Van asfalt naar liften

Zef Hemel reist als hoogleraar de ganse wereld af voor lezingen en congressen en verdiept zich in verstedelijking en metropolen. Wat denkt hij van het toekomstbeeld van een Los Angeles vol fietsen dat in de film wordt voorgesteld? ‘’Dat is het meest onwaarschijnlijke toekomstscenario dat ik mij kan voorstellen. Een wereldstad zal nooit terugkeren naar een volledige fietseconomie. Wat wel zou kunnen gebeuren is dat we op een gegeven moment gedwongen worden tot een autoloze samenleving vanwege klimaatverandering, net zoals we in 1973 door de olieboycot autovrije dagen hadden.’’ 

Hoewel Hemel niet van de oorlogsretoriek houdt zoals in Bikes vs Cars, ziet hij het wel gebeuren dat het aantal auto’s in de toekomst drastisch vermindert. ‘’Niet door klimaatverandering, maar eerder door vergrijzing. Door die vergrijzing zullen de suburbs als eerste krimpen en daar zijn de auto’s het hardste nodig. In stadscentra is de noodzaak van de auto minder groot. Een andere trend is de feminisering van grote steden: vrouwelijke burgemeesters en vrouwen in stedelijke besturen zullen zorgen voor een groenere koers.’’ Hemel illustreert dat met een paar voorbeelden. ‘’In Dubai sprak ik vorig jaar op een congres van de auto-industrie. Daar waren alléén maar mannen. In de documentaire zie je vooral vrouwen als het gaat om fietsen en mannen als het gaat om auto’s. Neem burgemeester Rob Ford in Toronto: dat is een man die fietsers haat en partij trekt voor suburbanisatie en autosteden. Ooit, voor de emancipatieslag, bleven vrouwen thuis in groene voorsteden en gingen mannen als forenzen naar de stad met hun auto’s. Nu forenzen ze allebei, naar de stad waar het werk is. Steeds meer vrouwen kiezen voor de stad, maar ze verlangen dan wel dat die stad groener en leefbaarder wordt. In Tokio, Parijs en Kopenhagen zie je dat vrouwelijke burgemeesters duurzame revoluties ontketenen. In Bikes vs Cars wordt de fietsrevolutie in Sao Paolo geleid door vrouwen. Dit onderwerp is deels een gendervraagstuk.’’ 

De fiets kan samen met het openbaar vervoer de kern uitmaken van de vervoerssystemen van steden van de toekomst volgens Hemel, maar alleen op voorwaarde dat die steden zeer compact gebouwd worden. ‘’Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want liefhebbers van groene, leefbare steden willen vaak geen hoogbouw. In Oost-Azië hebben ze geen probleem met liften, maar in Europese steden wel.’’ In Londen is hoogbouw aan een ware opmars bezig, maar veel inwoners verzetten zich ertegen. China doet het eigenlijk veel beter. Wij verslonzen ons stedelijk groen, maar in China wordt juist veel aandacht besteed aan parken en plantsoenen. Daar is het vergroeningsprogramma steeds meer onderdeel van het bouwplan.’’ 

Hemel pleit voor meer hoogbouw in de hoofdstad. ‘’Op dit moment wonen er ruim 850.000 mensen in Amsterdam zelf, maar de stad is groter en het aantal bezoekers is een veelvoud. Feitelijk functioneert Amsterdam als een metropool van acht miljoen mensen. Men doet lacherig over de Noord/Zuidlijn, maar voor de forenzen, toeristen en andere zakelijke bezoekers is die lijn strikt noodzakelijk. Momenteel zien we dat de concentratie van werk, winkelen, museumbezoek en uitgaan het sterkst is binnen het historische centrum van Amsterdam. Dan moet je compacter bouwen zodat mensen dichtbij dat centrumgebied kunnen wonen, maar het tegendeel gebeurt: we investeren in nóg meer asfalt. Mensen vertrekken, ook omdat er onvoldoende woningen worden gebouwd, en gaan pendelen waardoor het verkeersinfarct groter en groter wordt.’’ Hemel vervolgt: ‘’In Nederland lijken we steden niet te begrijpen. We behandelen Amsterdam als een gemeente, terwijl de problematiek fundamenteel verschilt van elke andere gemeente. Één grote Randstad bestaande uit Rotterdam, Den Haag, Amsterdam en Utrecht, daar hebben we het al zestig jaar over, maar die gaat er heus niet komen. We kunnen beter het Duitse voorbeeld volgen, waar ze elf metropoolregio’s met aparte metropoolbesturen hebben.‘’Wat betreft het vervoer in de stad, kijkt Hemel graag naar Madrid of Moskou. ‘’Daar bouwen ze continu nieuwe haltes aan bestaande metrolijnen die stukje bij beetje worden verlengd, waardoor je de groei van de stad beter bijbeent.’’

Ten tijde van dit interview is Halsema nog net niet beëdigd als nieuwe burgemeester van Amsterdam. Hemel is hoopvol over haar aantreden. ‘’Als je Nederland beschouwt als één stad, zie je dat onze situatie veel erger is dan die van Los Angeles. Op regenachtige dagen staat hier soms bijna negenhonderd kilometer file. Onze economie van logistiek, agrifood en chemie en onze dominante autocultuur zorgen voor een mega CO2-uitstoot. De focus moet naar de metropool en weg van de suburbs. Ik heb de hoop dat Halsema als vrouwelijke burgemeester met een duurzame visie belangrijke stappen gaat zetten met Amsterdam en Nederland, zeker in combinatie met de huidige klimaatverandering.’’