Alles wat theaterregisseur Ivo van Hove en zijn partner en scenograaf Jan Verschweyveld de afgelopen veertig jaar hebben uitgevonden, moest bij elkaar komen in de productie Age of Rage. Documentairemaakster Suzanne Raes volgt in Twee mannen dit loodzware productieproces. 2Doc.nl sprak de regisseur. 'Door de interviews begrijp ik waarom het theater voor hen zo heftig en intens is.’

Kijk de documentaire

Regisseur Suzanne Raes (1969) wist eigenlijk helemaal niet zoveel over Ivo van Hove. Toen interviewer Frènk van der Linden haar benaderde om samen een film over deze theaterregisseur te maken, las ze een paar boeken over hem. ‘In één van zijn boeken kwam naar voren hoe belangrijk scenograaf en partner Jan Versweyveld bij zijn producties is, hoewel hij toch op de achtergrond blijft. Dat vond ik een interessant startpunt voor deze documentaire: Ivo als wereldster en Jan als stille kracht.’

Jan Versweyveld stapte uit de schaduw
Daar zat gelijk ook de eerste hobbel bij deze documentaire: Jan Versweyveld kiést ervoor om op de achtergrond staan. Hij kijkt erg op tegen interviews. Laat dat nu net een belangrijk onderdeel van de documentaire zijn. Raes: ‘Bij mijn eerdere documentaire 0,03 seconde nam ik de interviews alleen met audio op om een intieme sfeer te creëren. Hier gebeurde bijna het tegenovergestelde. Allereerst liet ik het interview aan iemand anders over. Ook wilde ik juist goed letten op lichaamstaal, blikken en een goede uitlichting. Ik zag de interviews echt als een scène an sich. Hoe zou jij reageren als je op een stoel moet zitten in een felverlichte ruimte, met meesterinterviewer Frènk van der Linden tegenover je?’

© Masha Osipova / Suzanne Raes

Regisseur Suzanne Raes

Waartoe doorvragen en ontregelen kan leiden
Volgens de filmmaakster hielp deze interviewsetting om een goed beeld van het duo te krijgen. ‘Frènk van der Linden kan iets wat ik niet kan of wil: doorgaan met vragen en voelen waar de pijn zit. Bij dit interview moest Ivo van Hove soms lachen of keek hij gegeneerd. Je ziet bijvoorbeeld een totaal anders mens dan bij het interview in Zomergasten. Dat is toch het ontregelende van Frènk. Bij Jan laat hij ook niet los. Dan is het aan mij als filmmaker om te bepalen hoeveel daarvan in de film moet. Het gaat mij nooit om de ontboezemingen, meer om de vraag waar iets vandaan komt. Door de interviews snap ik bijvoorbeeld beter waarom het theater voor hen zo heftig en intens is.’

Naarmate de film vordert, wordt het interview steeds meer losgelaten. We zien hun band en samenwerking tot leven komen bij het maakproces van de grote theaterproductie Age of Rage. Raes: ‘Ik hoop dat je als kijker echt landt in de voorstelling en het mee beleeft. Uiteindelijk heb je geen woorden nodig om te begrijpen wat er gebeurt.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

© Suzanne Raes / Twee mannen

Ieder in een eigen wereld
In deze documentaire volgt de filmmaakster het duo vooral tijdens de repetities. Ze zocht hen bijvoorbeeld niet thuis op. ‘Ik hoef ze echt niet te filmen tijdens het aardappels schillen of hoe ze elkaar instoppen. Daar gaat het voor mij niet om. Ik wilde ze leren kennen, en naar mijn idee gaat dat via het theater. Ik wilde hun overgave aan het artistieke proces zien. Ze leven echt samen in het theater. Toch zag ik ze tijdens repetities ook veel in hun eigen wereld: allebei in een hoekje, tot ze op een geven moment langs elkaar heen scheerden. Ze wisselden wat woorden en gingen weer door. Ik wilde dat soort kleine momenten zó graag filmen en weten wat ze zeggen.’

Ergens in de film zien we dat er een lammetje nodig is voor de voorstelling. De crew, inclusief Jan, gaat hard op zoek. En als er dan eindelijk een levend lammetje gevonden is, blijkt dat het eigenlijk om een dóód lammetje had moeten gaan. Later geeft Ivo aan dat deze scène is geschrapt uit de voorstelling. Het lammetje is niet meer nodig. Raes: ‘Deze scène toont de wanhoop die Jan voelt als Ivo maar niet beslist. Het team heeft zo veel moeite gedaan om een lammetje te regelen. En dan denkt Ivo opeens: ‘Oh nee, dat moeten we helemaal niet hebben, zo’n lammetje.’ Dit is een goed voorbeeld waarin ze allebei in een eigen wereld zitten om de voorstelling beter te maken. Af en toe botst dat.’

'En dan staat Jan naast hem. Ook doodmoe, maar óók helemaal aanwezig om hem te ondersteunen.'

Suzanne Raes

Twee zielsverwanten
Age of Rage was een loodzware productie om te maken, zag Raes. ‘Er was zo veel modder en vuur op het toneel. Daarnaast was er een constante dreiging van corona. Drie keer per week moest iedereen worden getest. En ja hoor, dan breekt iemand vlak voor de voorstelling haar enkel. Ik zag hoe Ivo, altijd zo beheerst en gecontroleerd, er doorheen zat. En dan staat Jan naast hem. Ook doodmoe, maar óók helemaal aanwezig om hem te ondersteunen. Ik heb meer films over theater gezien, maar ik heb nooit echt gevoeld wat mensen voor dit soort theater over hebben. Daarin zit ook de liefde van Ivo en Jan. Ze konden alleen bij elkaar blijven door dit soort theater te maken. Dan kan ik me wel voorstellen hoe heftig die liefde is. Ik ben daar wel jaloers op: zielsverwanten, met wie je ook nog mooie dingen kan maken.’

Wat Raes niet mist aan dit maakproces? ‘De herrie vond ik verschrikkelijk. De voorstelling is een soort hel, hè. De hele tijd klonk er bonkende muziek. Tijdens de repetities zaten we daar dagelijks. Ik was er helemaal kapot van. Voor mijn volgende documentairefilm ik gewoon weer mensen in de buitenlucht.’