Jamal Khashoggi: geen stille getuige

De zoon van huidige koning van Saoedi-Arabië - Salman bin Abdoel Aziz al-Saoed - werd in 2017 op nog maar 31-jarige leeftijd aangesteld als kroonprins van Saoedi-Arabië. Zijn naam is Mohammed bin Salman, ook wel bekend als MBS. Zijn oom was eigenlijk de troonopvolger, maar de koning dwong hem zijn positie af te staan. Waarom hij dat wilde is niet bekend gemaakt, al schrijft The New York Times dat MBS hier zelf achter zat. 

Met de macht die hij kreeg, zette MBS meteen een paar hervormingen door die hem populair maakte onder de jonge bevolking. Zo wil hij een meer gematigde en relatief vrije Islam hanteren in Saoedi-Arabië en gaf hij vrouwen het recht om te autorijden. Ook heropende hij de bioscopen en organiseerde hij grootschalige festivals. Maar wie langs deze façade kijkt ziet een dictator in wording, zo vindt Laila al-Zwaini. ‘Pas na de moord op Jamal Khashoggi keek de wereld echt naar MBS, maar dat was nog maar het topje van de ijsberg.’

Al-Zwaini: ‘Hij weet zichzelf heel goed neer te zetten als hervormer, maar je kan geen oprechte hervormer zijn en tegelijkertijd een oorlog voeren in Jemen waarbij je doelbewust bommen laat vallen op burgers. Je kan ook geen hervormer zijn en tegelijk kritische journalisten en religieuze leiders executeren, en zelfs je eigen familieleden gijzelen en martelen.’

Dat veel jonge Saoediërs hem nog steeds zien als held, is het gevolg van een slimme pr-strategie volgens al-Zwaini. ‘Zo liet hij bekendheden en influencers van over de hele wereld naar een enorm muziekfestival in Saoedi-Arabië komen om reclame te maken voor het land. Ook Nederlandse artiesten als DJ Tiesto en Afrojack traden op. Natuurlijk is het voor de Saoedische jeugd dan makkelijker om mee te dansen en te genieten van dat extra beetje vrijheid dat je hebt gekregen, dan om je uit te spreken met de kans om opgepakt te worden.’

Al-Zwaini: ‘Maar onze regering weet allang dat deze kroonprins een dubbel gezicht heeft. Toch laten we MBS uitgroeien tot een tweede Saddam Hoessein. We laten het niet alleen gebeuren, we faciliteren het zelfs. Helaas gaan handelsrelaties en geopolitieke belangen in de praktijk nog altijd vóór basale mensenrechten en vinden we geen manier om ze samen te laten gaan.’

Onder leiding van MBS is Saoedi-Arabië een oorlog in Jemen begonnen in 2015. Hij krijgt daarbij openlijke steun van westerse landen als Amerika, Frankrijk en Engeland, die het land wapens verkopen. De moord op Khashoggi zagen velen als hét moment voor deze landen om hiermee te stoppen. Zo zei de belangrijkste Amerikaanse Democraat Nancy Pelosi na een staatsbezoek van MBS aan Verenigde Staten: ‘They’re sitting across from the person who chopped up a reporter and dissolved his remains in chemicals, and he’s sitting across the chair from the person suspected of leaving that. I don’t see any responsibility for us to protect and defend Saudi Arabia.’

Maar vandaag de dag gaan de vreselijke bombardementen op Jemen, die Saoedi-Arabië niet zonder Amerikaanse steun kan uitvoeren, gewoon door. De bombardementen worden zelfs bewust gericht op ziekenhuizen, scholen en begrafenissen; plekken waar kwetsbare mensen en kinderen samenkomen. Doordat de aanvoer van hulpgoederen ook nog wordt geblokkeerd, voltrekt zich in Jemen de grootste humanitaire ramp ter wereld. Eind 2019 waren er 100.000 burgers overleden in de oorlog. Er heerst hongersnood en er zijn ziekte-uitbraken van cholera, dengue en nu ook corona. Toch kwam de oorlog in het westen pas echt in beeld na de moord op Khashoggi.

‘Wat er nu gebeurt in Jemen is deels te wijten aan het onvermogen en de onwil van het westen om iets te doen aan bondgenoot Saoedi-Arabië’, zegt Laila al-Zwaini. We sturen wel humanitaire hulp, maar echte politieke sancties opleggen durven we niet. Daarvoor is de handel en onze strategische relatie met Saoedi-Arabië te belangrijk. Oorlog is helaas een verdienmodel. Regeringen kunnen hun mond vol hebben over vrijheid, democratie en mensenrechten, maar zolang we geen ‘winst’ zien in vrijheid voor de mensen daar, zijn deze woorden lege hulzen. Soms denk ik dat ik beter econoom had kunnen worden om het Midden-Oosten te kunnen helpen.’

Al-Zwaini: ‘Wat ik mensen vaak hoor zeggen is: tja, dat is allemaal zo geopolitiek en ingewikkeld, daar kunnen wij toch niks aan doen. Of ik hoor mensen zelfs zeggen dat democratie en vrede gewoon niet is weggelegd voor het Midden-Oosten, omdat dat gewoon niet in hun cultuur of in de islam zit. Dat vind ik zo vreselijk kortzichtig en zelfs harteloos.

Geen enkel mens wil onvrij zijn. Daarin zit geen verschil tussen het Westen en het Oosten. De omstandigheden en de weg daar naartoe zijn alleen anders. Geld en macht gaan veel te vaak ten koste van basale menswaardigheid, en mede daardoor blijven de enorme problemen daar voortduren. Pas als zowel Arabische regeringen, en wij als hun bondgenoten de veiligheid van gewone mensen daar voorop stellen, kunnen we uit deze vicieuze cirkel losbreken.