Eduard van Dijk (78) woont in een huis dat tot de nok toe gevuld is met ‘spullen’, of zoals anderen het wellicht zullen noemen, met ‘rotzooi’. Zijn leven staat in het teken van de Tweede Wereldoorlog en hij heeft gedurende zijn leven zo’n beetje alles verzameld wat hier mee te maken heeft: boeken, legerhelmen, aantekeningboekjes en ook wapens…

Tussen alle spullen zit één boek dat Eduard in het bijzonder raakt: Nacht und Nebel (1977): een autobiografische vertelling van Floris Bakels, hij was een medegevangene van Eduard’s vader. Van Dijk’s vader zat tijdens de oorlog in het verzet en overleed na een aantal gruwelijke jaren in verschillende kampen. Eduard is twee jaar oud als zijn vader verdwijnt en nooit meer terugkeert.

De vertellingen uit Nacht und Nebel branden op Eduard's netvlies en raken hem tot op het bot. Regisseur Frans Bromet reist af naar Duitsland en bezoekt de plekken uit het boek. Nacht und Nebel loopt als een rode draad door zowel de documentaire als het leven van Eduard.

In Verstopt volgt Bromet een oude vriendin van Eduard: Vera. Zij helpt om Eduard's huis weer bewoonbaar te maken. Gedurende het opruimproces wordt duidelijk hoe sterk Eduard met al zijn spullen vergroeid is: bij elk boek dat hij oppakt heeft hij een speciale herinnering.

Lukt het Vera om het huis weer bewoonbaar te maken? En zal het Eduard lukken om afstand te doen van de spullen waarmee hij zich zo emotioneel verbonden voelt?

Regie: Frans Bromet

Waar komt die neiging dan vandaan?
'Vaak zijn mensen met verzameldwang altijd al bezig geweest met het verzamelen van spullen. Maar in de beginfase van hun leven hebben ze vaak genoeg mensen om zich heen die ervoor zorgen dat het nog binnen de lijntjes blijft. Wanneer een gezin bijvoorbeeld wegvalt, of iemand wordt ontslagen, eigenlijk als iemand geïsoleerd raakt, dan loopt het snel uit de hand en raakt de situatie ontremd.

En vervolgens raakt het huis voller en voller en zijn ze steeds minder geneigd mensen bij hen thuis uit te nodigen. Het isolement neemt toe en als iemand dan óók nog ouder wordt en de cognitieve controle afneemt, wordt het nog erger. Wat Ed heeft, hebben we allemaal een beetje, maar bij hem gaat het over een grens heen.'

Ed verzamelt heel veel kunstvoorwerpen en spullen over de oorlog. Vera denkt dat Ed’s verzameldwang te maken heeft met het feit dat zijn vader in het verzet zat. Hoe denkt u over dit verband?
'Vera trekt in de film een verband met de afwezigheid van Ed’s vader. Hoewel ik dat verhaal erg mooi en poëtisch vind, verklaart het niet waarom Ed verzandt in zijn verzameldwang.'

Tekst gaat verder onder afbeelding

Hoe kon het dan zo escaleren?
'Aanleg speelt vaak een grote rol. Ed lijkt me een man - en daar kreeg je al een glimp van mee -  die nooit echt heeft gefunctioneerd in de samenleving. Hij is een eigenzinnige man die niet geneigd is om zich aan te passen. Ook bij Ed speelt aanleg een grote rol vermoed ik. Het is speculatie maar het zou mij niets verbazen als zijn vader ook zo eigenzinnig en eigengereid was.

Daarbij is zijn leeftijd ook van belang. Als mensen ouder worden gaat de rem er meer vanaf, ze raken sneller geëmotioneerd en hebben minder controle over hun handelen. Dat zie je bij Ed ook.'

Ed krijgt in de film hulp bij het opruimen, denkt u dat dat voldoende is?
'Het is erg speciaal dat hij zich vrij makkelijk laat helpen met het opruimen – hoewel we dat natuurlijk niet zeker weten, misschien zijn de scènes dat hij heel kwaad wordt er wel uitgeknipt. Maar nee, met alleen opruimhulp alleen ben je er nog niet. Je kunt er donder op zeggen dat hij zonder begeleiding meteen weer begint met binnenhalen van spullen.

Er bestaat een heel circuit van mensen die precies weten waar de markten en kringloopwinkels zijn, mensen die iedere dag aan het rondscharrelen zijn. Het is bijna als een verslaving, er móét worden aangeschaft. Ed gaf dat zelf ook toe, hij zei: "als je zoiets ziet, hoe kún je dat dan laten liggen?" Zulke uitspraken beloven niet veel goeds. Als je daar niets aan doet staat zijn huis binnen zo weer prop vol.'

Hoe zou u deze situatie aanpakken?
'Het is moeilijk en ook erg arbeidsintensief om iemand met verzameldwang te behandelen, maar begeleiding zou voor Ed zeker goed zijn. Ik zou graag willen weten hoe zijn jeugd is geweest. Ik denk niet dat hij een overwerkt trauma heeft rondom zijn vader, maar ik ben wel benieuwd hoe zijn leven zo sterk in het teken is komen te staan van de oorlog.'

Hij is al zo oud (bijna 80), moet je dan nog wel gaan rotzooien in het hoofd van zo’n man?
'Nou, ik denk dat ook de oudere medemens echt nog wel profijt kan hebben van psychotherapie. Maar ik zou dan niet focussen op het verwerken van jeugdzaken, maar wel wil ik weten waarom hij geworden is wie hij nu is. Waarom is het zo uit de hand gelopen? En door te vragen naar thema’s die belangrijk voor hem zijn, zoals de oorlog en het verzet, hoop je hem dan zo ver te krijgen dat hij afspraken met je wil gaan maken.'

Wat voor afspraken?
'In gezamenlijkheid moet je regels gaan maken over het binnenhalen van spullen. Een afspraak met hem zou kunnen zijn: "haal niet meer binnen dan dat nodig is". Dan ga je in gesprek. Hoeveel boeken heeft u nog nodig voor uw collectie? Hij zegt dan waarschijnlijk "nog heel veel". Dan pak je het anders aan: Hoeveel boeken heeft u al gelezen?

Zo ga je net zo lang op zoek naar de juiste ingang of formulering, totdat er iets aanslaat.'

Er zijn best veel series en documentaires over 'extreme verzamelaars', waarom denk je dat we dit zo’n fascinerend fenomeen vinden?
'Ik denk dat dat komt door de tegenstelling waarin hoarders leven: ze zijn vaak erg belezen, geïnteresseerd en op een bepaalde manier hele leuke mensen. Terwijl ze tegelijkertijd leven in een compleet onleefbare situatie. Dat de woning van Ed helemaal bezaaid is met spullen, dat hij niet kan slapen of koken, dat springt ons in het oog. En tegelijkertijd zien we dat hij goed kan praten, dat hij belezen is en vriendelijk overkomt. Door die tegenstelling denken mensen "hè, hoe zit dit?!''

Tekst gaat verder na afbeelding