Filmmaker Ruth Beckermann maakte met haar documentaire 'The Waldheim Waltz' een vermakelijke reconstructie van de affaire rondom de Oostenrijkse presidentskandidaat Kurt Waldheim. Na zijn tijd als secretaris-generaal van de VN ontstond er een steeds hardnekkiger wordende geruchtenstroom rondom zijn twijfelachtige oorlogsverleden. Wij spraken Ruth Beckermann over het hoe en waarom van haar film.

Interview met regisseur Ruth Beckermann

Door Stefan Kruszel

Als activiste protesteerde Beckermann in aanloop naar de verkiezingen tegen de op handen zijnde verkiezing van Waldheim tot president. Als journalistiek-studente bedacht ze dat het wel eens van pas zou kunnen komen om deze demonstraties te filmen.

In Nederland weten veel jonge en ook oudere mensen niet meer wie Kurt Waldheim was. Hoe zit dit in Oostenrijk?
"Jonge mensen in Oostenrijk wisten ook niet wie Kurt Waldheim was. Nu weten veel jongeren het wel dankzij het succes van deze film. Maar ik vind het op zich ook niet zo belangrijk dat men weet wie hij is. Ik wilde ook geen biopic over hem maken. Het gaat mij vooral om politici die liegen. En om politici die op populistische manier politiek bedrijven. Ik wilde het fenomeen laten zien."

U liep mee in demonstraties tegen de verkiezing van Waldheim. Waarom hebt u deze protesten toen gefilmd?
"Ik heb gefilmd omdat de officiële tv-stations in Oostenrijk ons negeerden. Er was eigenlijk helemaal geen aandacht voor de critici van Waldheim. Alle Oostenrijkse media waren pro-Waldheim. Het waren alleen de buitenlandse media uit de VS, Frankrijk en Nederland die hier uitgebreid verslag deden van deze affaire. Er was onder Oostenrijkse tv-zenders in meer of mindere mate sprake van gleichschaltung. Dat wil zeggen dat zij allemaal op de hand van de ÖVP, de partij van Waldheim, waren."

'De fascinatie voor deze geschiedenis onder jongeren was de reden dat ik de film besloot te maken'

Ruth Beckermann

Waarom besloot u recent de archiefbeelden weer te bekijken?
"Ik vond de opnames in een archiefkast en heb deze toen met mijn zoon bekeken. Ik merkte dat hij heel erg geïnteresseerd raakte in deze affaire. Ook voor hem was het een onbekende geschiedenis maar hij was verbluft. Hij begon heel veel vragen te stellen en praatte er met vrienden over. Het deed hen vooral denken aan het Watergate-schandaal rondom Nixon. Die fascinatie onder deze jongeren was eigenlijk de reden dat ik de film besloot te maken."

"Dat was vijf jaar geleden. Ik ben toen al begonnen met research voor deze film. Dat project is toen stil komen te liggen omdat ik in de tussentijd een andere film gemaakt heb, Die Getraümten. En na die film heb ik de The Waldheim Waltz weer opgepakt."

De film is ingehaald door de realiteit eigenlijk. Inmiddels is Trump gekozen en is Sebastian Kurz in Oostenrijk aan de macht. 
"Ja en dat bevalt me niet zo goed. Maar dat is wel ook waarom ik deze film heb gemaakt. De mechanismen zijn altijd hetzelfde. Er wordt gezocht naar een groep, tegen wie er al vooroordelen bestaan, en dan is het makkelijk om je kiezers tegen deze groep op te zetten. Toen waren het de joden, nu zijn het de immigranten en de vluchtelingen."

Hoe is er op de film gereageerd in Oostenrijk?
"Het is ongelooflijk hoeveel media-aandacht en bezoekers deze film heeft getrokken. Ik had dat nooit verwacht. En het zijn bovendien vooral jonge mensen die de film in de bioscoop bezoeken. Er wordt ook heel veel over gediscussieerd, dus dat is een goede zaak denk ik."

Heeft de ÖVP, de toenmalige partij van Waldheim en de huidige van Kurz, al gereageerd op de film?
"Nee, daarvoor zijn  ze te slim. Ze hebben openlijk niet gereageerd. Maar ik heb wel via via te horen gekregen dat er van overheidswege bij Oostenrijkse culturele instituten in het buitenland op aangedrongen werd om niet te investeren in deze film. Veel van deze organisaties hebben dat overigens toch gedaan."

Had u vantevoren een duidelijk idee hoe de film opgebouwd moest worden?
"Jawel enigszins, maar zoals het vaak bij documentaires gaat werd het echte verhaal pas in de montageset bepaald. Ik heb tijdens het maken van de film vooral heel veel tijd doorgebracht in archieven om alle informatie te verzamelen. Vervolgens was het een puzzel om het verhaal op te bouwen. Ik ben er in totaal wel drie jaar intensief mee bezig geweest, waarvan ik de meeste tijd heb doorgebracht in de archieven."

Wat hoopt u dat de film bij de kijker in gang zet?
"Wat ik altijd hoop: dat mensen zelfstandig gaan nadenken. Met een film kun je de wereld niet veranderen, maar wel ervoor zorgen dat mensen opnieuw gaan nadenken over bepaalde dingen. Wat ik een belangrijk onderdeel vindt van deze film is ook de rol van media. Waarom worden bepaalde dingen wel of niet uitgezonden? Waarom is er bijvoorbeeld op de Oostenrijkse televisie nooit een interview gedaan met de journalist Hubertus Czernin die deze affaire aan het rollen bracht? Dat zijn dingen die je je af moet vragen."

Ruth Beckermann (Wenen, 1952) is een Oostenrijkse filmmaker en schrijfster. Sinds haar debuutfilm, Arena Squatted uit 1977, maakte ze verschillende documentaires en speelfilms. Voordat zij The Waldheim Waltz maakte, bracht zij de speelfilm The Dreamed Ones uit, gebaseerd op briefwisselingen tussen de dichters Ingeborg Bachmann en Paul Celan. Naast het maken van films gaf Beckermann les aan verschillende universiteiten in Oostenrijk en de VS.