Zelfs binnen religie is er emancipatie

De aangenomen tegenstelling tussen religie en (allerlei vormen van) emancipatie fascineerde Lieke Schrijvers. ‘Ik merkte dat religie bijvoorbeeld binnen feministische kringen een lastig onderwerp is. De aanname dat feminisme en religie niet samengaan vind je ook in de rest van de Nederlandse samenleving en daarom besloot ik te onderzoeken of dit daadwerkelijk zo is.’
Schrijvers is gedurende het onderzoek sceptisch geworden over deze aanname. ‘Je kunt gewoon zien dat er emancipatie plaatsvindt. De Mariam Moskee is er een voorbeeld van en in bepaalde Joodse en Protestantse stromingen leiden vrouwen ook al diensten. Ook zegenen sommige synagogen en protestantse kerken homohuwelijken in.’
Schrijvers wijst er ook op dat vrouwenemancipatie niet voor elke vrouw bijvoorbeeld om de vrije seksuele moraal draait of om het dichten van de loonkloof. ‘Religieuze vrouwen hebben vaak een andere invulling van wat emancipatie is en waar je naar moet streven. Zo kunnen vrouwen die zich tot de Islam bekeren het bevrijdend vinden om een hoofddoek te dragen en zich bedekt te kleden omdat dat de maatschappelijke druk op een strak lichaam wegneemt.’ Ook noemt Schrijvers de waardering die er is voor het moederschap binnen religies. ‘Daar wordt niet van je verwacht dat je blijft werken en kun je je helemaal focussen op je kinderen en huishoudelijke taken.’

Daartegenover kan die focus op het moederschap en zorgtaken heel verstikkend zijn voor andere religieuze vrouwen met ambities die niet worden toegejuicht binnen bepaalde religieuze stromingen. Ook ziet Schrijvers tijdens haar onderzoek schrijnende voorbeelden van vrouwen die niet van hun slechte echtgenoten mogen scheiden. ‘Emancipatie binnen religies is weliswaar mogelijk, maar het gaat wel wat traag. Religie leunt namelijk op hele oude tradities en is ook heel persoonlijk. Als iemand daarin iets wil veranderen, kan mensen dat emotioneel raken. Daarbij bekleden mannen binnen religie de meeste machtsposities en zijn zij niet altijd bereid om hun ruimte te delen met vrouwen. Bovendien streven religieuze vrouwen ook niet altijd volledige gelijkheid na.’
Volgens Lieke Schrijvers speelt theologie ook mee, maar wel minder. Theologie is immers verschillend te interpreteren, afhankelijk van bij welke stroming je binnen de religie hoort en ook binnen dit veld zie je de opkomst van bijvoorbeeld feministische theologie. ‘Dat je je tegen de status quo verzet is de voornaamste reden voor weerstand vanuit de gemeenschap.’ Toch zie je nu en door de jaren heen dat mensen zich wel tegen deze status quo verzetten. ‘De Islam heeft altijd al invloedrijke vrouwen gekend in zowel zorgende als onderwijzende functies, alleen wel achter de coulissen. Katholieke vrouwen waren in de jaren ’70 heel actief in feministische bewegingen en de eerste inzegening van een homoseksueel paar was in een remonstrantse kerk in de jaren ’80 terwijl dit wettelijk nog niet mocht.’

Hoewel verandering binnen religie dus traag gaat, komt het er wel. Maar hoe je die het beste teweeg kan brengen binnen religieuze gemeenschappen is een moeilijke vraag. ‘Vaak zie je dat je mensen het beste meekrijgt als je het stap voor stap doet. De PKN (Protestantse Kerk Nederland) geeft individuele gemeentes bijvoorbeeld zelf de keuze of ze homohuwelijken willen inzegenen, ja of nee. Als er dan verandering komt, komt die er omdat de mensen van binnenuit erom vragen.’ Maar als er geen ruimte is voor gesprek denkt Schrijvers dat een meer activistische houding kan helpen, zoals Khankan dat doet. Buitenstaanders adviseert ze rekening te houden met het feit dat emancipatie voor hen niet hetzelfde hoeft te betekenen als voor religieuzen en om zich niet al te veel te bemoeien met dit soort emancipatieprocessen binnen religies. ‘Betutteling van buitenaf is niet bevorderlijk.’