Wat doet het met je als je na de bevalling geen liefde en connectie voelt met je kind en het gevoel hebt geen goede moeder te zijn? Documentairemaakster Anne-Marieke Graafmans overkwam het zelf.

Voor meer vrouwen moet dit herkenbaar zijn, want één op de tien vrouwen lijdt aan postnatale depressie. Maar waarom is hier zo weinig over bekend? Het grote taboe dat om postnatale depressie hangt, weerhield Graafmans ervan erover te praten. Om meer aandacht en begrip voor dit onderwerp te creëren, besloot ze er een film over te maken. 

In Roze Wolk vertellen vier moeders op een openhartige en intieme manier wat ze met hun jonge gezin en partner hebben meegemaakt of waar ze nog middenin zitten. Eindelijk kunnen ze hun hart luchten.

Regie: Anne-Marieke Graafmans

In de documentaire Roze wolk vertellen vier vrouwen over de depressie die zij tijdens hun zwangerschap en na de bevalling kregen. Deze depressie is in de volksmond ook wel bekend onder de naam 'postnatale depressie'. Maar is deze benaming eigenlijk wel juist? Wij spraken erover met zwangerschaps- kinder- en jeugdpsychiater dr. Mijke Lambregtse - van den Berg, van het Centrum Zwangerschapspsychiatrie van het Erasmus MC in Rotterdam.

Peripartum depressie
'De term postnatale depressie klopt eigenlijk niet, omdat postnataal betekent 'na de geboorte'. Een correctere term is postpartum (na de bevalling) depressie, en inmiddels praten we zelfs liever over een peripartum depressie. Hierbij krijgt de moeder tijdens de zwangerschap of in de eerste vier weken na de bevalling last van een depressie. In wezen onderscheidt deze zich wat betreft klachten niet van andere depressies, behalve dat de implicaties ervan rondom een zwangerschap anders zijn omdat de relatie met het kind hierin ook een belangrijke rol speelt. Een zwangerschap is natuurlijk altijd een ingrijpende gebeurtenis, ook wanneer er geen depressie optreedt. Maar als je niet kunt genieten van je zwangerschap is dat extra ingrijpend.'

'Bij een peripartum depressie hebben vrouwen voor een langere periode ofwel last van een depressieve stemming of een verlies aan interesse en plezier. Daarbij treden bovendien aanvullende symptomen op zoals slaapproblemen, gebrek aan energie, verminderde eetlust, gevoelens van waardeloosheid, schuldgevoelens, gedachten aan de dood of zelfs concrete plannen voor zelfdoding.'

Voortschrijdend wetenschappelijk inzicht
Dr. Lambregtse – van den Berg doet aan het Erasmus MC veel onderzoek naar deze problematiek. Uit haar onderzoek blijkt dat 5 – 10% van de vrouwen die zwanger zijn of net een kind gekregen hebben last krijgen van een depressie. Die cijfers zijn ongeveer gelijk als het gaat om vrouwen in de vruchtbare leeftijd die niet zwanger zijn.

'Dat is interessant omdat er voorheen nauwelijks aandacht werd besteed aan depressie vóór of vlak na de zwangerschap. Voortschrijdend wetenschappelijk inzicht heeft de focus nu veel meer verlegd naar het zoeken naar methodes van preventie.'

Risicofactoren
Onderzoek van het Erasmus MC heeft uitgewezen welke risicofactoren de kans op een peripartum depressie sterk verhogen. Deze risicofactoren zijn opgedeeld in drie categorieën.

'De eerste groep bestaat uit de biologische kwetsbaarheid voor psychiatrische aandoeningen, waaronder depressie. Hierbij moet je denken aan genetische aspecten die de kwetsbaarheid voor depressie aangeven. Als een zwangere vrouw eerder al een depressie heeft gehad, er in de familie eerder depressies zijn opgetreden of als zij eerder medicatie heeft gebruikt tegen depressies is de kans dat deze weer optreden beduidend groter.'

'De tweede groep bestaat uit psychosociale factoren. Dit kunnen ingrijpende levensgebeurtenissen zijn zoals mishandeling of verwaarlozing in de jeugd, relatieproblemen, gebrek aan steun, huiselijk geweld, financiële schulden of slechte huisvesting.'

'De laatste categorie is middelengebruik. Wanneer een vrouw rookt, veel alcohol drinkt of drugs gebruikt is dit ook een risicofactor die de kans op het optreden van een depressie vergroot.'

Mind2Care
Hoe meer risicofactoren een vrouw heeft in de verschillende domeinen hoe groter de kans dat zij last krijgt van een depressie vóór, tijdens of vlak na de zwangerschap. Bovendien is ook de kans groot dat het kind de effecten ondervindt van een depressie. Een verstoorde stresshuishouding van de moeder kan in de vorm van verhoogd cortisol immers via de navelstreng aan het kind worden doorgegeven. Dit kan al tijdens de zwangerschap gevolgen hebben voor de stresshuishouding van het kind dat vervolgens na de geboorte sneller emotioneel ontregeld of moeilijker te troosten is. Dit kan vervolgens weer leiden tot een verhoogde druk op de moeder en resulteren in een vicieuze cirkel die de problemen nog groter maakt.

'Het is dus zaak deze risicofactoren in een zo vroeg mogelijk stadium in kaart te brengen en eventuele behandelingen te starten. Om dit te doen hebben we een instrument ontwikkeld in de vorm van een digitale vragenlijst waarmee het risicoprofiel automatisch gegenereerd kan worden op basis van de antwoorden die de vrouw invult. Deze vragenlijst, Mind2Care genaamd, wordt in het kader van routine zorg aan alle zwangere vrouwen verstuurd door de verloskundig zorgverlener en kan door de vrouw thuis worden ingevuld. Zij krijgt dan zelf als eerste haar risicoprofiel en hulpadvies te zien zodat zij dit advies gericht kan bespreken met haar verloskundig zorgverlener. De ervaring leert dat dit de drempel om psychische factoren te bespreken aanzienlijk verlaagt.'

'Dit Mind2Care-instrument is ondergebracht in een stichting zonder winstoogmerk en wordt beheerd door professionals zoals psychiaters, gynaecologen, verloskundigen en kinderartsen. Op dit moment wordt het gefaseerd uitgerold in verschillende steden waaronder Rotterdam, Apeldoorn en Woerden. Met zeer positieve resultaten. Wij hopen dat dit systeem op korte termijn op meerdere plekken in Nederland ingezet gaat worden om problematiek in een zo vroeg mogelijk stadium te detecteren en te behandelen.'

Behandeling
Voor de behandeling van depressies bestaan binnen de beroepsgroep richtlijnen. Bij zwangerschap speelt vaak mee dat een depressie pas laat ontdekt wordt omdat vrouwen het vaak niet kunnen onderscheiden van klachten die bij een zwangerschap sowieso al optreden zoals gebrek aan energie, slaapproblemen en problemen met de eetlust.

'Bij de behandeling van een depressie is de eerste keuze eigenlijk altijd psychotherapie. Maar hierbij treden ook praktische problemen op zoals de beschikbaarheid van therapie. Helaas hebben we vaak te maken met wachtlijsten terwijl we tijdens de zwangerschap juist snel willen behandelen. Afhankelijk van de ernst en de urgentie van de klachten kan er daarom ook voor worden gekozen om medicatie voor te schrijven. Maar dit geniet tijdens een zwangerschap niet de voorkeur omdat er nog onzekerheid is over de mogelijke effecten hiervan op het kind. Momenteel zijn we bij het Erasmus MC daarom ook aan het onderzoeken of lichttherapie effectief zou kunnen zijn in de behandeling van een depressie tijdens de zwangerschap.'

'Een ander belangrijk punt waar we ons nu op moeten gaan focussen is hoe we de vaders erbij gaan betrekken. Daar ligt voor mij als wetenschapper en behandelaar een belangrijke uitdaging. De ervaring leert dat vaders in eerste instantie ook niet weten wat hen overkomt en pas toekomen aan hun eigen ervaring als het weer beter gaat met de moeders. Terwijl je eigenlijk juist zou willen dat de partners elkaar daarin over en weer kunnen begrijpen en steunen.'

Advies
Hoewel de peripartum depressie de laatste jaren steeds bekender wordt, lijkt er nog steeds een taboe te rusten op het praten hierover.

'De ervaring is dat je vaak aan de buitenkant niet ziet dat iemand last heeft van een depressie, dus dit ga je dan als omgeving of als hulpverlener ook niet zo snel vragen. Daarom hoop ik dat het Mind2Care-instrument kan helpen om aanwijzingen voor depressies sneller zichtbaar te maken. Mijn advies aan vrouwen die zwanger zijn of willen worden om hun onzekerheden en gevoelens vooral te delen met hun partner, maar ook met artsen en verloskundigen. Daarnaast raad ik iedereen aan om zich in te lezen. Er zijn verschillende websites met informatie over deze problematiek. Vrouwen die medicatie gebruiken zou ik willen aanraden zich in een vroeg stadium hierover te laten adviseren. Zo doen we bijvoorbeeld ook onderzoek naar de voor- en nadelen van stoppen of doorgaan van antidepressieve medicatie tijdens de zwangerschap. Zwangerschappen zijn vaak een mooie gelegenheid om met dit soort interventies te beginnen omdat vrouwen dan over het algemeen extra gemotiveerd zijn om veranderingen in gang te zetten om hun kind een zo goed mogelijke start te geven.'