‘Ik wilde geen sensationele docu maken, maar een liefdesrelatie doorgronden’

Yolanda is een interessant hoofdpersoon. Verlegen, teruggetrokken, misschien wat eenzaam. Hoe ben je bij haar uitgekomen?

‘Via Facebook. Daar heb je allerlei groepen voor prisoner wives, vrouwen die getrouwd zijn met mannen die hun leven in de gevangenis spenderen. Daar zitten opvallend veel Europese vrouwen tussen, waaronder Yolanda. Zij was al vijf jaar samen met Billy, die twee keer tot levenslang was veroordeeld voor zware mishandeling.

In het dagelijks leven liep ze daar niet bepaald mee te koop. Haar familie stond er niet achter en haar collega’s wisten van niets. Sommigen waren op de hoogte van het feit dat ze een langeafstandsrelatie met een Amerikaanse man had, maar meer dan dat had ze nooit losgelaten. Dus toen ik om de hoek kwam kijken met het idee om een film over haar relatie te maken, was het antwoord: no way.

Ze ging toch overstag. 

Ja, we zijn een kopje koffie gaan drinken en ik denk dat ze toen merkte dat ik de eerste was die haar relatie serieus nam. Want ondanks de vooroordelen die ik had, is het voor Yolanda en Billy een échte relatie.’

Tekst gaat verder na de foto

In eerste instantie zet je toch wel vraagtekens bij de authenticiteit van deze liefde.  

‘Toen ik aan de documentaire begon, wist ik ook niet of dit verhaal wel helemaal zuiver was. Je hoort dat vrouwen geld naar deze mannen sturen en dat de gevangenen vaak meerdere liefjes tegelijkertijd hebben. Maar dat is het leuke van documentaires maken: je duikt gewoon een verhaal in en hebt maar af te wachten wat er in iemands leven gebeurt. En ik kan je zeggen: gaandeweg bleek dat deze relatie écht bijzonder was. Volgens Yolanda was er niet eerder een man die haar zo goed begreep, wilde leren kennen en liefhebben.’

Speelt eenzaamheid een rol?

‘Ik geloof niet dat ze eenzaam is. Wel solitair. Vroeger sprak men wel eens van oude vrijsters, toch? Ze is een groot deel van haar leven niet bezig geweest met liefde. En al helemaal niet met trouwen en kinderen krijgen. Als je zo erg op jezelf leeft, is het op een gegeven moment niet meer zo makkelijk om de juiste persoon tegen het lijf te lopen. Voor iemand als Yolanda is dit misschien wel de ideale relatie.

Tekst gaat verder na de foto

En toch deed Billy op alle niveaus van haar leven mee. Of het nou ging om de kleur van een nieuwe parketvloer of het onderhoud van haar auto. En haar deelname aan deze documentaire uiteraard. Met alle foto’s was hij constant in haar huis, en door hun briefwisselingen ook constant in haar hoofd. ‘’Ik deel mijn leven met Billy,’’ zegt ze duidelijk, terwijl ze elkaar dus zelden zien en elkaar nooit kunnen en zullen aanraken. Het is bijna een soort hoofse liefde.’

Hoofse liefde?

‘Ja, in de middeleeuwen betoverden ridders hun minnaressen door het schrijven van uitbundige, romantische brieven. Vaak zonder daadwerkelijk de liefde te bedrijven. Dat werd echt als een hogere liefde gezien. De afgelopen jaren heb ik meerdere keren gedacht: eigenlijk hebben Yolanda en Billy veel inniger contact dan de meeste mensen met hun partner hebben. Ze praten in hun geschreven brieven meer over hun gevoelens, angsten en levensdilemma’s, dan stellen die elkaar dagelijks zien, samen eten en ’s avonds naast elkaar op de bank ploffen.'

Maar de meeste mensen zien hun partner niet als moordenaar in de krant staan.

‘Nee, stel je voor. Maar dat maakt deze verhouding ook zo interessant. Het is echt liefde in een laboratoriumsetting: hoe hoog is de prijs die je voor zo’n relatie wil betalen? Hoeveel weerstand kan het hebben en wanneer barst het?

Bij Yolanda merk je dat die grens steeds opschuift. Als ze een jaar ‘samen’ is met Billy, leest Yolanda in de Amerikaanse media dat hij een gevangenisbewaker heeft vermoord. Billy zou een bewaker gevraagd hebben een mobiele telefoon de gevangenis in te smokkelen zodat hij naar Yolanda kon bellen. Die bewaker had zijn geld aangenomen, maar kwam nooit met die mobiele telefoon over de brug. Daar is een vechtpartij over ontstaan, met dodelijke gevolgen.'

Tekst gaat verder na de foto

Tijdens het filmproces blijkt deze ‘grote liefdesdaad’ een leugen te zijn.

‘Ik kan me nog goed herinneren dat Yolanda me belde en zei: ‘’Ik heb een bombrief ontvangen.’’ Wat zeg je me nou, dacht ik. Een bombrief? Het duurde even voordat het landde wat ze bedoelde. Ze was bedrogen. Billy’s moord bleek een heel andere aanleiding te hebben. Die bewaker was ‘gewoon’ op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Billy was in het algemeen boos over hoe hij al jarenlang door gevangenispersoneel stelselmatig werd getreiterd en uitgelokt.'

Toch blijft ze bij hem.

‘Natuurlijk was ze compleet ontredderd door die gebeurtenis, maar ze wist ook meteen dat ze hem niet los kon of wilde laten. Dat vond ik fascinerend. Ze riep letterlijk: ‘hoe krijg ik dit weer recht?!’. Billy is en blijft de enige persoon die haar door en door kent. Daar bleef ze van overtuigd.’

Tekst gaat verder na de foto

Ook bijzonder: je hebt een zware delinquent zijn liefdesbrieven laten voorlezen. Hoe was dat?

‘Toen ik Billy voor het eerst bezocht, zei ik hem dat ik geen sensationele documentaire wilde maken en niet hoofdzakelijk geïnteresseerd was in zijn misdaden. Ik wilde simpelweg de liefde tussen hem en Yolanda doorgronden. ‘’Very European’’, vond ‘ie dat. Het is natuurlijk een Amerikaanse man met een Amerikaans referentiekader als het op de werking van de media aankomt.

Ik mocht een uur met ‘m filmen. Tien minuten nadat hij begon met voorlezen, brak hij. In de documentaire zie je daar maar een klein stukje van, maar hij begon minutenlang echt verschrikkelijk te huilen. Later begreep ik dat zijn wroeging op dat moment toesloeg. Nu zijn dood steeds dichterbij komt, kreeg hij steeds meer last van die leugen.’

Hoeveel liefdesbrieven hebben ze inmiddels naar elkaar geschreven?

‘Meer dan duizend. Allemaal genummerd. Dat houden ze heel nauwkeurig bij, omdat er in het verleden regelmatig brieven verdwenen zijn. Als bijvoorbeeld brief 894 wordt opgevolgd door brief 896, dan kan Yolanda naar de gevangenisombudsman stappen. Dan zet men een onderzoek in gang en kan het gevangenispersoneel niet meer ongestraft Billy’s brieven verduisteren. Ze hebben het daar echt gemunt op Billy, omdat ‘ie natuurlijk one of them heeft vermoord.’

Tekst gaat verder na de foto

Billy zit nog altijd op death row. Hoe lang nog?

‘Billy kan momenteel nog één keer in hoger beroep gaan. Daarna kan hij alleen nog naar het 5th Circuit [het Hof van Beroep voor de staten Louisiana, Texas en Mississipi, red.] stappen. Tot slot is er nog het Supreme Court, maar die heropent alleen een zaak als er nieuw bewijs van onschuld is. En Billy is verre van onschuldig, dus dat gaat nooit gebeuren.’

Hoe denkt Yolanda over die naderende executie?

‘Daar hebben we veel over gepraat. Zo’n executie is echt een bizar spektakel. Er wordt dan een soort evenement georganiseerd rond de plek waar het gebeurt, waar heel veel demonstranten en media op afkomen. Geen fijn vooruitzicht voor Yolanda. Ze probeert niet aan de naderende executiedatum te denken, maar weet wel dat ze er bij wil zijn. Dat ze hem niet alleen wil laten sterven.' 

En jij gaat met haar mee?
‘Dat staat vast.’