‘Moeten is echt dood in de pot als het gaat om seks’

Als voorzitter en oprichter van de stichting Seksueel Welzijn Nederland maakt Ellen Laan zich hard voor en boos over de voorlichting rondom vrouwelijke seksualiteit. Volgens haar is deze gebrekkige en onjuiste voorlichting een van de redenen dat veel vrouwen te maken krijgen met lustvermindering of een afkeer van seks. ‘Op scholen draait seksuele voorlichting nog steeds voornamelijk om reproductie in plaats van plezier. Jongeren leren condooms om doen om zichzelf te beschermen tegen soa’s en zwangerschappen en er wordt uitgelegd hoe een piemel werkt. Maar het biologieboek waarin staat hoe een clitoris eruitziet en werkt, moet nog komen. De indirecte boodschap van dit soort lessen is dat jongens klaarkomen in vagina’s en dat penetratie een biologische behoefte is.’ Kortom: het hoogtepunt van seks hebben met iemand is de penetratie.
Een ander punt dat het moeilijk maakt is de bandbreedte waarbinnen meisjes seksueel kunnen opereren volgens Laan veel kleiner dan die van jongens. ‘Als je te veel aanwijzingen geeft en graag seks hebt, ben je een slet, maar als je geen seks wilt, ben je preuts.’ In relaties zijn maatschappelijke verwachtingen ook killing volgens relatietherapeut Jean-Pierre van de Ven. ‘In onze maatschappij heerst een erotisch liefdesideaal. Films gaan vaak over boy meets girl – bijna altijd hetero. In het begin lukt het niet in de relatie, maar op het einde zijn ze gelukkig en hebben ze altijd fantastische seks. Dat is een meetlat waarvan je het nooit wint. Mensen doen daarom alsof hun seksleven veel beter is dan dat het daadwerkelijk is.’

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

De oorzaak van lustvermindering is een veelkoppig monster. Van gebrekkige en bevooroordeelde voorlichting en onderdanige socialisatie tot een enorme druk op jezelf leggen omdat je seks móet hebben. Waar Lize in de documentaire mee worstelt is dat ze in het begin van de relatie wel goede seks had met haar partner maar toen ze wist dat hij niet meer weg zou gaan, ook de opwinding verdween. ‘Veel mensen zien seks als een prestatie. Dit verklaart onder andere waarom de opwinding terugkeert in een nieuwe relatie of seksuele ervaring’, legt Jean-Pierre van de Ven uit. ‘Seks kan gebruikt worden om iemand te veroveren, of om aan jezelf te bewijzen dat je nog goed in de markt ligt of dat jij dit waard bent. Als dat de enige basis is waarop je seks hebt, is dat heel dunnetjes.’ Binnen een relatie kan de behoefte aan seks ook even wegebben als je in een overgangsfase zit. ‘Een relatie is een levend ding en moet steeds weer opnieuw uitgevonden worden. Je maakt dan een nieuwe onbewuste afspraak over waarom je bij elkaar bent. Zo’n transitie kan gepaard gaan met ruzie en lustvermindering.’

Het is wel opvallend dat Lize en haar partner nog zo’n jong stel zijn. Een relatie zonder seks wordt toch vaker gekoppeld aan oudere koppels. ‘Toch zien we dit vaker bij millennials omdat ze zo onder druk staan; denk aan prestatiedruk en keuzestress. Maar ze verwachten ook veel van zichzelf en elkaar waardoor je niet snel in een ontspannen flow komt.’ Ook Laan zegt dat ‘“moeten” echt dood in de pot is als het gaat om seks.’ Hierbij noemt ze als voorbeeld van “sexy moeten zijn”. ‘In de film past Lize lingerie, maar daarmee accentueert ze haar rol als seksuele stimulus voor haar partner. En het draait juist niet om hem.’ Toch wil Laan benadrukken dat het niet zo is dat je seksuele behoeftes kunt kwijtraken. ‘Het idee dat de mens een primaire behoefte heeft aan seks klopt zelfs niet. Mensen hebben gevoelige genetalia en daarmee het vermogen om seksuele gevoelens te hebben. Maar deze moet je ontwikkelen. Plezier hebben in seks is dus iets wat je leert. En Lize heeft waarschijnlijk nooit geleerd hoe ze seks op haar voorwaarden kan hebben. Het kan dus zijn dat je in de verliefdheidsfase van een relatie opwinding voelt, maar als die fase voorbij is de structurele problemen weer omhoogkomen.’ Laan vervolgt dat de oorzaak vaak al in de eerste seksuele ervaringen zit omdat die voor meisjes vaak niet prettig zijn of zelfs naar. ‘Een jongen wordt beschermd door zijn eigen anatomie; als de piemel niet stijf wordt kun je ook geen seks hebben. Maar bij meisjes geldt dit niet. Dit zorgt ervoor dat veel meisjes seks hebben terwijl ze niet opgewonden zijn of er zelfs niet klaar voor zijn. Als dit een paar keer gebeurt, verknal je het leerproces en heb je daarna weinig zin meer in seks.’

Tekst gaat verder na afbeelding.

‘Ik wist niet goed hoe ik het kon laten gaan over wat ik wilde’, vindt Ellen Laan daarom een van de mooiste quotes uit de film. ‘Lize heeft door haar thuissituatie waarschijnlijk geleerd haar gevoel en wensen uit te schakelen waardoor ze nu niet weet hoe ze moet aankaarten wat zij prettig vindt en zelfs haar gevoel heeft uitgezet. En juist voelen is essentieel om opgewonden te worden.’ Maar hoe doe je dat als je vanaf jongs af aan hebt geleerd om dit weg te cijferen? Het begint voor Laan bij goede voorlichting gericht op plezier en praktisch geeft ze streel- en tantraoefeningen mee. ‘Je moet leren voelen in een veilige omgeving en eerst zonder dat geslachtsdelen daarbij betrokken zijn. Zodat je “het doel” – de penetratie – uitschakelt.’ Ook Van de Vens tip is: ‘staar je niet blind op de seks. Dan wordt het een groot en heet hangijzer waardoor je elke avond gaat denken ‘gaat het nog gebeuren’?’ Maar je zult ook in je eentje aan de slag moeten als je hier stappen in wilt maken. ‘Als je seks met iemand anders hebt, heb je ook een beetje seks met jezelf, zeg ik altijd maar. Dus ga zelf ook met seks bezig door te masturberen bijvoorbeeld.’ Dan rest de vraag natuurlijk ook wat je als partner kunt doen als je lief hiermee worstelt. ‘Wees nieuwsgierig naar je partner’, adviseert Laan. ‘Stel je dienstbaar op en realiseer je dat je partner iets moet ontwikkelen wat jij al hebt.’ Vrouwen adviseert ze meer ruimte in te nemen in relaties. ‘Ik hoor vaak: ‘ik doe er zo lang over om klaar te komen, dat is zielig voor mijn partner’. Ik zeg dan altijd: ‘Je bent alle tijd waard’.’