Tess Marteijn, 07-03-2022

In de documentaire ‘Sociaal Tribunaal’ laat regisseur Doortje Smithuijsen zien dat de maatschappij is veranderd in een rechtszaal: iedereen die een fout maakt, loopt het risico publiekelijk aan de schandpaal genageld te worden. Wat zijn de gevolgen van gecanceld worden? 2Doc.nl sprak met Willem van Lynden (36), die van onlinereputatiemanagement zijn werk maakte.

‘Cancel that bitch. I’ll buy another one’ is een quote uit de film ‘New Jack City (1991). Deze quote gaat de geschiedenisboeken in als de eerste keer dat de term cancelen gebruikt werd. Het woord keerde terug rond 2010 toen rapper Lil Wayne het vermeldde in zijn nummer ‘I’m single.’ Rond 2013 belandde de term voor het eerst op Twitter. Wat begon als een quote, groeide zo uit tot een ingewikkeld fenomeen: cancelcultuur. Een cultuur waarbinnen mensen of bedrijven (online) aan de schandpaal genageld of zelfs geboycot worden, vanwege controversiële uitspraken of acties.

Willem van Lynden kreeg in 2013 voor het eerst aanvragen gerelateerd aan cancelen. ‘Ik startte toen net mijn bedrijf en kreeg in plaats van verzoeken om beter gevonden te worden, steeds vaker de vraag of ik bepaalde online berichten kon laten verdwijnen. Dat vond ik een raar verhaal, iedereen wil toch zichtbaar zijn? Maar toen ik de betreffende berichten las, begreep ik gelijk ‘dit wil je niet’. De vraag groeide, en niet alleen vanuit publieke figuren en mensen in hoge functies, maar ook van mensen zonder naamsbekendheid.’

Dat online vindbaarheid niet altijd in je voordeel werkt, ervoer Mario Costeja González in 2014. Als je zijn naam intypte op Google vond je een artikel van jaren daarvoor, waarin zijn financiële problemen werden beschreven. Hij spande een rechtszaak aan tegen Google bij het Spaans Hooggerechtshof. Costeja González won de zaak en mocht vanwege privacybelang door Google ‘vergeten worden’. De link naar het artikel werd door het bedrijf verwijderd. Vanaf 2016 werd dit zogenaamde ‘vergeetrecht’ officieel vastgelegd. Sindsdien kunnen Europese burgers op grond van dit recht zoekmachines zoals Google vragen om hyperlinks naar content te verwijderen als dit onjuist, niet (meer) relevant en/of niet van publiek belang is. Gemiddeld wordt ongeveer 46% van de ‘vergeetverzoeken’ ingewilligd. Content die journalistiek van aard is, wordt minder snel verwijderd, omdat het daarbij lastiger is om aan te tonen dat het niet (meer) relevant is.

Van Lynden vindt het ‘vergeetrecht’ een solide wet, het biedt de mogelijkheid om online je reputatie te herstellen, maar toch valt het voor individuen vies tegen hoe makkelijk berichten achteraf offline te halen zijn. ‘Persoonlijk denk ik dat er genoeg wetten zijn die het privacybelang van deze mensen beschermd, maar problematischer is de manier waarop de rechtspraak deze wetten hanteert bij het behandelen van vergeetverzoeken’ vertelt Van Lynden. ‘De rechtsspraak is van oudsher gefocust op persvrijheid en vrijheid van meningsuiting. Het belang van online privacy is pas recenter, met de opkomst van sociale media, in beeld gekomen. Vooral bij journalistieke publicaties ligt de lat erg hoog om ze te laten verwijderen door Google. Zo hielp ik bijvoorbeeld ooit een vrouw die een ontslagvergoeding had gekregen. Die vergoeding was gewoon conform de wet, alleen in de ogen van sommigen te hoog. Online werd zij vervolgens voor van alles en nog wat uitgemaakt. De rechter zei: ‘We gaan het bericht niet weghalen uit Google zoekresultaten, want misschien is het ooit nog relevant voor een toekomstige werkgever.’ Ondertussen zorgden die zoekresultaten bij haar naam ervoor dat ze niet aan nieuw werk kwam en werden haar kinderen op het schoolplein met deze situatie geconfronteerd. Ik maak zoveel van dit soort situaties mee, dat het mij moedeloos heeft gemaakt, soms voelt de strijd voor privacy van individuen als schreeuwen in een woestijn.’