Het melancholische dagboek van de grootmoeder van regisseur Sébastien Segers vormt de basis voor zijn indrukwekkende 2Doc Talent-film La Mouette. Zij schrijft hierin vooral over haar man, die voor zijn beroep als zeevaarder vaak lang weg was. Sébastien kende zijn grootmoeder voorheen alleen van verhalen. Vaak gingen die over haar alcoholisme. In zijn film gaat hij op zoek naar de hedendaagse persoon naar wie zij destijds schreef: zeelieden die soms maanden van huis zijn. ‘Ik realiseerde me dat achter elke problematiek een verhaal zit.’

Hoe kwam je dit unieke verhaal op het spoor?
‘Mijn grootvader, de hoofdpersoon in deze film, was heel zijn leven kapitein ter lange omvaart. Daarom hield ik mij al een tijd bezig met dit onderwerp en schreef zelfs al een documentaireplan. Toen hij verhuisde naar een zorgcentrum hielp ik bij het opruimen van zijn huis. Daar zag ik een groot, rood dagboek van mijn grootmoeder. Door lekkage was het deels nat geworden. Het boek fascineerde me omdat ik haar nooit heb gekend. Ik wist van verhalen wie ze was, maar daardoor kende ik haar vooral als een alcoholiste die aan de gevolgen daarvan is overleden. Ze had zich ziek gedronken, om het lelijk te verwoorden. Door dit dagboek leerde ik mijn grootmoeder voor het eerst echt kennen, zonder haar problematiek. Zo kreeg ik een beeld van haar aan de hand van vijfentwintig jaar dagboekverhalen. Ik wist gelijk dat mijn film moest gaan over dit perspectief van de zeevaart: een zeevaartvrouw die alleen achterblijft.’  

Hoe las je het dagboek?
‘Het dagboek veranderde mijn kijk op mijn grootmoeder volledig. Ik realiseerde me dat achter elke problematiek een verhaal zit. Ze leed aan een chronische eenzaamheid en was verdwaald geraakt in melancholie. Het dagboek was geschreven in het Frans, hoewel ze een Nederlandstalige achtergrond had. Als ik een dagboek zou schrijven, zou ik dat doen in mijn moedertaal. Waarom deed zij dat niet? Voor mijn opa, die wel Franstalig was?’

Wilde je haar dagboek zomaar openbaar maken?
‘In het dagboek wordt haar leven in detail beschreven en ik kon het helemaal teruglezen. Ik heb er erg voor gewaakt om haar kwetsbaarheid te beschermen omdat ze zich erg blootgeeft in aangrijpende stukken. Je kon bijvoorbeeld zien wanneer ze gedronken had: haar nette handschrift werd dan bijna onleesbaar. Ik besloot om slechts enkele passages te gebruiken en het dagboek niet in de film te tonen. Ook hield ik het zoveel mogelijk weg van haar alcoholisme.’ 

Wat vond je moeder van dit dagboek?
‘Ik spitte een half jaar lang het dagboek door. Daarbij vertelde ik soms aan mijn moeder wat ik las. In het begin was ze erg terughoudend omdat het vervelende herinneringen over haar jeugd naar boven kon halen. Het inspreken van de voice-over was voor haar dan ook heel heftig, ondanks dat ze het een grote eer vond. In de studio las ze mijn selectie van het dagboek voor het eerst in zijn geheel. Dat raakte haar omdat het haar confronteerde met zichzelf en haar moeder. Deze film is voor haar een proces geweest waar ze nu veel waarde aan hecht. Zie het als een soort traumaverwerking waarbij de kijk op haar moeder volledig is veranderd. Dat mijn moeder nu de leeftijd heeft waarop mijn grootmoeder overleed, maakt het voor haar extra heftig.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

Je opa leeft nog. Kende hij het dagboek?
‘Hij zegt het nooit gelezen te hebben, alleen ben ik me daar gezien zijn mentale staat niet zeker van. Toen mijn opa nog werkzaam was in de scheepsvaart en hij even thuis was, ging hij vaak naar schepen kijken bij een bocht van de Schelde. Sinds zijn pensioen was hij daar nooit meer geweest. Voor deze film kwam hij voor het eerst terug. Ondanks dat hij fysiek en mentaal niet zo goed meer is, leefde hij bij deze scènes helemaal op. Ik was bezig met het maken van een panoramashot van de omgeving toen ik hem in mijn oortje spijt hoorde betuigen over zijn keuzes. Ik wist niet hoe snel ik mijn camera op hem moest richten. Er volgden unieke gesprekken over levenskeuzes met veel zelfreflectie.’

Hoe kwam je op het idee om het zo uit te werken?
‘Met deze film wilde ik op zoek gaan naar de persoon die mijn grootmoeder aanschreef. Om te kunnen begrijpen wie die persoon is, moest ik ervaren hoe het er op zo’n schip aan toeging. Daarom voeren Zaïde en ik drie weken mee op een schip onderweg van Rotterdam naar Sint-Petersburg. Het was dezelfde rederij als waar mijn opa mee voer. Ik heb eerst veel geobserveerd, daarna bepaalde ik pas wat ik wilde filmen. De beeldvoering is traag, statisch en zoekend. Daarbij haalde ik inspiratie uit Chantal Akermans News From Home (1977). Hierin worden brieven voorgelezen tussen Akerman en haar moeder. De enige beelden die we zien zijn exterieurs van de stad New York. Ze koos daarbij bewust voor een monotone, statische stem. Deze stijl vond ik erg passend voor mijn film.’

Wat vond je moeilijk aan dit maakproces?
‘Ik heb tijdens dit proces vaak gedacht dat het niet goed zou komen. Ik schoot de beelden best radicaal, waarbij elk shot een scène op zich was. Hierdoor vond ik het moeilijk om een verbinding te leggen tussen verschillende scènes in het verhaal. Ook vond ik het lastig om fragmenten te kiezen uit het dagboek: waar zit de balans in de dramatiek? Wanneer wordt het té heftig? Pas toen ik tijdens het maakproces besefte dat ik de voice-over moest filmen, vielen de puzzelstukjes in elkaar.’

Wil je iets met de film bereiken?
‘Op persoonlijk vlak heb ik alles bereikt wat ik kon bereiken: mijn familie en ikzelf kregen een totaal ander, eerlijker beeld van wie mijn grootmoeder was. Ik had het op professioneel vlak wel leuk gevonden als deze film op meer plekken vertoond was geweest. Voor alle filmfestivals werd deze film afgewezen. Ik heb het daar vaak over gehad met Zaïde Bil, met wie ik deze film maakte. We denken dat het komt omdat je wel een concentratie nodig hebt bij deze film. Filmfestivals zijn ook vaak op zoek naar verhalen met een bepaalde thematiek. Daarbij zijn dagboeken niet zo sexy natuurlijk. Al is dat recent goed gemaakt: deze film krijgt een prachtige plek in de permanente tentoonstelling van het Museum Aan de Stroom in Antwerpen.’