Ethiopië besloot in januari 2018 om adoptie van Ethiopische kinderen door buitenlanders geheel te verbieden. Vanuit mensenrechtenorganisaties kwamen alarmerende berichten dat kinderen werden verkocht door mensenhandelaren. De regering wil met deze wetswijziging voorkomen dat kinderen worden misbruikt of mishandeld.
‘Girl in Return’ vertelt het verhaal van de Ethiopische Amy die als tienjarig kind geadopteerd wordt door Deense ouders. Ze kan niet aarden in haar nieuwe gezin, en zet alles op alles om haar adoptie ongedaan te maken. De film werpt een kritische blik op het huidige internationale adoptiesysteem.
‘Stop met adoptie van kinderen uit het buitenland’
Ook in Nederland staat men niet geheel positief tegenover adoptie. In 2016 kwam de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) met een rapport waarin het kabinet werd geadviseerd te stoppen met het adopteren van kinderen uit het buitenland. De RSJ constateerde dat adoptie goed kan zijn in individuele gevallen, maar dat aan het stelsel in het geheel teveel risico’s kleven.
Volgens emeritus hoogleraar René Hoksbergen is de overheid nog steeds te bang om zich tégen adoptie uit te spreken. Hoksbergen werd in 1984 de eerst benoemde hoogleraar adoptie aan de Universiteit Utrecht. Aan het advies van de RSJ heeft hij intensief meegewerkt. ‘Ik ben erop tegen dat wij kinderen adopteren uit Amerika, China en de Europese landen. Dat zijn landen die zelf voor hun kinderen moeten zorgen. Ik vind het absurd dat daar nog adopties vandaan komen.’ Volgens Hoksbergen durft de overheid adoptie niet te schrappen. ‘Dit heeft economische en politieke redenen. Een streep zetten onder een bepaald land kan natuurlijk politieke consequenties hebben.’
Buitenlandse adoptie in Nederland neemt af
Adoptie is in Nederland mogelijk sinds de jaren vijftig, en sinds die tijd zijn er tienduizenden kinderen uit het buitenland geadopteerd. Hoksbergen stelt vast dat adoptie de laatste jaren steeds meer aan het verdwijnen is. ‘Er zijn vorig jaar 156 kinderen gekomen, en dat is zo’n 25 à 30 procent minder dan het jaar ervoor.’ China (28 kinderen), Hongarije (24 kinderen) en de Verenigde Staten (23 kinderen) zijn de landen waar in 2018 de meeste kinderen vandaan zijn gekomen. ‘In vergelijking met tien jaar geleden, toen er nog achthonderd kinderen naar Nederland kwamen, kun je wel zeggen dat buitenlandse adoptie steeds minder belangrijk wordt. Het is een voorbijgaand fenomeen, maar ik verwacht dat het altijd wel een beetje zal blijven bestaan.’
©
Sonntag Pictures / VPRO
Volwassen geadopteerden
Een ander opvallend verschijnsel in het huidige adoptielandschap is dat veel van de geadopteerden nu volwassen zijn. ‘Een deel van hen gaat nu oordelen over de manier waarop ze hier gekomen zijn. Die volwassen geadopteerden, en dat zijn er zo’n 15.000 à 20.000, hebben bepaalde ideeën over hoe dat is gegaan. Sommigen weten dat hun adoptie op een illegale manier is geregeld. Vooral uit Sri Lanka, Bangladesh en India komen verhalen van volwassen geadopteerden die zeggen: ‘Het is in mijn geval niet goed gegaan, en daarvoor stel ik de Nederlandse Staat aansprakelijk.’’ Een voorbeeld hiervan is het verhaal van de 26-jarige Dilani, die begin januari liet weten de Nederlandse staat voor de rechter te slepen vanwege haar schimmige adoptie uit Sri Lanka. Ook de stichting Mijn Roots, die belangen behartigt van geadopteerden uit Indonesië, kondigde aan een rechtszaak te willen aanspannen tegen de staat.
Hoksbergen is van mening dat de Nederlandse staat een open gesprek zou moeten aangaan met geadopteerden die juridische problemen ervaren. ‘Laten ze eens gaan kijken hoe ze dat samen kunnen behandelen. De hele sfeer was in de jaren zeventig in de geest van: ‘Het is toch fantastisch dat we kinderen kunnen helpen aan een mooi gezin in Nederland.’ Vanuit die sfeer is er te makkelijk gedacht over formele procedures.’
©
Sonntag pictures / VPRO
De gevolgen van adoptie
Hoksbergen schroomt niet een duidelijk standpunt in te nemen tegenover adoptie. ‘Wat je ervoor terugkrijgt weegt niet altijd op tegen alles wat je ervoor verliest. Kinderen die geadopteerd worden raken hun naam en familieleden kwijt. Hun hele identiteit ligt in hun land van herkomst.' Toch vindt Hoksbergen dat buitenlandse adoptie niet geheel geschrapt moet worden. ‘In Afrika zie je dat albinokinderen vrezen voor hun leven. Daar kun je een uitzondering voor maken. Ook sta ik achter adoptie van raciaal gemengde kinderen die in een bepaalde gemeenschap niet geaccepteerd worden.’
Hoewel er veel verhalen bekend zijn over nadelige gevolgen van adoptie, is de hoogleraar niet alleen maar negatief. ‘Ik zou zelf willen beweren dat de meeste geadopteerde kinderen goed terecht zijn gekomen en ook redelijk gelukkig zijn. Niet gemiddeld evenveel als andere kinderen die bij hun biologische ouders zijn opgegroeid.’ Dit brengt Hoksbergen bij een tweede punt van kritiek: ‘Buitenlands geadopteerde kinderen geven gemiddeld meer problemen in de samenleving. Dit is voor een deel te wijten aan een gebrek van nazorg.’ Hij pleit er dan ook voor dat er veel meer aandacht moet komen voor het begeleiden van gezinnen met adoptiekinderen. ‘Het is bij herhaling gebeurd dat twee of drie kinderen van oudere leeftijd in een gezin werden geplaatst zonder enige verdere begeleiding. Dit in tegenstelling tot pleeggezinnen waar altijd begeleiding plaatsvindt.’
De toekomst van adoptie
De hoogleraar verwacht dat buitenlandse adoptie vrijwel verdwijnt in de toekomst. ‘Ik denk dat er over een paar jaar hooguit vijftig kinderen op jaarbasis worden geadopteerd. Ik hoop dat de overheid de moed heeft om te zeggen dat adoptie uit Amerika, China en Europese landen wordt stopgezet.'
De film ‘Girl in Return’ roept de vraag op hoe het kan dat een kind van tien jaar oud geadopteerd wordt. Volgens Hoksbergen komt dit in Nederland ook voor, maar alleen in uitzonderlijke gevallen. ‘Hier hanteren we een leeftijdsgrens van vijf jaar oud, maar er geldt wel de verplichting om verwante kinderen tegelijk te adopteren. Omdat Amy’s één jaar oude zusje wél adoptabel is, ging haar oudere zus in dit geval mee.’