‘Het voorland is back’ focust niet alleen op de zelfdoding van Susannes zus Annemartien, maar juist ook op het rouwproces van haar broer en zussen. ‘Het was nooit de bedoeling om een film te maken over mijn familie. Ik wilde vooral een monument voor Annemartien oprichten. Ik had zoveel materiaal van haar. Ik heb na haar dood heel veel sentimentele filmpjes gemaakt, maar daar kwam ik niet verder mee in mijn verwerking. We praatten er destijds met de familie veel over, en ik wilde heel graag weten hoe zij ermee omgingen. Hoewel ik eerst dacht dat mijn film een aanklacht moest worden tegen de geestelijke gezondheidszorg, ontdekte ik later dat ik het dichterbij moest zoeken. Mijn familieleden waren als het ware ‘de gidsen’ om door het rouwproces te komen’, vertelt Susanne.

De beste interviewer van Nederland
Vervolgens raadde een vriend haar aan om hier ‘de beste interviewer van Nederland’ bij te halen: Coen Verbraak. Later heeft hij 'In de beste families'  gemaakt, over de relatie tussen broers en zussen. ‘Voordat we gingen draaien heb ik met hem de vragen besproken die ik wilde stellen. En Coen had daar zijn eigen vragen bij; hij wilde bijvoorbeeld weten of mijn familieleden boos op Annemartien waren geweest. Dat zou ik zelf nooit gevraagd hebben.’ Susanne kwam er op deze manier ook achter dat ze nog niet alles wist van haar familie. Mijn zus Liesbeth was bijvoorbeeld even boos geweest op Annemartien, en dat had ze nooit verteld. En ze vond dat ik die woede ook aan moest gaan voor het rouwproces. Dat wist ik helemaal niet. Elke broer of zus ging weer op een andere manier met de rouwverwerking om, en dit weerspiegelde de band die ze met hun overleden zusje hadden. ‘Jan Paul kon er bijvoorbeeld veel meer in berusten; zij deelden ook iets spiritueels samen, en hadden het vaak over meditatie. Ik had het juist veel met haar over het leven, mannen en seks en kon er dus helemaal niet in berusten.’

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Regisseur en personage zijn
Het was voor Susanne niet altijd makkelijk om zowel regisseur als personage te zijn van de film. ‘Vooraf heb ik me veel bemoeid met het proces, maar tijdens het draaien dacht ik: Laat maar gaan.’ Toch merkte ze dat ze ingehouden was wanneer de camera draaide. ‘Vrienden zeiden: Je merkt dat jij de maker bent, want je hebt je niet laten gaan. Ik bleef dus bezig met de inhoud en kwam daardoor niet zo dicht bij m’n gevoel. Bij m’n familie merkte je dat dat, dankzij de verdiensten van Coen Verbraak, wel anders was. Hij had ze meteen ingepakt, vooral mijn zussen.’

Het hele verhaal vertellen
Uiteindelijk had Susanne zeven uur aan materiaal waar ze een film van moest maken. ‘Dat ruwe materiaal heeft lang gelegen. We hebben in 2015 gedraaid, maar ik ben pas drie jaar later begonnen met de montage. Dat ze dat toch deed, kwam onder andere door Coen Verbraak, die zei: Susanne, doe het nu, anders is het momentum weg.’ De montage was een geworstel. ‘Mijn broer vond dat de toedracht er zeker in moest. Hij zei dat dat huiveringwekkende juist laat zien waarom het rouwproces voor ons zo heftig is. Je ziet eigenlijk constant de beelden voor je dat je zusje voor de trein staat en uit elkaar spat. Ik vond het belangrijk dat het hele verhaal verteld werd.’

‘Vaak wordt de toedracht niet besproken in films of andere media-uitingen, terwijl dat juist is wat je als nabestaande bezighoudt. We hebben haar na die sprong nooit meer kunnen zien, en daardoor heb ik heel lang gedacht dat het niet echt was. Je hersens maken rare constructies om de waarheid te ontwijken. Ik heb samen met mijn zus, met een fles whisky erbij, de hele sprong gereconstrueerd tot in detail, om het beter te kunnen verwerken.’

Troost voor anderen
Het is voor Susanne niet alleen als filmmaker, maar misschien juist ook als nabestaande, heel belangrijk dat de film er is. ‘De film laat zien hoe mooi Annemartien is, maar ook hoe menselijk: ze was iemand met twijfels.’ Ook de rol van haar familieleden in de film is belangrijk: ‘Mijn zus Frederique zegt bijvoorbeeld dat ze heel graag naar de plek toe wilde waar het gebeurd is. Later hoorde ik van een meisje die hetzelfde meegemaakt had, maar nooit naar de plek durfde waar het gebeurd was. Dankzij de film ging ze toch naar die plek, en kon ze weer slapen.

Susanne hoopt dat de film troost biedt voor mensen om erover te praten: ‘Het hielp ons als familie bijvoorbeeld heel erg om een dominee bij de gesprekken te laten zitten, en ik hoop dat zoiets ook een tip kan zijn voor anderen. Als zoiets heftigs van dichtbij meemaakt, word je zo onbeschaafd als mens: wij vlogen elkaar als familie soms in de haren, en dan is het fijn als er een beschaafd persoon bij is.’

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Copycat-gedrag
113 Zelfmoordpreventie schrijft op haar site dat je als journalist of mediamaker het beste terughoudend kunt zijn met details over zelfmoord, en dus beter geen beschrijving kunt geven van de methode. ‘Zelfmoorden van beroemdheden kunnen kopiegedrag in gang zetten, maar bij het verhaal van Annemartien ben ik daar niet bang voor. Het wordt niet geromantiseerd, Annemartien zou zo je buurmeisje kunnen zijn.’ Susanne is bekend met de mediacode, maar zegt niet bang te zijn voor copycats.

‘Enerzijds denk ik dat wanneer je echt suïcidaal bent, je toch wel een manier vindt om dat te doen. Die mensen zijn dag en nacht bezig met hoe ze dit het beste kunnen aanpakken. Mijn zus was ervan overtuigd dat ze een slecht mens was en ze mensen zou verlossen met haar dood. Als je in die koker van suïcidaliteit zit, dan maakt het geen bal uit wat je omgeving zegt.

Anderzijds hoop ik dat je door onze lijdende familie te zien, je op andere gedachten gebracht wordt. En ik laat het hele verhaal zien, van A tot Z, en breng de hele context in beeld. Dat is anders dan een droog nieuwsbericht waarin je verder niets over de omstandigheden hoort.’

De filmmaker zou ik graag zien dat het taboe rond zelfmoord en depressie doorbroken wordt. ‘Als je dit wil doorbreken moet je alles laten zien. Daarom is het belangrijk dat het niet weggemoffeld wordt en we alle aspecten van een zelfdoding bespreken. Voor nabestaanden is het bespreken van de toedracht juist ook een heel wezenlijk deel van het verwerkingsproces en daarom moet het bespreekbaar worden. Het is vooral de schaamte die weg moet, zowel bij de kwetsbaren als bij de nabestaanden.’

Natte wangen en opgestoken duimen
Susanne kijkt met een goed gevoel terug op het filmproces. Toen ze bij de eerste viewing met haar familie natte wangen en opgestoken duimen zag na afloop, was de film voor haar geslaagd. Voorlopig wil ze doorgaan met het vertonen van de film en hier het gesprek over aangaan. In de toekomst wil ze graag verhalen blijven vertellen met maatschappelijke thema’s. ‘Ik heb het film maken wel ontdekt, en portretten maken lijkt mij heel mooi. Ik zou bijvoorbeeld psychiater Jim van Os willen volgen in zijn missie om het roer om te gooien in de ggz.’ En Susanne blijft naast filmmaker natuurlijk altijd de zus van Annemartien: ‘Ik word af en toe nog verdrietig tijdens interviews. Dan denk ik: ‘Annemart, ik wil je gewoon weer terug in plaats van dit hele gedoe.’

Susanne Heering (1966) werkt als redacteur bij AT5 en is gespreksleider bij onder andere Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Ze houdt zich hier vooral bezig met thema’s die met stedelijke en ruimtelijke ontwikkeling te maken hebben in en rond Amsterdam.