De levenslange impact van een stilgeboorte

Deze goudeerlijke, aangrijpende documentaire volgt de worsteling van de Zweedse Denize en Filip die hun kindje na negen maanden verliezen. Regisseur Karin Ekberg zit in het museum ArkDes in Stockholm als ik haar via FaceTime spreek over deze film. Temidden van een nieuwe expositie waar ze nu aan meewerkt, vertelt ze mij over ‘After Inez’, haar bedoelingen met deze film en de impact van een stilgeboorte.

In 2014 debuteerde Ekberg met ‘A Separation’ over de scheiding van haar ouders. ‘’Gewapend met mijn camera volgde ik hoe zij hun huis en huwelijk na achtendertig jaar afsloten. In de documentaire ‘A Separation’ komt onder andere het verlies van hun kindje veertig jaar geleden aan bod. Hun baby kwam ter wereld met een ernstige fout, werd weggehaald bij de ouders en overleed na twaalf uur. De impact van die dood was gigantisch: hij beïnvloedde niet alleen hun relatie, maar ook mijn jeugd en ons gezin. Toen mijn ouders hoorden dat de baby was overleden, kregen ze slaappillen en wensten de dokters hen ‘succes met een nieuwe poging’. Drie maanden later waren ze in verwachting van mij. Natuurlijk was hun rouwproces toen nog volop bezig. Hun eerste kindje waren ze verloren zonder dat ze haar ooit hadden gezien. Ze hebben haar geen naam kunnen geven en geen herinneringen opgebouwd. Hoeveel kinderen je ook krijgt: de eerste blijf je altijd missen.’’ Behalve voor haar ouders, was dit ook voor latere kinderen een belangrijk deel van de familiegeschiedenis, vertelt Ekberg. ‘’Iedere kerst en Halloween stonden wij bij het graf van mijn grootouders. Op dat graf staan twee namen, maar er ligt ook een derde persoon. Als kind is het heel vreemd om je te beseffen dat je anonieme, oudere zus daar ligt. Ik groeide zo op met de existentialistische paradox dat geboorte ook dood kan betekenen. Mijn ouders konden daar op hun beurt moeilijk over praten met ons. Ze werden daar ook op geen enkele manier bij ondersteund.’’

De dood van haar zus veroorzaakte een steeds groter wordende barst tussen Karins ouders. ‘’Je zou zeggen dat mensen misschien sneller uit elkaar gaan na zo’n gebeurtenis, maar voor hen werd scheiden juist een grotere stap. Ze waren de enige getuigen: als zij zouden scheiden, verloren ze de enige met wie ze de herinnering deelden. Toen ik ‘A Separation’ uitbracht, riep de dood van het eerste kind van mijn ouders veel reacties op bij het publiek. Er bestond nog geen enkele film over dit onderwerp.’’ Ekberg voelde zich geroepen om als filmmaker het stilzwijgen en de taboes rond vroeg overleden kinderen en stilgeboortes te doorbreken. ‘’Mensen met een doodgeboren kindje doorstaan twee trauma’s: het verlies van de baby in de eerste plaats, maar ook de eenzaamheid daarna. Aan het verlies kan eigenlijk niemand iets veranderen, maar aan de eenzaamheid wel.’’

Verhaal gaat verder onder de afbeelding.

‘After Inez’ begint met het hartverscheurende moment waarop Denize en Filip in het ziekenhuis zijn met hun overleden kindje. Ekberg kwam bij hen terecht via de Zweedse NGO Spädbarnsfonden.‘’Maanden voor ik Denize en Filip ontmoette, sprak ik daar een vrouw van middelbare leeftijd. Als ervaringsdeskundige droeg ze mijn filmplan een warm hart toe.’’ Ze hielden contact en op een dag sloeg het noodlot toe. Het nichtje van de vrouw was haar dochtertje, Inez, verloren. ‘’Ze regelde dat ik foto’s kon maken van Denize en Filip. Ik betrad hun stille kraamkamer die vol was van rouw. Het contrast kon niet groter zijn met de vele geluiden van bevallingen en pasgeboren baby’s buiten deze kamer. Het was een kwestie van balanceren om goede beelden van hun te maken. Ik stelde mij flexibel en nederig op, maar als filmmaker kon ik er niet omheen dat ik met mijn aanwezigheid ruimte innam.’’ Ekberg maakte foto’s en filmbeelden voor het stel waarmee ze de herinnering aan Inez levend konden houden. ‘’Na de tijd in het ziekenhuis spraken we steeds frequenter af. Denize hoorde van haar tante dat ik een filmplan had met dit onderwerp. Na vier of vijf maanden kwamen ze naar me toe: als ik een volledige documentaire wilde maken, mocht ik hen filmen.’’ Dat liet Ekberg zich geen twee keer zeggen. ‘’In hun wildste fantasieën hadden ze niet kunnen bedenken dat dit zou kunnen gebeuren. Denize en Filip stralen een soort jeugdige onschuld uit en komen niet met doordachte analyses. Je ziet hoe ze dag na dag worstelen om hun leven opnieuw vorm te geven. Dit vind ik als maker heel interessant. Ook voor Denize en Filip heeft de filmperiode een belangrijke functie: de herinnering aan Inez blijft levend.’’

‘’In Zweden geeft mijn moeder regelmatig interviews naar aanleiding van ‘After Inez’. De vragen die journalisten haar stellen, had ze veertig jaar geleden al moeten krijgen van psychologen, artsen en haar omgeving. Haar ervaringen worden eindelijk serieus genomen.’’ Ekbergs’ ouders en hun lotgenoten van dezelfde generatie zijn in veel gevallen nooit naar een psycholoog doorverwezen. ‘’De manier waarop Denize en Filip ondersteund werden door hun omgeving en de artsen, lijkt in niets op de manier waarop mensen veertig jaar geleden begeleid werden. Niemand deed dat met kwade wil, het was gewoon de manier waarop dat ging, maar het was wel verkeerd. Door ‘After Inez’ ontving Spädbarnsfonden in korte tijd enorm veel reacties van oudere lotgenoten van mijn ouders of ze ergens terecht konden. Deze maand wordt daarom voor het eerst een speciale meeting voor ouderen georganiseerd.’’

Behalve van deze generatie, kreeg Ekberg ook veel reacties van mannen op de film. Zweden staat bekend als een progressief land, maar als het gaat om miskramen en stilgeboortes, krijgen mannen vaak niet de kans om hun verdriet te verwerken. ‘’Bij Filip zie je dat hij de druk voelt om sterk te zijn en weer aan de slag te gaan, maar hij is natuurlijk ook intens droevig en bezorgd. Op zijn werk begrijpen ze dat niet altijd. In de Zweedse media is er door zijn rol veel discussie over hoe we als maatschappij omgaan met jonge vaders in de rouw.’’ Ekberg illustreert dit met een pijnlijk voorbeeld van een vader die ze onlangs sprak: ‘’Hij vertelde me dat hij in een andere stad was toen zijn vrouw te vroeg beviel. Op het moment dat hij aankwam in het ziekenhuis was de baby al overleden en ving zijn zwager hem op. Het eerste wat zijn zwager zei was: ‘Nu moet je sterk zijn voor Maria‘. Het is niet kwaad bedoeld, maar waarom krijgt hij geen medeleven?’’

Ekberg heeft enkele tips voor vaders en moeders die in een situatie als Denize en Filip zitten: ‘’De dingen die je doet, de rituelen, de foto’s en teksten die je creëert zijn de enige herinneringen die je voor de rest van je leven zult hebben. Dare to document these things. Vraag iemand om foto’s te maken of om je te helpen bij het maken van een (dag)boek en praat veel. Zoek mensen op die hier ook doorheen gegaan zijn. Iedereen die ik gesproken heb, zegt dat het contact met ervaringsdeskundigen hun extra heeft geholpen naast de steun van hun omgeving. Tot slot is het goed om je te realiseren dat iedereen anders rouwt en dat dat oké is. Dat je partner er anders mee omgaat, hoeft niet het einde van je relatie te betekenen. ‘’