'Hoe groot is de kans dat je op je allereerste dag op een nieuwe school wordt begroet als een oude bekende en er vervolgens achter komt dat je een tweelingbroer blijkt te hebben, die eerder op dezelfde school heeft gezeten? In documentaires kan het. Omdat – cliché-waarschuwing! – truth is stranger than fiction.
Maandelijks belicht de notoire veelkijker Helmut Boeijen de beste documentaires van de voorbije maand en tipt hij enkele toppers die binnenkort te zien zijn.
Vanaf donderdag 16 mei draait Three Identical Strangers, mijn favoriete film van afgelopen jaar, eindelijk in de Nederlandse bioscoop. En de goede verstaander weet op basis van die titel genoeg: behalve die ene, vrijwel identieke broer is er nóg een broer. Ze groeiden op in verschillende gezinnen, leerden elkaar pas op negentienjarige leeftijd kennen en vormen tezamen een ‘too good to be true’-verhaal.
Daarover gesproken: The Legend Of Cocaine Island al gezien op Netflix? Alsof Quentin Tarantino of Guy Ritchie een documentaire heeft gemaakt. Over – geloof het of niet – een tas met 32 kilo cocaïne die zou zijn begraven op Puerto Rico. Er is nog net geen schatkaart, waarop met een rood kruis is aangegeven waar de buit is verstopt. Een hele stoet ‘larger than life’-personages spoedt zich naar het eiland om de zilvervloot binnen te halen. En natuurlijk is daarbij ook een Scarface-achtige gangster die de protagonist van de film, de koddige kleine kruimelaar Rodney Hyden, het leven zuur probeer te maken. Het levert kostelijk kijkvermaak op, dat zonder enige moeite kan doorgaan voor zoiets als ‘true’ crime-comedy.
De waarheid is ook het centrale thema van de documentaire Het voorval - Armando en de mythe, die op donderdag 9 mei is te zien op NPO2. En dan hebben we het over één specifieke waarheid: was het Armando zelf die als vijftienjarige jongen in de Tweede Wereldoorlog een Duitse militair doodstak in de bossen bij Amersfoort? De filmmakers Sjors Swierstra en Roelof Jan Minneboo vragen flink door. Het ‘voorval’ heeft immers een prominente plek in het oeuvre van de Nederlandse schrijver/kunstenaar.
Is het, zoals een recensent van De Filmkrant stelde, een onvergeeflijke fout om kunst en biografie gelijk te schakelen? Dat lijkt mij eerlijk gezegd klinkklare nonsens. Armando zelf flirt voortdurend met het idee dat de door hem geschetste vechtpartij in het ‘schuldige landschap’, die fraai is verbeeld in de documentaire, echt heeft plaatsgevonden. Het lijkt me logisch dat de filmmakers daarop ferm voortborduren. Het steekspel dat zich zo ontwikkelt, resulteert bovendien in een enerverende zoektocht naar de waarheid. Over het voorval, maar ook over de kunstenaar en man Armando.
In Ademloos, op 8 mei te zien op NPO2, onderzoekt de Vlaming Daniel Lambo in zijn geboortedorp Kapelle-op-den-Bos de gevolgen van het gebruik van asbest door de plaatselijke fabrikant van dakbedekkings- en bouwmaterialen. Daarbij moet hij omgaan met een bijzonder wrange waarheid: zijn eigen vader heeft hem ooit gestimuleerd om vakantiewerk te gaan doen bij hetzelfde bedrijf. Terwijl hij drommels goed wist – of had moeten weten – dat asbest dodelijke vormen van kanker kan veroorzaken. Hoe sluit je vrede met zo’n ongemakkelijke constatering?
Over vaders en gruwelijke waarheden gesproken. ‘Nermin, kom hier!’, schreeuwt Ramo Osmanovic in The Trial Of Ratko Mladic, op maandag 20 mei te zien op NPO2, met z’n handen rond zijn mond naar zijn zoon, die zich buiten beeld in de bossen heeft verstopt. ‘Het is hier veilig. Bij de Serviërs.’ Ruim 25 jaar later is nog altijd nauwelijks te bevatten dat een vader zo naïef kan zijn. Maar in feite kon hij natuurlijk ook niet anders. Zijn weduwe hoopt dat de Servische generaal Mladic alsnog verantwoording moet afleggen voor de misdaden tegen de menselijkheid die onder zijn leiding hebben plaatsgevonden tijdens de Joegoslavische burgeroorlog. De film is een aangrijpende afrekening met de grootste Europese tragedie sinds de Tweede Wereldoorlog.
Voor wie denkt dat dit ver gaat: In The Witchdoctor Hunters sporen Joost van der Valk en Mags Gavan Oegandese ouders op, die hun kind hebben verkocht aan een malafide medicijnman. De gruwelijke details van wat er daarna kan gebeuren, zouden niet misstaan in een smakeloze horrorfilm. Maar blijkbaar is dat zoals wij, mensen, zijn: we kunnen het zo gek niet bedenken of iemand heeft het al eens daadwerkelijk in de praktijk gebracht.
De waarheid is en blijft vreemder dan het verhaal dat we daarvan kunnen maken. Dat geldt ook voor de Three Identical Strangers. Toen ze gezamenlijk, in dezelfde kleren natuurlijk, in zo’n beetje elke Amerikaanse talkshow hadden laten zien hoeveel overeenkomsten er tussen hen waren, daalde de realiteit in: in wezen verschilden de drie broers veel meer van elkaar dan wie dan ook kon bedenken.
Bovendien was er dat gezamenlijke verleden, dat talloze prangende vragen opriep: waar kwamen ze vandaan, waarom waren ze niet bij hun biologische ouders opgegroeid en wat had ervoor gezorgd dat ze in (totaal) verschillende gezinnen terecht waren gekomen? De antwoorden had een fictieschrijver, zo durf ik wel te stellen, niet durven te verzinnen.'
Gegroet,
Helmut
Helmut Boeijen werkte jarenlang als journalist en televisiemaker. Tegenwoordig is hij docent aan de Fontys Hogeschool Journalistiek in Tilburg, waar hij is gespecialiseerd in documentaires en portretten. In zijn wekelijkse documentairenieuwsbrief De DocUpdate bespreekt Helmut documentaires die online of op televisie zijn te zien.
Abonneer je hier op zijn nieuwsbrief 'De DocUpdate' om wekelijks op de hoogte te worden gehouden.