'De grootste bedreiging kwam van de overheid'

Door een krantenartikel ontdekten Elizabeth en Gulistan Laila en haar restaurant. ‘Toen we haar bezochten, zagen we hoe bevlogen zij was. We wisten gelijk dat hier een documentaire inzat.’ De filmmakers gingen ervoor, maar het filmproces ging niet soepel. ‘Het duurde erg lang voor we financiële steun hadden en betaalden alles zelf. IDFA was de eerste partij die ons hielp. Behalve het geld, was het qua veiligheid natuurlijk ook uitdagend. Een corrupte politieofficier volgde ons een tijd lang undercover door heel Kabul. Hij nam steekpenningen aan onder de brug en dacht dat we zijn praktijken zouden onthullen in de film. Na deze achtervolgingen voelden we ons niet veilig meer om onder de brug of op openbare plaatsen te filmen.’

‘Ironisch, he? Dat de grootste bedreiging van de overheid kwam? Natuurlijk was het onder de brug sowieso niet veilig: de samenstelling van de groep verandert continu en de mensen hebben veel wantrouwen jegens journalisten. Ze hebben wel eens met stenen naar ons gegooid. Ik ken ook het verhaal van een minister die met een cameraploeg naar beneden ging en plots werd geïnjecteerd met een vieze spuit. Dat maakten wij niet mee.’

Tegenwoordig wonen de makers in Amerika, maar ze leerden elkaar kennen in Kabul. ‘In 2007 kwam ik als vrijwillig fotografiedocent naar Kabul. Ik was meteen verliefd op de stad en bleef: ik bouwde een netwerk op waarvoor ik freelanceklussen deed en werkte als restaurantmanager. Gulistan en ik begonnen als vrienden, maar kregen later een relatie.’ Sinds de zwangerschap van Elizabeth wonen ze in de Verenigde Staten, maar ze hopen snel weer naar Afghanistan te gaan.

Heeft Laila ook de wens om te vertrekken, bijvoorbeeld naar de Verenigde Staten? ‘Laila heeft meerdere kansen gehad om te vertrekken. Haar kinderen zijn gevlucht naar Duitsland, maar ze is niet van plan om hen achterna te gaan. Ze voelt zich verantwoordelijk: wie zorgt er voor de verslaafden als zij verdwijnt?’ 

Wie de film gezien heeft, weet dat Laila niet snel bang wordt. ‘Mensen rennen eerder voor haar weg dan andersom.’ Dat betekent niet dat haar werk haar goed afgaat. ‘Het vraagt veel van haar: ze is continu aan het werk en worstelt voortdurend met geldproblemen. Tijdens het filmproces was ze vaak ziek van vermoeidheid.’ Nu de film op festivals draait, reist Laila wel mee naar verschillende vertoningen. ‘Ze is nu wat meer relaxed en gaat in Europa veel in gesprek met mensen die haar werk misschien kunnen ondersteunen.’ De filmmakers hebben daarnaast ook een crowdfunding voor Laila opgezet. ‘Ze wil het centrum professionaliseren, met een arts bijvoorbeeld. Ook wil ze natuurlijk weer een vrouwencentrum openen zodat ze ook verslaafde vrouwen als Masooma kan helpen.’ Elizabeth weet niet hoe het nu met Masooma en haar kind gaat. ‘De baby is verslaafd ter wereld gekomen en Masooma accepteert van niemand hulp. Katholieke nonnen hebben onlangs aangegeven voor haar kind te willen zorgen, maar ze geeft geen toestemming: ze wil haar meisje niet kwijt raken. Het lastigste van dit filmproces was misschien wel dat we ons om verslaafden als Masooma gingen bekommeren, die niet geholpen wilden worden als het slecht ging. Your hands are tied. ’

Elizabeth twijfelde niet om de camera uit te zetten toen Masooma haar kind opium gaf. ‘Ik ken haar al lang en wist dat ze niet zou stoppen. Ik wil de realiteit laten zien in mijn documentaire. Met deze film tonen we wat de oorlog opgeleverd heeft. Het is een kant van de oorlog, zonder bommen of gevechten, maar ook deze kant is dodelijk. Tegelijkertijd gaat het verhaal over hoop. Laila’s doorzettingsvermogen is inspirerend en zolang zij niet opgeeft, mogen wij dat ook niet doen.’