeft overgenomen. ‘’Bij impactcampagnes moet je voordat je begint goed bedenken hoe je de film wilt inzetten om iets te veranderen. We hebben een site gecreëerd zodat mensen en externe partijen zelf vertoningen of trainingen konden organiseren met fragmenten uit de documentaire. IZI Solutions heeft een training voor ons gemaakt en die is onder meer gebruikt door hogescholen om jongeren weerbaarder te maken en docenten bewuster te maken van racisme. Movies That Matter en Art. 1 Midden-NL hebben de film ook opgenomen in hun programma’s. Regisseur Karin Junger voegt toe dat de film behalve in het onderwijs ook bij de overheid en bedrijven wordt ingezet.

De hoofdpersonen vonden het natuurlijk heel spannend, maar ook leuk om mee te werken aan de film. Ze waren erg trots toen de film af was en zijn nu ook een soort ambassadeurs van de documentaire. Naar vertoningen gaan (enkele) hoofdpersonen vrijwel altijd mee. Omdat zij zo open zijn, merken we dat de kijkers, zoals scholieren, zich ook vrij voelen om het gesprek aan te gaan. Hun verhalen zijn soms heel aangrijpend, maar het is vooral ontroerend om te zien.’’ Racisme en de impact van onze film daarop, zijn volgens Pigaht niet heel makkelijk te meten. Wel zag zij dat het filmpje van hoofdpersoon Soulayma online enorm veel aandacht genereerde. ‘’Behalve de aandacht voor haar verhaal, deelden de kijkers ook hun soortgelijke verhalen met ons. Het leidde tot veel interactie en dat is ook een belangrijk doel geweest.’’ Junger voegt daaraan toe: ‘’Onze Facebookpagina heeft een zeer groot bereik gehad met zo’n 1,5 miljoen views. Dat was bijzonder. Uit de reacties konden we opmaken dat veel jongeren met een Marokkaanse, Surinaamse en/of Afrikaanse achtergrond zich in de film herkenden.’’

Bekijk het fragment met het verhaal van Soulayma, waar veel jongeren zich in herkenden, hier.