Documentaire die oplossingen biedt voor de problemen waarmee wij worden geconfronteerd. Hoe moet de mensheid reageren op klimaatverandering, het uitsterven van soorten, uitputting van hulpbronnen, inkomensongelijkheid en Covid-19?
In gesprek met regisseur Renée Scheltema
Tekst: Didie Schackman, De Boeddhistische Blik
Filmmaker Renée Scheltema woont in Zuid-Afrika. In 2011 is ze begonnen met het filmen van Normal Is Over en bracht in 2015 de eerste versie uit. Vorig jaar, in 2020, heeft zij er een tweeluik van gemaakt zodat de film nu in première kan gaan op televisie.
Renée vertelt: 'Ik maakte de film voor de vriendenkring van mijn twee millennial dochters. Ik begreep dat ze voelden dat er iets mis is met de aarde, maar niet precies begrepen wat. Ik wilde hen uitleggen wat ik in de loop van mijn leven heb geleerd. Ik wilde de vrienden van mijn kinderen een totaalplaatje geven, alles in een groter geheel plaatsen; laten zien hoe alles met elkaar verbonden is.'
In 1972 las de 21-jarige Renée het rapport van De Club van van Rome; onbegrensde economisch groei zou leiden tot een wereldwijde crisis werd voorspeld. ‘Dat rapport zette me aan het denken. Destijds was nog niet duidelijk hoe het schip zou stranden, maar nu wel. Zie de klimaatcrisis; het uitsterven van plant- en diersoorten; de toenemende ongelijkheid in de wereld, de uitputting van grondstoffen, de verwoesting van de natuur alsof die geen waarde heeft, en nu ook het virus, symptoom van een gebroken systeem.’
Volgens Renée moeten we ons de juiste vragen stellen over de aarde: ‘Waarom zitten we in deze situatie? Waarom worden wilde beesten gevangen, verscheept en omgezet in geld? Waarom verdient de farmaceutische industrie zoveel geld?Waarom gaat het om winst in plaats van zorg? Uiteindelijk komt het erop neer dat wij- door ons huidige financieel economische systeem, het respect voor de natuur, beesten, insecten, planten, volstrekt zijn kwijtgeraakt. Alles hebben we onderhevig gemaakt aan het marktmechanisme, waarbij alles wordt omgezet in geld.’
Renée is van mening dat deze periode wel eens een belangrijke ommekeer teweeg zou kunnen brengen. ‘En dat is wat ik belangrijk vind: bij te dragen aan die o zo noodzakelijke verandering. Een verandering van onze economie: we kunnen niet eindeloos groeien op een eindige planeet. Een verandering van onze moraal en cultuur: niet werken om te leven maar omgekeerd; werk doen wat zinnig is, wat je leuk vindt en waarbij je bijdraagt aan een hoger doel, of mensen of de natuur helpt.’
‘Met haar documentaire Normal Is Over heeft ze een jaar lang op veel plekken in de wereld gefilmd, op zoek naar oplossingen. Met ruim tweehonderd uur materiaal is ze teruggekomen. ‘Al die uren heb ik samen met mijn jongste dochter Elisa in vier jaar tijd teruggebracht tot tien uur. Dit liet ik aan mijn beste vrienden en wat familie zien, want ze vroegen zich af waar ik al die jaren toch mee bezig was geweest. Toen ik ze zag huilen en lachen wist ik dat ik door moest gaan. Ik verhuurde mijn huis en leende geld om een editor in te huren, want die laatste tien uur waren te overzien. Uiteindelijk was Normal Is Over klaar in 2015,’ vertelt Renée.
Haar jongste dochter hielp met de montage. Ze maakte alle animaties, schreef de interviews met de experts uit, was haar spiegel als ze niet wist of Renée het verhaal te gecompliceerd maakte. Twee dagen nadat de eerste versie van de film klaar was, stierf ze in een verkeersongeluk. “Mijn leven stortte in elkaar. Na een half jaar werd de documentaire op filmfestivals geselecteerd en toen besloot ik de uitnodigingen te accepteren. Dat had mijn dochter Elisa vast gewild. Ze zei altijd: “Mom you have to make this movie into a movement”. Het is me ook opgevallen dat mensen na het zien van deze film hun leven, studierichting, mission statement, en dus ook hun gedrag gingen veranderen. Dat hielp mij bij het verwerken van verdriet. Met hulp van een Stichting die ik opzette komt de film nu op televisie.’
Renée blijft strijden voor onze planeet. ‘Dat is een mindset. Ik sta voor deze boodschap, ben echt begaan met dit verhaal. Ik doe dit niet voor mezelf. Ik zou mijn huis niet verhuren en zelf in een kamer gaan wonen als ik niet heel erg begaan met deze issues zou zijn. Ik heb twee kleinkinderen en ik maak me echt zorgen om hun toekomst, het roer moet om. Mensen hebben grote stappen gemaakt dankzij Normal is Over, hun leven drastisch omgegooid. Dat inspireert, en zorgt ervoor dat ik doorga. En dat is hard nodig: Stel je brengt de geschiedenis van de aarde (4,5 miljard jaar) terug tot 100 uur, dan is de mens pas twee weken geleden gearriveerd, en heeft de afgelopen 5 min. praktisch de hele aarde omgewoeld. Vernielen is makkelijk, nu moeten we bouwen.’
Heeft Corona de wereld bewust gemaakt volgens Renée? “Een beetje. Het is een goede tijd voor reflectie, tijd om de natuur in te gaan, te luisteren naar wat echt belangrijk is. Wat maakt je gelukkig? Niet consumptie maar samenzijn met vrienden en vriendinnen. Samen iets doen wat een hoger doel dient. Waarom voel ik me snel eenzaam in een stad vol mensen? Omdat iedereen denkt dat ze al hun behoeftes met geld kunnen vervullen. In de natuur waar ik vogels, vlinders, bloemen zie veranderen, voel ik me nooit alleen. Door corona kunnen we ons bewust worden van het feit dat dit virus een boodschap is om te veranderen, om samen aan een nieuwe groene toekomst te werken.