Wat Push heel duidelijk in beeld brengt, is het idee dat betaalbare en degelijke huisvesting voor een groeiende groep mensen onder druk staat. En dat geldt inderdaad in heel veel verschillende landen. De documentaire laat met sprekende verhalen zien dat het voor veel mensen moeilijk is om een betaalbare woonplek te vinden die ze ook als thuis zien. En wat ik ook goed vind, is dat de documentaire expliciet stelt dat het een mensenrecht is. Dat iedereen recht heeft op degelijke, betaalbare huisvesting, en dat mensen ook gewoon geworteld zijn op bepaalde plekken. En dat je ze dus niet zo maar van de ene naar de andere buurt kunt verschuiven. Dat recht op huisvesting is heel belangrijk geweest in het werk van Leilani Farha, rapporteur van de Verenigde Naties, de protagonist in de documentaire.

Er zijn ook dingen die minder goed gaan in de documentaire, of zelfs fout. Ik denk dat je dat kunt condenseren tot twee kernpunten. Het ene zeg ik meer vanuit mijn rol als stadsgeograaf, het andere meer als woningmarktonderzoeker.

Als stadsgeograaf vind ik het wel interessant dat de documentaire naar heel veel verschillende plekken gaat. Berlijn, Barcelona en Milaan, maar bijvoorbeeld ook steden in Chili en Zuid-Korea. Op die manier wordt de indruk gewekt dat lokale context er niet zo veel toe doet. Dat je één proces ziet dat zich overal hetzelfde ontwikkelt. Een kracht die over de wereld rolt, in alle steden. Eind november waren Leilani Farha en Fredrik Gertten in Amsterdam op bezoek, bij het IDFA, en toen zeiden ze het ook gewoon vrij expliciet: jullie denken misschien dat wat in Amsterdam gebeurt, uniek is. Maar jullie zijn helemaal niet uniek; dit is exact hetzelfde verhaal dat we overal hebben gezien.

Nu weet ik vanuit mijn werk als stadsgeograaf dat de huisvestingssystemen gigantisch verschillen. Tussen landen – Duitsland heeft bijvoorbeeld heel veel huurwoningen, Canada juist heel veel koopwoningen, en Nederland zit daar een beetje tussenin – en ook tussen steden binnen landen. Dus het idee dat overal dezelfde processen plaatsvinden, zoals in Push wordt beschreven, dat klopt gewoon niet.

En het tweede punt: de documentaire laat goed zien dat het recht op huisvesting onder druk staat, maar hij slaagt er niet in goed uit te leggen waar dat dan door komt. Wat veroorzaakt nou uiteindelijk die prijsopdrijving? In de film wordt de indruk gewekt dat het gaat om een soort onzichtbare flitshandelaren van het grootkapitaal of zoiets, een sprinkhanenplaag die de lokale woningmarkt opvreet en vervolgens weer verder trekt. Investeringsbedrijf Blackstone wordt aangehaald als het toonbeeld van de vijand op de woningmarkt, en Saskia Sassen, dat is de hoogleraar Sociologie die veel aan het woord komt, zegt op een gegeven moment ook: het zijn onzichtbare krachten die dit doen. Maar zo gaat het eigenlijk in bijna alle landen níet. Ook niet in de steden waar ze langsgaan. Daar spelen andere factoren. Blackstone is inderdaad actief op de woningmarkt, en het bedrijf heeft alles bij elkaar opgeteld heel veel woningen, maar in al die steden zijn grote vastgoedbeleggers niet dominant. Het zijn bijna altijd de kleine particuliere beleggers, die samen veel meer woningen bezitten. Blackstone heeft in Amsterdam bijvoorbeeld maar een paar honderd woningen. Je kunt mij niet wijsmaken dat daarmee de hele woningmarkt verstoord wordt.

Die opmars van kleine en grote beleggers in de woningmarkt is de uitkomst van dezelfde structurele trend: het woonbeleid van heel veel overheden is gewoon gericht geweest op het privatiseren van de woningmarkt, met minder beperkende regelgeving, en daarmee hebben ze toegestaan dat bepaalde woningen alleen nog maar toegankelijk zijn voor de rijkste mensen. En daarnaast hebben ze toegestaan dat op die markt sinds de financiële crisis van 2008 een stortvloed aan kapitaal is toegestroomd. Vanwege de lage rentestanden is er heel veel geld op zoek naar een veilige plek waar een degelijk rendement te behalen is. En dat is in heel veel gevallen de woningmarkt.

Kortom, de problemen worden in Push wel goed aangekaart, maar waar de documentaire slaagt er minder goed een realistisch beeld te schetsen van de oorzaken daarachter. Ik snap dat ergens ook wel, vanuit verhaaltechnisch oogpunt, dat het aantrekkelijk is een duidelijke vijand te laten zien. Het is makkelijker om boos te worden op een groot, anoniem bedrijf als Blackstone dan op ouders die een woning opkopen voor hun studerende kind, of de kleine belegger die een woning koopt als pensioenvoorziening.

Het overkoepelende probleem is dat het recht op huisvesting onder druk staat. Mensen die er wonen worden uit steden verdrongen, mensen met cruciale beroepen kunnen er niet gaan wonen. En wie er wel woont, is een steeds groter deel van zijn inkomen kwijt aan huur. En kan in betalingsproblemen komen, met soms dakloosheid als gevolg. Hoe kun je dat oplossen? Er is sowieso geen quick fix. Er zijn heel veel discussies over wat nou de goede oplossingsrichting zou moeten zijn. Dat is bij uitstek een politiek gedreven thema.

Ik denk dat je twee algemene oplossingsrichtingen kunt ontwaren. Eén: als je echt gelooft in de markt, is het een kwestie van genoeg woningen erbij bouwen. Dan komen vraag en aanbod beter in balans, waardoor prijzen zich zullen stabiliseren. Dat is een deel van het verhaal, daar zit ook wel een kern van waarheid in, maar dat is waarschijnlijk onvoldoende. Bovendien zou je dan alle restricties moeten loslaten, en bijvoorbeeld accepteren dat we het hele Groene Hart volbouwen en dat er grote ruimtelijke ongelijkheden blijven bestaan. Als je dat een probleem vindt, ontkom je niet aan oplossingsrichting twee: reguleren. Je moet als overheid dan zeggen: we vinden het niet acceptabel dat de huren zo hoog zijn, dus we gaan daar een maximum aan zetten. Als beleggers dan nog steeds willen investeren in woningen, is dat prima. Maar als dat niet genoeg is, moet de overheid er zelf geld tegenaan gooien. Dat kan prima. Dat is een keuze die in de afgelopen jaren niet gemaakt is in Nederland. Integendeel. Woningcorporaties worden tegenwoordig juist belast in plaats van gesubsidieerd. Terwijl ze juist nu nieuwe woningen moeten bouwen en de bestaande woningvoorraad moeten verduurzamen.'