3LAB

Gioia

NTR

Gioia beleefde haar mooiste dromen en haar zwartste nachtmerries. Om in de realiteit te blijven moet ze een regelmatig leven leiden. Maar laat dat nog wel ruimte voor verbeelding?

'Het grijze gebied tussen normaliteit en gekte is het hoofdthema van de film'

Interview met regisseur Laura Stek

Tekst: Gabriela Ibrahim

Laura Stek (1983) is radio- en documentairemaker bij de VPRO. Ze presenteert o.a. het radioprogramma OVT en maakt radiodocumentaires. Ook maakte ze de podcast ‘Ongesigneerd’ en de webdocumentaire ‘De laatste dagen van Standing Rock’.

Laura vertelt graag verhalen, zowel in audio als film. Ze denkt vaak vanuit audio, maar sommige onderwerpen lenen zich volgens haar goed voor film, zo ook haar film Gioia. ‘Ik wilde gewoon een wereld creëren waarin je helemaal wordt meegenomen en dat lukte mij niet met audio; dat werd heel narratief.’ In de toekomst gaat ze door met haar radiowerk maar kan ze zich voorstellen dat er af en toe iets uitspringt wat om beeld vraagt.

Laura Stek

Toen Laura Stek een stuk schreef over ‘100 jaar Valeriuskliniek’ mocht ze meelopen op de gesloten afdeling. En daar kwam ze Gioia tegen. ‘We herkenden elkaar van de middelbare school, ze zat een jaar onder mij.’ Het had een ongemakkelijke ontmoeting kunnen worden, maar dat was het niet. Ze stond open voor contact en er bleek een goede klik te zijn. Naderhand stuurde Laura een vrijblijvend bericht op Facebook; een reactie bleef uit. ‘Ik dacht ze wil niet, heel logisch. Maar ik bleek in haar spambox te zijn beland.’ Jaren later kwam er een reactie en zo interviewde Laura, Gioia voor de podcast 'Het leven, een gebruiksaanwijzing'. Maar na afloop realiseerde Laura zich dat het verhaal van Gioia nog niet af was.

Het startpunt van de film was dan ook niet om een portret te maken van iemand die bipolair is: Laura viel op Gioia’s karakter. ‘Op het moment dat ik haar begon op te nemen wist ik eigenlijk nog niet welke vorm ik wilde gebruiken. Ik vond haar zo bijzonder dat ik haar niet per se in een format wilde gieten.’

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

'Ik vond haar zo bijzonder dat ik haar niet per se in een format wilde gieten.’

Het ontastbare, tastbaar maken

Gioia’s achtergrond maakte haar interessant voor Laura: vanwege haar ervaring kende zij een andere realiteit. Om deze realiteit te verbeelden, zocht Laura naar een vorm waarin een psychose dicht bij de kijker komt. Dans lijkt daarvoor de ultieme uitkomst: dans kan ervaringen en emoties uitdrukken die niet in woorden te vatten zijn. Zo kunnen Gioia’s gevoel voor fantasie en magie tot uiting komen. ‘Dans is namelijk niet concreet’, vertelt Laura. ‘Het gaat heel erg over wat je voelt. Iets dat fijn en mooi is en dat iedereen zou moeten kunnen doen, want wat is er nou onschuldiger dan dansen?’ In de film is dans een metafoor voor de verleiding om verder te gaan, jezelf verliezen. Toch moet Gioia zich bewust zijn van intense emoties, die kunnen immers ook doorslaan. Volgens de filmmaker is het een worsteling die universeel is: de balans vinden tussen de pieken en ons dagelijkse, normale leven. ‘Dan mag je misschien af en toe een pilletje slikken of alcohol drinken. Daarna moeten we wel weer onze rekeningen betalen en ons huis schoonhouden.’ Een belangrijke vraag hierbij is: hoeveel ruimte geef je het een en het ander? Dit geldt ook voor Gioia, ze beleeft in extremen waar we allemaal mee te maken hebben. Waarbij het lastige aan bipolair zijn is dat je soms de leuke delen van je persoonlijkheid moet afzwakken om dat regelmatige leven te kunnen leiden. Zo zegt ze in de film: ‘Het is essentieel voor mij om te dansen, ik word Gioia als ik dans.’ Dans is ook onderdeel van Gioia’s persoonlijkheid, ze refereert hiermee aan de vele theatervoorstellingen die ze heeft gedaan.

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Tussen waan en werkelijkheid

In de documentaire bevindt Gioia zich veelal in haar huis: een veilige plek, waar ze haar eigen wereld heeft gemaakt. Je ziet het aan de schilderijen, de bloemen, haar oog voor detail maar ook aan de gekleurde muren. ‘Dat staat haaks op het beeld wat we hebben van psychiatrie in de media,’ vertelt Laura. De betegelde ruimte waarin de danseres zich bevindt staat recht tegenover haar warme, veilige thuis. ‘Ik heb heel erg gezocht naar een decor wat recht deed aan de oude Valeriuskliniek, maar wat tegelijkertijd kan veranderen met de mood.’ Dat de locatie rechtdoet aan de Valeriuskliniek blijkt: het herinnerde Gioia aan die tijd, waardoor het heftig was om daar te zijn. Een klassieke documentaire wilde Laura dan ook niet maken, waarbij iemand opgesloten zit in een inrichting en als slachtoffer wordt gezien. Ze wilde recht doen aan Gioia. ‘Ik wist dat ik haar stem als rode draad wilde gebruiken en haar teksten wilde verbeelden’. Waar de voice-over je meeneemt in Gioia’s beleving, zijn de dagelijkse bezigheden synchroon opgenomen. Laura koos hier bewust voor om het contrast weer te geven. ‘Je hebt je net in de fantastische bubbel als Aphrodite gewaand, maar een spelletje spelen of een boodschappenlijst maken is wat we vaak doen.’ De afwisseling tussen deze scènes zorgt ervoor dat je het haast jammer vindt wanneer je uit de bubbel getrokken wordt. In tegenstelling tot wanneer Gioia zich Persephone waant, de godin van het dodenrijk: dan ben je opgelucht dat ze weer op haar balkon staat. Om deze heftige overgang te maken zocht Laura naar een passend beeld. Hoewel ze niet had gedacht de speelgoedaap te gebruiken, paste hij hier gevoelsmatig goed. ‘Die aap had iets magisch, iets vriendelijks maar ook iets duisters.’

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Het grijze gebied

Iets wat Laura graag wilde laten terugkomen in haar film is: wat accepteren we als normaal gedrag en wat niet? ‘Het grijze gebied tussen normaliteit en gekte vind ik het hoofdthema van de film.’ Het is dan ook een universeel thema wat je op jezelf kunt betrekken. Dit heeft ze gecreëerd door het niet te medicaliseren: zo hoor je bijvoorbeeld geen enkele keer de term bipolaire stoornis vallen. In de film combineert ze het dagelijkse leven met de herinnering aan de wanen en laat ze deze vervolgens door elkaar heenlopen. Dit komt samen in de laatste scène: Gioia is op de plek die zich tot dan toe alleen in haar hoofd heeft afgespeeld. De betegelde ruimte waar ze alle heftige emoties heeft beleefd. Ze doet iets moedigs: ze kan er weer zijn en durft te dansen. ‘Ik wilde absoluut niet eindigen met een zwart einde, want dat doet geen recht aan haar leven. Het voelt als een soort catharsis.’ Hoewel Gioia zal moeten blijven zoeken naar balans, gaat het momenteel goed met haar. 

Hoe we gekte en waanzin definiëren is iets wat volgens Laura in de huidige tijd speelt. Ze hoopt dan ook dat wanneer mensen naar de film hebben gekeken, ze anders aankijken naar wat ze als afwijkend zien. ‘Drie jassen aan met 30 graden? Het kan de realiteit zijn van iemand anders.’

Beluister meer van Laura Stek