2Doc:

Schone schijn

KRO-NCRV

In Nederland verkeren ruim 350.000 zelfstandig ondernemers in ernstige financiële problemen. Serge probeert met zijn gezin het hoofd boven water te houden met een schuld van meer dan een miljoen euro.

Zoek naar docu’s op thema

Ondernemers die in penibele omstandigheden verkeren, brengen hun financiële problemen liever niet naar buiten. Het sluiten van de volgende zakendeal hangt tenslotte af van een succesvolle uitstraling. KRO-NCRV 2Doc Schone Schijn portretteert zelfstandig ondernemer Serge (45) die met schulden van meer dan een miljoen het hoofd boven water probeert te houden.

Serge was een succesvol ondernemer die in de problemen kwam tijdens de financiële crisis van 2008. Hij ontwikkelt producten voor het bedrijfsleven en probeert op netwerkborrels en pitches investeerders te interesseren voor zijn innovaties. Om representatief voor de dag te komen leent hij de BMW van zijn vriend. De gevolgen van de bedrijfsschulden worden pijnlijk voelbaar in het gezin. De wasmachine is kapot, Serge’s vrouw Merel doet de was in de badkuip en er is geen geld voor schoolgeld van de kinderen. De deurwaarder heeft een datum geprikt voor de executieverkoop van de woning.

Met de toenemende flexibilisering van de arbeidsmarkt werken ruim anderhalf miljoen Nederlanders als zelfstandig ondernemer. Niet iedere zelfstandige is hetzelfde, maar wat zij wel gemeen hebben is dat ze persoonlijk aansprakelijk zijn als het misgaat. Filmmaakster Fleur Amesz stelt in haar documentaire-debuut een actuele maatschappelijke kwestie aan de kaak door een van hen twee jaar lang dicht op de huid te volgen. In Schone Schijn wordt een meedogenloos beeld geschetst van armoede onder ondernemers in Nederland

KRO-NCRV 2Doc: Schone Schijn is geproduceerd door KVfilms 

De mooiste verliezers in 'Schone Schijn'

In gesprek met regisseur Fleur Amesz

Tekst: Sterre van der Spek

Het aantal zelfstandig ondernemers met financiële problemen is hoog, maar houdt zich stil wegens het enorme taboe eromheen. Je kampt met een privésfeer, waar je naar buiten toe niets over kwijt kunt. Een succesvolle uitstraling in tijden van problemen is een overlevingsstrategie voor ondernemers. Fleur wil met haar documentaire een bewustzijn creëren van de schijnwereld die wij als samenleving elkaar opleggen en het taboe op financiële problemen onder ondernemers doorbreken. “Als we allemaal zelfstandig gaan opereren, laten we dan alsjeblieft eerlijk zijn over dat het weleens mis kan gaan.”

Veranderende samenleving
"Er is een trend in de samenleving waarbij steeds meer mensen flexibel gaan werken. Toen ik begon met mijn documentaire waren er 650 duizend zzp’ers. Tegenwoordig kent Nederland een dubbel aantal. Maar zelfstandig ondernemen brengt risico’s met zich mee: je bent privé aansprakelijk en kan halsoverkop failliet gaan. Toen ik zelfstandig begon te werken, merkte ik hoe anders ik mij moest gaan gedragen. Je bent constant bezig met hoe je je in de markt profileert. Een gat in je cv is vervelend, want dan heb je wat uit te leggen,” aldus Fleur.

Tekst gaat verder onder afbeelding

'Genoeg ondernemers wilden een kopje koffie met mij drinken, maar absoluut niet met een camera erbij.' - Fleur Amesz

© KRO-NCRV

Zoektocht
De zoektocht naar een hoofdpersoon was een twee jaar durend proces en ontzettend ingewikkeld. “Genoeg ondernemers wilden een kopje koffie met mij drinken, maar absoluut niet met een camera erbij. Constant zat het taboe mijn proces in de weg. Een hele film met onherkenbare gezichten was voor mij geen optie.”

Uiteindelijk is Fleur middels Zuidweg & Partners, het grootste schuldhulpverleningsbureau voor ondernemers in nood, in contact gekomen met Serge. Twee jaar heeft ze hem gevolgd. De reden waarom hij wel in zee ging met de documentaire? “Serge zag het belang in van de problematiek. Natuurlijk is ook hij bezig met het gevolg van zich blootgeven en wat dit voor zijn huidige carrière betekent, maar aan de andere kant had heeft weinig te verliezen. Na negen jaar leven in schuld en isolement, kan hij nu in ieder geval de problematiek bespreekbaar maken. 

Fleur heeft gedurende anderhalf jaar nog een andere ondernemer gevolgd. "In eerste instantie wilde ik twee films maken. Door gebrek aan tijd en budget is dit helaas niet gelukt. Het materiaal voor een tweede film is wel geschoten." Toch koos ze ervoor om haar uiteindelijke film één hoofdpersoon te geven. “Met één persoon kun je beter de diepte in, de kijker krijgt nu de kans om de problematiek van het gezin in te duiken. Dat was niet gelukt als je er een tweede personage bij had gehad.”

De ultieme schijn
“Wat Serge interessant maakt is dat er een spanningsveld om zijn keuzes heen hangt. Hij is niet enkel slachtoffer, evenmin is hij als enige schuldig aan zijn hoge schulden. Over bepaalde beslissingen kun je denken: nou, dat lijkt mij niet nodig. Anderzijds voel je toch begrip wegens zijn situatie. Wat zou jij doen als je al jaren de kleding van je kinderen in de badkuip wast en ineens de mogelijkheid krijgt een wasmachine aan te schaffen? “

“Daarnaast is een ondernemer als Serge bijna een cliché van wat wij kennen van ondernemers. Dat maakt het groot. De pakken, de BMW en de manier waarop hij daarmee zijn problemen moet verhullen om nog een kans te maken in de ondernemerswereld maakt de schijn heel duidelijk. Hij is de ultieme schijn.”

“Het gaat mij er niet om de schijn door te prikken, maar om de schijn in beeld te brengen.”

Fleur Amesz

“Er zullen absoluut dingen zijn geweest waarover Serge ook naar mij de schijn ophield en ik heb zeker weleens gedacht: “maakt hij nu wel de goede keuze?”, maar daar gaat mijn film niet over. De schijn is voor mij het schrijnende, iets waar iedereen zich mee kan identificeren. Het gaat mij er niet om de schijn door te prikken, maar om de schijn in beeld te brengen. Je kunt je afvragen: waarom liggen de eisen in de maatschappij eigenlijk zo hoog? Handelt Serge niet gewoon naar de bizarre standaarden die wij elkaar opleggen? Ik heb overigens altijd sympathie voor hem gehad en gehouden. De manier waarop hij zijn gezin en zichzelf in de meest onmogelijke situaties vertelde “komt goed, jongens”, dat vond ik heel bijzonder om te zien.”

© Fleur Amesz / Schone Schijn

Budgetloos
Fleur heeft bijna haar hele film in haar eentje gefilmd, geregisseerd en gemonteerd. Slechts zeven draaidagen had zij een geluidsman bij zich en drie weken heeft cineast Arno Kranenborg meegewerkt aan het afmonteren van de film. De rest deed ze zelf. “Dit moest eigenlijk uit noodzaak. Een budget voor de film was er niet. Geen enkel fonds had vertrouwen in het slagen van mijn idee: iets in beeld te brengen, wat niemand in beeld wil hebben. Uiteindelijk heeft het mooi uitgepakt. Doordat ik alles alleen deed en geen cameraploeg bij me had, liet Serge mij volledig toe in zijn beide werelden. Ik kon een intimiteit creëren die ik met een ploeg waarschijnlijk niet had gehad. De film werd oprecht en rauw. Het is ook wel typisch om zonder budget een documentaire over dit onderwerp te maken. Samen zijn we een beetje de mooiste verliezers.”

Oplossing
Serge is nog steeds bezig met zijn startups en wacht op een klapper. Daarin geeft Fleur hem groot gelijk. Volgens haar is er geen oplossing voor de huidige situatie. “Wel vind ik dat we ons politiek gezien mogen afvragen wat het inhoudt wanneer iedereen flexibel werkt, zonder vangnet.”

Fleur Amesz studeerde in 2004 af aan de Long Island University op de Brooklyn Campus NY, in Media Arts en werkt al 20 jaar werkt voor verschillende documentaires, voornamelijk als researcher. Met haar film 'Schone schijn' maakt zij haar debuut als regisseur in de documentaire wereld.

Omgaan met tegenslagen meer