Verhoortechnieken in documentaires

Waarom een moord bekennen die je niet hebt gepleegd? 2Doc.nl vroeg het aan Peter van Koppen, emeritus-hoogleraar rechtspsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en Universiteit van Maastricht.

Malou Wagenmaker 6 maart 2022

Opmerking vooraf: in dit artikel wordt verwezen naar hij/hem. Dit kan overal vervangen worden door zij/haar of die/hen/hun.

Welke verhoortechnieken zijn er?
‘In een groot deel van de wereld, zo ook in de Verenigde Staten, is de Reid-techniek dominant. Die is erop gericht dat er zo veel mogelijk bekentenissen komen. Dat levert dus meer ‘echte’ bekentenissen op, maar ook meer valse bekentenissen. Aan de andere kant staat verhoorstructuur PEACE (Planning & Preparation, Engage & Explain, Account, Closure, en Evaluation) die onder andere in Engeland wordt gebruikt. Die techniek is voorgeschreven door voorzitter Juan Méndez van de Verenigde Naties en is veel meer gericht op waarheidsvinding. Bij deze techniek is het idee dat de verhoorder de verdachte zo veel mogelijk laat vertellen en daaruit zoveel mogelijk nuttige informatie verkrijgt. Hoewel deze methode is voorgeschreven, wordt deze minder gebruikt dan men zou willen en zijn politiemensen toch vaak gericht op een bekentenis.'

Hoe zit dat in Nederland?
‘In Nederland is er een methode die er tussenin zit. Daarbij kunnen meerdere technieken worden gebruikt. Een voorbeeld is het belonen van de verdachte indien hij meer informatie geeft die strookt met de waarheid. De vraag is wel hoe de verhoorder weet wat de waarheid is? Want als je de waarheid al kent, zou je een verhoor niet meer nodig hebben. Dat is het paradoxale van wat ze in Nederland doen. De praktijk is dan ook dat bij ernstige zaken waarbij weinig bewijs is, men de verdachte eindeloos gaat verhoren. Over een moord ben je na een dag wel uitgepraat in een verhoor. Dus als je langer dan één dag gaat verhoren dan ben je alleen nog maar uit op een bekentenis en dat heeft niets meer te maken met waarheidsvinding.’

Tekst loopt door onder fragment

'De Alice in Wonderland-methode: iemand wordt geïsoleerd in een cel gezet. Die persoon wordt ‘in beperking’ gezet. Hij mag niets: niet lezen, geen televisie of radio, geen contact met mensen van buitenaf, behalve een advocaat. Die beperkingen hebben natuurlijk een nuttige functie, want iemand die in afzondering zit, kan geen bewijsmateriaal verdoezelen. Het neveneffect is dat de verdachte de weg kan kwijtraken. Dat kan versterkt worden door hem in een koude cel met een dunne deken te zetten. Daardoor zal de verdachte slecht slapen. De situatie kan nog erger worden gemaakt worden door het licht ’s nachts aan en uit te doen of op onregelmatige tijden maaltijden te serveren. Zo zorgt de politie ervoor dat een verdachte slecht slaapt, de weg kwijtraakt en zich ondertussen afvraagt: hoe denkt mijn familie over mij?

Die verdachte wordt dan af en toe naar een ‘gezellige’, warme verhoorkamer gebracht waar twee vriendelijke rechercheurs zitten. Het gebeurt dan vaak dat er iets wordt gezegd zoals: ‘Piet, we weten dat je je niets kan herinneren van die moord, maar we weten ook dat als je een moord hebt gepleegd, dat zo traumatiserend is, dat je dat verdringt. Samen met jou gaan we je geheugen opfrissen.’ Sommige verdachten gaan daar dan in mee. Dan krijg je verhoren waarbij allerlei zaken gesuggereerd worden en verdachten zeggen: ‘Ja, het kan best zijn dat ik het mes tussen zijn ribben heb gestoken…’ Ik zeg niet dat het bij alle zaken gebeurt, maar het komt wel voor. Ook in Nederland.'

De Mr. Big – methode: hierbij doen agenten zich voor als criminelen om een verdachte een bekentenis te ontlokken. Een mooi voorbeeld is een Nederlandse zaak die net afgehandeld is: Wim S. woont samen met Heidy Goedhart. Op een winteravond is het stel in het dorp ter voorbereiding van carnaval waar Wim op tijd vertrekt om thuis de oppas af te lossen. Een uurtje later vertrekt Heidy ook richting huis. Zij wordt later dood in de achtertuin gevonden. Doodgeslagen. Wim is hoofdverdachte, maar het onderzoek loopt tot niets uit. Een jaar later wordt besloten tot de Mr. Big-methode. Een undercover-agent raakt met opzet bevriend met Wim en zuigt hem in een door de politie-opgezette criminele organisatie. De in geldnood verkerende Wim wordt uiteindelijk in Marbella een baan aangeboden onder voorwaarde dat hij de moord op zijn vrouw bekent – wat hij vervolgens doet.

Deze zaak is doorgeprocedeerd tot aan de Hoge Raad, die grote problemen had met deze methode. En zo is Wim onlangs vrijgesproken door het hof. Als je de reacties hoort, zou je denken dat we deze methode niet meer moeten uitvoeren. Ik hoor echter geluiden dat de politie weer met Mr. Big-operaties bezig is.’

Scroll naar beneden voor de rest van het interview