‘Men schreef jarenlang over de Amsterdamse brandweer, maar er is eigenlijk nooit mét hen gepraat’

Gerrie Koning is al dertig jaar brandweerman. Altijd paraat, altijd in uniform, altijd klaar om voor zijn mannen door het vuur te gaan. Maar net nu zijn pensioen nadert, begint zijn liefde voor de zaak te wringen. En dat komt door de vernieuwingsdrang van de korpsleiding.

Meer diversiteit en openheid zijn de grootse speerpunten, en daarmee komen de oude normen en waarden van de kazernecrew onder druk te staan.

Speciaal voor Saskia Gubbels, die eerder de documentaires Dierbaren en 0,8 Ampère geluk maakte, opende brandweer Amsterdam-Amstelland haar deuren. ‘Een brandweerman vertelde me: ‘’vijf jaar geleden was jij hier niet binnengekomen’’’.

Brandjes blussen en lachen met je kameraden

Gubbels sloeg twee jaar geleden aan op een artikel van brandweercommandant Tijs van Lieshout in de Volkskrant. ‘Hij sprak daarin over het hoge ziekteverzuim en het hoge aantal PTSS-gevallen bij brandweerlieden die een overvloed aan reanimaties hadden gezien of uitgevoerd. Dat was een kant van de brandweer waar ik helemaal nooit bij stil had gestaan. Het beeld van de brandweerman kwam bij mij grotendeels voort uit de verhalen van mijn schoonvader, die jaren bij de vrijwillige brandweer zat. Dat beeld was stoer en mannelijk. En die verhalen gingen over brandjes blussen en lachen met je kameraden. Het beeld uit Van Lieshouts artikel kon ik daar niet mee rijmen.’

Het schetste bovendien niet een alleen ander beeld van de brandweer, maar vooral ook van de brandweer in Amsterdam. ‘Ik woon hier al twintig jaar en de meeste artikelen die er in die tijd over onze brandweer in de krant verschenen, gingen over discriminatie en seksisme. Over een gesloten mannenbolwerk dat vrouwonvriendelijk en racistisch was.’

Men schreef over de brandweer, maar praatte nooit mét de brandweer

Nadat ze het vertrouwen van de korpsleiding had gekregen, deed Gubbels een oproep bij verschillende kazernes in Amsterdam met de vraag of zij en haar researcher Monique Lesterhuis langs mochten komen. Eén kazerne reageerde niet: Dirk, de kazerne waar Gerrie Koning werkt. Gubbels: ‘Ik wist: als er één oude rot is waar je mee moet praten, dan is dat Gerrie koning. Dus ik stapte zelf maar op hem af.’

Gubbels mocht langskomen. Dat de vader van Lesterhuis zijn brandweeropleiding in Amsterdam had gevolgd hielp daarbij, maar het vertrouwen was allesbehalve evident. De Amsterdamse brandweer was in de afgelopen jaren immers ‘stuk geschreven’. Gubbels: ‘De uitnodiging stond, maar er heerste  veel argwaan. Want waarom zou ik nou ineens een ander verhaal over ze vertellen? Wat me vooral raakte, was dat er veel óver hen is geschreven, maar dat er eigenlijk nooit mét hen is gepraat.’

Het kostte tijd en inspanning om Koning en zijn team ervan te overtuigen dat Gubbels nu eens een ander verhaal kwam halen. ‘Ze hadden in eerste instantie ook een heel ander idee van wat wij kwamen doen. We waren natuurlijk geen journalisten die allerlei vragen op ze af vuurden en de dag erna in de krant moesten publiceren. Documentaire maken is een langzaam proces, waarbij je vertrouwen moet winnen.’

Uiteindelijk kreeg Gubbels alle vrijheid om op de werkvloer te filmen, inclusief uitrukken. Voor de brandweerlieden waren er overigens wel grenzen. Gubbels: ‘Op persoonlijke interviews zaten ze niet te wachten. En wanneer ik iemand vroeg om iets over te doen voor de camera, was het antwoord ‘’nee’’. Daar hadden ze geen zin in.’

Een glazen kazerne op het Museumplein

Waar de leden uit Konings team al helemaal niet op zaten te wachten, was het nieuwe diversiteitsbeleid dat vanuit de korpsleiding op de kazerne werd opgelegd. De nieuwe brandweer moet openheid uitstralen en een weerspiegeling van de stad worden. Meer vrouwen, meer jongeren, meer mensen met een diverse achtergrond. En een verschoond imago. Gubbels: ‘Commandant Van Lieshout had zelfs het fantastische idee om een glazen kazerne te bouwen. Midden op het Museumplein, als teken van transparantie.’

‘Ik benijd hem niet. Het lijkt mij een ontzettend moeilijke baan, als vertegenwoordiger van zo’n enorm ambtenarenapparaat. En hij heeft tegelijkertijd ook te maken met de mensen op de werkvloer, die recht tegenover die visie staan.’

Ook burgemeester Femke Halsema, die we terugzien in de documentaire, maakt zich hard voor een meer diverse brandweer. ‘Want die werd racistisch en seksistisch genoemd,’ vertelt ze. Dat men volgens brandweervrouw Joyce van den Berg moet accepteren ‘dat het nou eenmaal een mannenberoep is’, maakt voor Halsema geen verschil: ‘dat zeggen ze ook van het burgermeesterschap’. 

Het gouden tijdperk van de brandweer is voorbij

De vernieuwingsdrang is een doorn in het oog van de oude garde. Gubbels: ‘Veel mensen werken daar al zo’n dertig jaar, zoals Gerrie. Die neemt een hele geschiedenis met zich mee en vergelijkt alles met vroeger. Voor hem is het gouden tijdperk van de brandweer voorbij. De veranderingen gaan snel en doen soms gewoon pijn.’

Voor Gubbels laat het zien hoe lastig het is een cultuuromslag te maken. 'Je kan als leidinggevende moeilijk een bedrijf runnen zonder mee te gaan met de tijd en soms willen mensen in je team niet mee bewegen. Dan is het de uitdaging hoe je dat aanpakt. En vaak gaat het te snel, of wordt er niet goed nagedacht over waar mensen nu zelf echt behoefte aan hebben.'

'Door langere tijd in de kazerne mee te lopen, zag ik vooral dat de mensen op de werkvloer heel andere behoeftes hadden. Het is moeilijk voor te stellen hoe het is om 24 uur in een kazerne te wonen en telkens op onverwachte momenten uit te rukken. Als je ligt de slapen en het alarm afgaat, moet je binnen een paar seconden van nul naar honderd. Binnen twee minuten zit je in de wagen en nog geen tien minuten later kan je boven een reanimatie hangen. Vervolgens keer je weer terug en wil je even bijkomen, misschien een beetje klussen, maar wordt er om 9 uur ‘s ochtends een cursus mindfulness aangeboden. Ja, dat vraagt om verzet.’

Een morele verplichting voor de filmmaker

Als filmmaker moest Gubbels dus manoeuvreren tussen twee botsende visies. ‘De werkvloer was belangrijk voor het maakproces van de film, maar de korpsleiding had mij de ruimte gegeven om daar  überhaupt te kunnen filmen. Zonder hen was ik daar nooit binnengekomen. Ik voelde ook een morele verplichting, omdat ik het vertrouwen van beide partijen had gekregen. En ik wilde zichtbaar maken dat het voor beide een moeilijk proces is.' 

Voor de korpsleiding was het spannend dat Gubbels zich uiteindelijk volledig op de werkvloer richtte. ‘Die vroegen zich ook af: wat is ze van plan? Hoe gaan wij afgeschilderd worden? Zeker omdat ze wisten dat Gerrie Koning de hoofdpersoon was. Die had wel een naam binnen het korps.’

Tijdens een kerstdiner botst het tussen Koning en Van Lieshout. Gubbels: ‘Dat was een drie uur durend gesprek dat alle kanten op ging. Het was voor mij echt zaak om in het midden te blijven. De een mocht er niet beter uitkomen dan de ander. Een monstertaak tijdens de montage.’

Misschien was het Gerries brandweer niet meer

Het geschil tussen de korpsleiding en de werkvloer krijgt in de documentaire geen uitsluitsel. Wel eindigt de film met een ander inzicht. Aan het eind is te zien hoe Gerrie Koning met de nieuwe kazernemanager om de tafel zit. Aan Gerrie vraagt ze wat hij, zo vlak voor zijn pensioen, wil achterlaten.

Gubbels: ‘Ik voelde toen voor het eerst een soort kwetsbaarheid bij hem. Hij had zo’n harde strijd geleverd, maar moest ook toegeven dat het misschien zijn brandweer niet meer was. Dat zijn tijd is gekomen en het goed is dat hij weggaat, omdat de bandweer verandert. Dat was ontroerend. Ik merkte ook dat dat het moment was waarop het verhaal moest eindigen. Het vuur begon te doven.’