In ‘Het Gedoogdrama’ reconstrueren regisseur Piet de Blaauw en interviewer Frénk van der Linden op onthullende wijze de totstandkoming van kabinet Rutte1. In de Haagse sociëteit De Witte, om de hoek van het Binnenhof, spreken zij uitvoerig met nauw betrokkenen over de manier waarop Rutte, Wilders en CDA-leider Maxime Verhagen de coalitie aangingen, de gevolgen die dat had voor de eenheid binnen het CDA, de wijze waarop het kabinet regeerde, en de vraag welke lessen uit deze beladen periode voortvloeien. Met het oog op de naderende Tweede Kamerverkiezingen, die tot nieuwe winst voor de PVV lijken te leiden, zijn die lessen hoogst actueel. 

De vraaggesprekken in de documentaire maken duidelijk hoe traumatiserend deze bijzondere periode in onze politieke geschiedenis voor velen is geweest. De wonden blijken tot op de dag van vandaag niet allemaal te zijn geheeld. Naast helderheid over de emotionele impact verschaft de documentaire ook inzicht in cruciale gebeurtenissen die zich achter de schermen tussen de hoofdrolspelers hebben afgespeeld. Welke deals werden gesloten om de ‘gedoogcoalitie’ tot stand te brengen? En welke politieke mastodont probeerde het kabinet kort nadat het was geïnstalleerd al op te blazen? 

In de film komen de volgende geïnterviewden aan het woord, hier allen vermeld met de functies die zij indertijd bekleedden: Ivo Opstelten (informateur/VVD-minister van Justitie), Job Cohen (fractieleider PvdA), Kathleen Ferrier (dissident fractielid CDA), Fred Teeven (fractielid VVD), Henk Bleker (voorzitter CDA), Hero Brinkman (fractielid PVV) en Gerd Leers (CDA-minister Immigratiezaken).

Regie: Piet de Blaauw
Camera en montage: Jan Pieter Tuinstra
Idee en interviews: Frénk van der Linden
Omroep: BNNVARA

Jullie hebben een reconstructie gemaakt met de vertellingen van de politieke betrokken uit die tijd. Kwam daar nu nog iets nieuws of verrassends uit?
PdB: ‘Ja, het blijkt nu dat er heel veel is gebeurd wat de buitenwereld destijds niet heeft gezien. Dat is logisch. Nu wordt er makkelijker over gepraat. Vooral opvallend is dat Ruud Lubbers (de eerste betrokken formateur van toen, red.) meerdere malen Gerd Leers (CDA, voormalig minister van immigratie, integratie en asiel, red.) heeft benaderd en heeft verzocht de stekker eruit te trekken. Dat wist ik niet en ik denk dat weinig mensen dat wisten, buiten Leers om.’

JPT: ‘Het verbaasde me echt hoe sterk het afhangt van ‘of mensen het met elkaar kunnen vinden’ en ‘of mensen elkaar wat gunnen’. Dat proef je door alles heen. En hoewel ik het ook wel wist, stond ik er toch wel echt van te kijken. En ook dat daarbij de politieke kaarten destijds al in een heel vroeg stadium geschud waren. Terwijl dat in het publieke domein nog even stilgehouden moest worden…’

PdB: ‘Ja, precies. Er was al in een heel vroeg stadium een soort van deal gesloten tussen het CDA en de VVD: ze zouden samen regeren en ze zouden ‘over rechts’ gaan. Terwijl er steeds naar buiten is gebracht dat er ook met andere partijen – zoals de PvdA – gesproken zou gaan worden. Maar dat gebeurde niet, want in feite was de deal al rond. En tja, ik zeg niet dat dat slecht is, want zo werkt het blijkbaar. Maar het is goed en mooi om dat een keer zo te horen en te zien.’

Politieke documentaires zijn lastig, vaak zijn ze duidelijk politiek gekleurd. Lukte het om objectief te blijven in dit maakproces?
PdB: ‘Deze documentaire maakte we natuurlijk voor BNNVARA, dan verwacht je dat we met gestrekt been richting rechts zouden gaan, dat probeerden we echt te voorkomen.’

JPT: ‘De interviews en gesprekken waren echt heel open.’

PdB: ‘En we wilden echt dat iedereen vertegenwoordigd zou worden, het CDA en de VVD natuurlijk, maar de PvdA en ook zéker de PVV. We hebben echt ons best gedaan om ook de PVV in de film te krijgen. Maar niemand wilde, of mocht. Uiteindelijk wilde Hero Brinkman meewerken, hij staat inmiddels wat verder van de PVV, maar hij praatte nog heel erg vanuit de PVV van die tijd. Hij was ook echt kritisch en dat is een geluid wat je niet zo vaak hoort.’

Het interview gaat verder onder de afbeelding

Wie hadden jullie graag nog in de film willen hebben?
PdB: ‘Mark Rutte en Geert Wilders, natuurlijk. Maar die zeiden meteen ‘nee’. We hebben nog wel een aantal gesprekken met Maxime Verhagen gevoerd, maar ook hem konden we uiteindelijk niet overtuigen. Het is voor hem nog steeds emotioneel beladen, zijn politieke carrière was na de gedoogconstructie echt kapot. En achteraf gezien zou de film met Verhagen erin heel anders zijn geworden, dan waren er heel veel ballen op hem gegaan.’

Kathleen Ferrier, die tot op zeker hoogte de ‘linkse kant van het CDA’ vertegenwoordigt, speelt een belangrijk rol in de film. Waarom kozen jullie voor haar als hoofdpersoon?
PdB: ‘Bij haar komt alles samen. Niet dat zij per se gelijk heeft, ze wordt in de film ook nog wel bekritiseerd. Het schuurde het meest rondom haar.’

JPT: ‘Haar verhaal laat de tweedeling in het CDA heel duidelijk zien. En wanneer gaat dit weer goedkomen? Het lijkt erop dat die kloof nog steeds niet is overbrugd.'

De film speelt zich af in sociëteit De Witte, ‘een plek waar de tijd lijkt stil te staan, pal naast het Binnenhof’, waarom wilden jullie alle interviews hier laten plaatsvinden?
JPT: ‘Het is natuurlijk duidelijk een interviewfilm. Maar als cameraman wil je natuurlijk dat het ook echt een ‘film’ wordt, en geen ‘kleurenradio’. Vaak zoek je mensen die je interviewt thuis op, dan kom je in allerlei verschillende woonkamers terecht, dan wordt het een soort ratjetoe. En je kunt het beste een verhaal waarin verschillende mensen ‘op elkaar reageren’ vertellen, wanneer je niet de hele tijd van locatie verandert. Je wilt dat de kijker in het verhaal blijft, terwijl je wel van personage wisselt. Door alle interviews op dezelfde locatie te laten plaatsvinden kreeg de documentaire een filmische eenheid.

PdB: Het is echt een mooi gebouw, en ook symbolisch een mooie plek. Er hangt daar de sfeer van bezinning.’

JPT: ‘Ja, sociëteit De Witte is echt een Haagse plek en het ligt pal naast het Binnenhof. Het gebouw stamt uit dezelfde tijd, heeft dezelfde inrichting en barokke stijl. Het ademt dezelfde sfeer als op het Binnenhof. Ook waren er meerdere zalen waardoor we de personages in verschillende ruimtes konden interviewen. Ook projecteerden we de archiefbeelden binnen op de muren, hierdoor blijf je op dezelfde locatie, kan je als kijker makkelijker in het verhaal blijven. Het is nu net alsof je door het gebouw wandelt en in alle kamers een ander perspectief te horen krijgt.'

Het interview gaat verder onder de afbeelding

Wat hopen jullie dat de kijker meeneemt van Het Gedoogdrama?
JPT: ‘Ik heb niet een moralistisch idee over wat de kijker mee zou moeten nemen. Ik hoop vooral dat we dit verhaal goed hebben verteld.’

PdB: ‘Ja precies, maar daarbij realiseerde ik me door het maken van deze film wel heel sterk dat het van heel groot belang is welke partij de gróótste partij wordt. Destijds scheelde het maar één zetel of de PvdA was de grootste partij geworden, en dan was de gedoogconstructie met de PVV er nooit gekomen.’

JPT: ‘Dat wordt ook onderstreept doordat Cohen zegt ‘het was eigenlijk allemaal tevergeefs, want ook al zei Rutte dat hij ook wel met mij in gesprek wilde, binnen een vingerknip stond ik weer buitenspel.’ Wat er naar buiten wordt gebracht in de media is zelden het hele verhaal.’

PdB: En ook dat is natuurlijk van alle tijden. Ik hoop dat mensen zich realiseren dat hun stem effect heeft, waar ze ook op stemmen.’

Jullie hebben ook samen De Sobibor Tapes gemaakt, deze documentaire is totaal anders en kwam een week geleden uit. Hoe vergelijken jullie deze twee documentaires?
JPT: ‘Ja het waren twee hele verschillende projecten. Maar dat is ook de reden dat dit vak zo leuk is. Steeds mochten we ons in een ander verhaal verdiepen en dat proberen zo goed mogelijk te vertellen. De productie van de films liep wel een beetje door elkaar, maar de montages hebben echt ná elkaar plaatsgevonden.’

PdB: ‘Het was bijna een militaire operatie om het zo te plannen dat we beide films konden produceren in coronatijd. Maar het was heerlijk om aan beide projecten te werken. En we zijn alweer bezig met de volgende!’