Liet Poetin Nord Stream opblazen?

Rusland zet op grote schaal niet-militaire vaartuigen zoals vistrawlers, onderzoeksschepen en sleepboten in voor militaire missies, laat een team van Deense, Zweedse, Noorse en Finse journalisten zien in de driedelige documentaireserie Poetins schaduwoorlog. Dankzij het verplichte locatiesysteem AIS zijn hun bewegingen tot tien jaar terug nauwkeurig te volgen, en daar maken de journalisten dankbaar gebruik van.

Neem bijvoorbeeld de grote vistrawler Melkart-5. Die vaart in januari 2022 meer dan honderd keer over hetzelfde stukje zee in de buurt van Spitsbergen, precies boven een dubbel uitgevoerde glasvezelkabel die een belangrijk satellietstation verbindt met het Noorse vasteland. En dat is direct voordat een van de twee kabels op die exacte positie beschadigd raakt.

Op de zeebodem zijn sporen te zien die heel goed door de trawler gemaakt kunnen zijn, blijkt uit politiebeelden van kort na de breuk. Toch zit vervolging er niet in. Het bewijs is niet hard genoeg. Bovendien valt er weinig te straffen. De internationale wet ter bescherming van kabels en leidingen op zee stamt namelijk uit 1884 en regelt alleen dat iemand die zo’n kabel in internationale wateren beschadigt aansprakelijk kan worden gesteld voor de schade. Verdere straf is niet mogelijk.

De glasvezelkabel was relatief eenvoudig te repareren en van echte verstoring van het dataverkeer is het niet gekomen, want het tweede exemplaar was nog intact. Heel anders was de situatie bij de pijplijnen Nord Stream 1 en 2, die Russisch aardgas naar West-Europa vervoerden.

Die werden op 26 september 2022 door drie zware explosies onherstelbaar beschadigd. Daarbij kwamen met veel gebruis en geborrel honderden miljoenen kubieke meters methaan vrij: evenveel broeikasgas als Denemarken in drie of vier maanden uitstoot.

Wie zat daarachter? Zware stalen buizen met een dikke betonnen beschermlaag kapotmaken op een diepte van meer dan 80 meter is niet eenvoudig.

Rusland gaf onmiddellijk de Verenigde Staten de schuld. Het Westen wees naar Rusland, dat op deze manier zonder boetes onder z’n leveringsverplichtingen kon uitkomen. Bovendien maakte het wegvallen van Nord Stream de gasvoorziening in de EU nog problematischer dan hij al was, wat het draagvlak voor militaire steun aan Oekraïne zou kunnen aantasten.

Maar ook Oekraïne werd verdacht; dat land zou vooral een einde willen maken aan de energie-afhankelijkheid van Europa en de geldstroom die dankzij de pijpleidingen van de EU naar Rusland liep.

Er zijn aanwijzingen voor Russische betrokkenheid, maar daarvoor moet je verder kijken dan het automatische scheepsidentificatiesysteem. Verdachte Russische civiele schepen en marinevaartuigen zetten dat vaak tijdelijk uit, ontdekten de Noordse journalisten.

Hun bron ‘James’, een gepensioneerde inlichtingenofficier van de Britse marine, weet ze dan toch nog deels te lokaliseren omdat hij hun radiocommunicatie onderschept. Hij ziet drie verschillende marineschepen in de maanden voor de explosies de plek des onheils bezoeken, precies op de grens van de territoriale wateren van Zweden en Denemarken.

Het eerste schip blijft onbekend. Het tweede is waarschijnlijk het 86 meter lange onderzoeksvaartuig Sibiryakov, dat geschikt is voor het uitvoeren van onderwateroperaties. Het derde is de sleepboot SB-123, die vier dagen voor de explosies ter plekke was en een grote kraan aan boord heeft, waarmee zware objecten uit en in het water getild kunnen worden.

In deel drie van Poetins schaduwoorlog gebruiken de journalisten de radiogegevens om op satellietbeelden te speuren naar de schepen. Daarmee bevestigen ze dat er inderdaad schepen van de juiste grootte aanwezig waren op de tijdstippen die ‘James’ aangaf. Verdacht, maar doorslaggevend bewijs is het niet. Vanuit Moskou klinken uiteraard ontkenningen, al wilde de Russische overheid niet ingaan op specifieke vragen over deze schepen, zeggen de Noordse journalisten.

Lees meer op de site van de Noorse omroep NRK.

In februari publiceerde de befaamde Amerikaanse journalist Seymour Hersh een artikel waarin hij stelt dat Amerikaanse militairen de pijpleidingen met Noorse hulp hebben opgeblazen, in opdracht van president Biden. Maar dat verhaal leunde zwaar op één anonieme bron en andere journalisten schoten er nogal wat gaten in.

Intussen zijn er ook steeds meer aanwijzingen die richting Oekraïense daders wijzen. Die zouden met een zeilboot die ze via een Poolse brievenbusfirma hebben gehuurd explosieven hebben geplaatst. De Duitse politie heeft later sporen van explosieven aan boord gevonden. Een team van Duitse, Zweedse, Deense en Poolse journalisten onderzoekt dit scenario en heeft onder meer ontdekt dat een van de opvarenden een lid van de Oekraïense strijdkrachten was.

The Washington Post meldt dat de CIA drie maanden voor de aanslag door een Europese geheime dienst werd gewaarschuwd dat het Oekraïense leger van plan was Nord Stream te saboteren. Ze zouden dat buiten medeweten van president Zelensky hebben besloten, aldus de krant. Details van het plan komen in grote lijnen overeen met de bewijzen die tot nu toe boven water zijn gekomen.

Kortom, het laatste woord is hier nog niet over gezegd.

Update 13 juni: de NOS heeft een lang artikel met meer aanwijzingen voor het 'Oekraïense scenario', en een rol voor de Nederlandse geheime dienst MIVD.