Adriaan van Dis, een wanhopig optimist

VPRO

Het 75ste levensjaar van Adriaan van Dis was voor TV maker Coen Verbraak een uitgelezen gelegenheid om het leven van de schrijver te portretteren. Eerder portretteerde hij voor de VPRO Wim de Bie en Kees van Kooten.

Adriaan van Dis (16 december 1946) groeide op in een Nederlands-Indisch gezin in Bergen aan Zee, als het enige na de oorlog in Nederland geboren kind. In Adriaan van Dis, een wanhopig optimist bezoeken Van Dis en Verbraak mensen en plekken die een belangrijke rol speelden in van Dis’ leven. Op deze manier krijgt de kijker een niet eerder vertoond beeld van wie van Dis nu eigenlijk echt is en wat hem drijft.

Zo neemt van Dis de kijker mee terug naar Parijs, zijn tweede thuis. Daar ontmoet hij zijn vriend en ooit verbannen Zuid Afrikaanse schrijver Breyten Breytenbach, in wiens voetsporen van Dis zich inzette tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Met Ellen Jens (regisseur van zijn boekenprogramma) staat hij uitvoerig stil bij de charme danwel de onuitstaanbaarheid van schrijvers als Umberto Eco, V.S. Naipaul, W.F. Hermans en Willem Oltmans. Hij praat met leeftijdgenoot Geert Mak en uitgever Tilly Hermans. Maar van Dis ontmoet ook schoolkinderen die hem het hemd van het lijf vragen over zijn werk.

Uiteindelijk komt alles samen in Bergen aan Zee, waar nog steeds het migrantenhuis staat waar hij zijn jeugd doorbracht in een Nederlands-Indisch gezin waar oorlogstrauma altijd aanwezig was. Ook heeft hij in Bergen aan Zee zijn laatste rustplaats alvast uitgekozen. 

Regie: Coen Verbraak 

In gesprek met Coen Verbraak en Adriaan van Dis

Speciaal voor VPRO interviewt Nadia Moussaid Adriaan van Dis en Coen Verbraak over de documentaire.

Naast een wanhopig optimist is Adriaan van Dis ook...

Jaike Reitsema 09-12-2021

De schrijver

In 1983 debuteerde Adriaan van Dis met de novelle Nathan Sid, wat meteen het bestverkochte debuut van dat jaar werd. Begin jaren negentig schreef hij een aantal reisromans, waaronder Het beloofde land over zijn reis naar Zuid-Afrika. Die keuze voor Zuid-Afrika is niet toevallig. In 2012 vertelt hij in een interview met de VPRO-Gids dat hij altijd al interesse heeft gehad in plekken waar culturen mengen, omdat hij zelf uit een Nederlands-Indisch gezin komt.

Over zijn jeugd schreef hij ook de populaire autobiografische roman Indische Duinen, over een in Nederland geboren zoon van een Indische familie die gebukt gaat onder verborgen oorlogstrauma. In totaal bracht hij negentien boeken uit waaronder romans, novelles en verzamelde verhalen. In 2015 won hij de prestigieuze Constantijn Huygenspijs voor dit hele oeuvre.

de journalist

Al op school richtte Adriaan van Dis schoolkrant ‘de Blear’ op, waar hij zichzelf tot hoofdredacteur benoemde. Blijkbaar beviel dat werk hem goed, want ook naast zijn studie Neerlandistiek aan de UvA werkte hij als redacteur bij NRC Handelsblad. Na zijn afstuderen werd hij chef van het katern ‘Zaterdag Bijvoegsel’.

Dankzij zijn werk bij het NRC werd van Dis in 1983 gevraagd om mee te denken over een nieuwe formule voor een interviewprogramma van de VPRO. Daar had hij wel een idee over. ‘De formule c’est moi’ zei hij tegen de programmamakers. Het werd het begin van Hier is… waarin van Dis als televisiepresentator in gesprek ging met bekende en minder bekende schrijvers van over de hele wereld.

de presentator

Als presentator van Hier is… werd Adriaan van Dis een echt bekende Nederlander. Het meest spraakmakende interview is waarschijnlijk dat met Willem Oltmans, die woedend wegloopt omdat hij vindt dat van Dis suggestieve vragen stelt. ‘Als ik overlijd laten ze op het journaal waarschijnlijk het fagment zien waarin ik ruzie maak met Oltmans’, zegt van Dis in de documentaire. Na Hier is… keerde van Dis in 1999 terug als presentator van Zomergasten en in 2008 maakte hij voor de VPRO de zevendelige reeks Van Dis in Afrika. In 2012 keerde hij, weer voor de VPRO, terug naar zijn vaderland als presentator van de serie Van Dis in Indonesië.

Nieuwsbrief: 2Doc Weekly

Wil je niet langer wachten op de tv-uitzending om een documentaire te kijken? Meld je nu aan voor de 2Doc Weekly met curator Helmut Boeijen en kijk documentaires exclusief vooruit.