Sinds de dood van haar zus Bo woont Kess in een huis vol herinneringen. Wanneer Kess voor het eerst naar de middelbare school gaat en nieuwe vrienden maakt, twijfelt ze of ze over de dood van haar zus wil vertellen of dat ze haar, in gedachten, voor zichzelf wil houden.
Het is zomer en Kess viert vakantie met haar vriendinnen. Ze heeft net afscheid genomen van de basisschool en bereidt zich voor op de overgang naar de middelbare. Ze wil niet dat haar nieuwe klasgenootjes medelijden met haar hebben; ze wil onafhankelijk van haar zus beschouwd worden.
De gedachten van Kess en de dingen die ze over Bo vertelt worden vergezeld door oude videobeelden van de zussen en door animaties in inkt, gemaakt door Sara Kolster en Tonke Koppelaar.
Regie: Sara Kolster
Tekst: Abel Vos
We moeten rouw bij kinderen niet onderschatten, stelt Marieke de Boer. Als kindertekentherapeut is ze gespecialiseerd in kind en rouw en tekent ze met kinderen over gevoelige onderwerpen om ze zo bespreekbaar te maken. 'Het belangrijkste is dat een kind het gevoel heeft dat erover gepraat mag worden.'
In de korte documentaire Wolkenzusje worstelt Kess met een dilemma: hoe praat je op je nieuwe school over je overleden zusje? Vertel je het gelijk aan de hele klas, of nog niet? Marieke de Boer komt dit dilemma als kindertherapeut vaak tegen. ‘Kinderen willen gewoon zichzelf zijn. Kess wil dat haar nieuwe klasgenootjes met haar omgaan om wie zij is en niet omdat haar klasgenootjes haar zielig vinden.’ Om die afweging te maken is het volgens de Boer altijd goed om je eigen gevoel te volgen. ‘Iedereen zet die stap op zijn eigen manier. De een is heel open en vertelt het gelijk aan de hele klas, de ander wacht daar liever mee.’
De ouder speelt daarbij ook een belangrijke rol. Soms vertellen ouders het aan een mentor zonder overleg met het kind. De Boer: ‘Dat voelt voor mij niet goed. Je moet altijd goed luisteren naar een kind en vragen wat hij of zij het liefste wil. Het is helemaal niet erg als een kind het nog niet wil vertellen. De stap van de basisschool naar de middelbare school voelt voor kinderen als een nieuw begin. Op die leeftijd speelt ook de pubertijd mee, waarin je druk bent met het bepalen wie je bent.’ De kindertherapeut zou graag aan Kess willen meegeven dat ze altijd haar gevoel en hart moet volgen in alles wat ze wil doen. ‘Misschien is er wel één vriendin met wie ze het wil delen, dan kan dat genoeg zijn. Als het voor haar maar goed voelt.’
Tekst gaat verder onder afbeelding
Het is natuurlijk lastig om te praten over de dood van een gezinslid. Toch is het volgens de kindertherapeut belangrijk om het altijd bespreekbaar te houden. ‘Het belangrijkste is dat een kind het gevoel heeft dat erover gepraat mag worden. Blijf de naam uitspreken. Blijf erbij stil staan en houd herinneringen levend. Kinderen hebben een tweede natuur om de ouders te ontzien in het verdriet. Een kind vertelde me vorige week: ‘mama lijkt nu vrolijk, dan vind ik het lastig om erover te beginnen.’ Ze voelen het verdriet van de ouder en hebben daarnaast ook hun eigen verdriet.’
Kinderen komen volgens de Boer soms pas aan rouwen toe als het thuis rustig is. ‘Als een familielid overlijdt duurt het vaak een tijd voordat iedereen zijn plek in de nieuwe gezinssamenstelling heeft gevonden. Pas als het rustiger is in huis en er weer aan leuke dingen gedacht kan worden, komt vaak het moment dat een kind gaat rouwen. Dan kan een kind opeens erg verdrietig of boos zijn. Er wordt vaak gezegd dat kinderen veerkrachtig zijn en goed met verdriet kunnen omgaan. Ik wil ouders meegeven het verdriet van kinderen niet te onderschatten, sommigen kunnen erin verdrinken. Als je het erover blijft hebben kun je aftasten hoe een kind erin staat. Dat praatje kan ook met een leerkracht, een lieve buurvrouw of tante zijn, die af en toe even vraagt hoe het gaat. Zolang er maar de ruimte is om het te kunnen delen.’
Voor volwassen is het vaak al lastig om te verwoorden wat je voelt bij zo’n heftig onderwerp. Voor kinderen kan dat nog lastgier zijn. De Boer: ‘tekenen is de taal van kinderen. Het is heel natuurlijk om in een tekening te laten zien hoe het met ze gaat. Het is hun manier om gevoelens makkelijker te uiten.’ De Boer tekent samen met kinderen een herinnering of gebeurtenis. Aan de hand daarvan gaat ze in gesprek met een kind. Zo laat ze kinderen bijvoorbeeld een ongeluk tekenen waarbij iemand is overleden. Of een zieke opa in bed. ‘Dat lijkt heftig, maar het zit wel in het hoofd en hart van de kinderen. Door het te tekenen, tekenen ze het eruit. Ik wil niet zeggen dat het verdriet weg is, maar tekenen werkt wel helend. Ik heb leren kijken waar het verdriet zit in een tekening door bijvoorbeeld te kijken naar het kleurgebruik of de plek waar ze iets tekenen. Welke kleuren worden gebruikt om de overledene te tekenen? Waar wordt de diegene getekend? Waar tekenen ze zichzelf? Een heftige gebeurtenis als een overleden zusje blijft altijd bij je, maar je kan er wel voor zorgen dat het minder op je dag drukt.’
Met haar praktijk Vlinder je mee helpt Marieke de Boer verdriet van kinderen te verwerken na een overlijden, zodat ze vrolijk en met zelfvertrouwen verder kunnen. Ze is ook auteur van het Herinnerings-doe-boek dat kinderen helpt verdriet lichter te maken, emoties te uiten en herinneringen levend te houden. Tevens geeft ze lezingen over kind en rouw. Ze vindt het goed dat er aandacht is voor dit onderwerp. ‘Het voelt als mijn missie om de dood iets bespreekbaarder te maken voor kinderen en het taboe eraf te halen. Dat we dat voor hen makkelijker kunnen maken.’