Op woensdag 6 januari 2021 zou de uitslag van de presidentsverkiezingen van 3 november 2020 officieel worden vastgesteld in het Amerikaanse Congres. Donald Trump had er geen geheim van gemaakt dat hij dit zag als de laatste kans om president te blijven. Alle eerdere pogingen om de uitslag aan te vechten, ongeldig te laten verklaren of door partijgenoten te laten veranderen waren stukgelopen.

Maar Trump had wel miljoenen mensen overtuigd van het idee dat zijn overwinning gestolen dreigde te worden door vals spel van zijn tegenstanders. Daarmee vergrootte hij ook de druk op partijgenoten, inclusief vicepresident Mike Pence, om Bidens overwinning niet te erkennen. En Pence moest de ceremonie op 6 januari voorzitten. Terwijl die ceremonie bezig was, hield Trump een paar kilometer verderop een speech waarin hij zijn aanhangers opriep naar het Capitool te gaan en ‘to fight like hell’, want anders zouden ze ‘hun land kwijtraken’. Hij zei weliswaar ook: ‘Ik weet dat iedereen hier straks naar het Capitool zal lopen en vreedzaam en patriottisch zijn stem zal laten horen’, maar de voorhoede was al op weg.

Het was van tevoren duidelijk dat 6 januari een turbulente dag zou worden. Binnen het Capitool, waar een aantal Republikeinse afgevaardigden van plan was de rechtmatigheid van de verkiezingsuitslagen in hun staten te betwisten – tevens de uitslagen die hen tot afgevaardigden hadden gemaakt. En daarbuiten, want Donald Trump had zijn aanhangers naar de hoofdstad laten komen. Er waren volop tekenen dat geweld door sommige groepen niet zou worden geschuwd. Toch was de Capitoolpolitie nauwelijks extra versterkt en was de Nationale Garde alleen ingeschakeld als onbewapende verkeersregelaars. Meer machtsvertoon zou juist olie op het vuur gooien, had de burgemeester van Washington D.C. geoordeeld.

Trump had al vier jaar de tijd gehad om mensen in topposities te benoemen, maar in de korte tijd die hij na de verkiezingen nog president was, deed hij iets ongebruikelijks. Hij trof geen voorbereidingen voor de overdracht van de macht aan een nieuw team en verving een aantal mensen op cruciale posities, waaronder de minister van defensie.

Toen de situatie bij het Capitool uit de hand liep, reageerde de Nationale Garde urenlang niet op steeds dringender verzoeken om steun. Volgens William Walker, die de Garde leidde, kwam dat doordat hij volgens de nieuwe, ongebruikelijke regels niets mocht ondernemen zonder bevel van hogerhand. Trump zou als opperbevelhebber zelf het sein moeten geven om de Nationale Garde naar het Capitool te sturen, maar dat deed hij niet. Uiteindelijk gaf vicepresident Pence dat bevel. Trump deed zelf ook urenlang geen oproep aan de indringers om ze het Capitool uit te krijgen.

Proud Boys is een extreemrechtse organisatie van uitsluitend mannen die geweld verheerlijkt en tot doel heeft de Amerikaanse politiek naar zijn hand te zetten. In Canada staat de groep sinds begin februari 2021 op de lijst van terroristische organisaties, in de VS niet. Volgens een van tevoren uitgestippeld plan gingen de Proud Boys op 6 januari al naar het Capitool voordat Trump in zijn speech opriep daarheen te gaan. Binnendringen in het Capitool was onderdeel van hun plan, dat lijkt te zijn afgestemd met de Oath Keepers, een andere extremistische groep die het voortouw nam bij de bestorming van het Capitool. Sommige beelden in de Four Hours at the Capitol komen van Eddie Block, een lid van de Proud Boys. Hij is ook voor de film geïnterviewd. Zelf is hij niet het Capitool binnengedrongen, om een praktische reden: hij beweegt zich voort in een scootmobiel.

Mogelijk heel dichtbij, maar onderzoeken daarnaar zijn nog niet afgerond. Congresleden en de vicepresident konden nog maar net in veiligheid worden gebracht en de ceremonie waarin de verkiezingsuitslag werd vastgesteld, moest worden onderbroken. Was de toestand zodanig uit de hand gelopen dat de ceremonie niet later die dag op een andere plek was doorgegaan, dan had Trump de Noodtoestand kunnen uitroepen, waarna hij ruime bevoegdheden zou hebben.

Het uitroepen van de Noodtoestand was een van de mogelijkheden die werden geopperd in een powerpointpresentatie van begin januari over manieren om toch een tweede termijn als president in de wacht te slepen. Die presentatie was in bezit van Mark Meadows, Trumps stafchef van het Witte Huis. En zo zijn er meer aanwijzingen dat kringen rond Trump alle mogelijkheden verkenden om te voorkomen dat de overwinning van Joe Biden officieel zou worden vastgesteld. Was Mike Pence daarin meegegaan, dan had dat plan kunnen slagen. Trump zelf heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij de macht niet wilde overdragen aan zijn door het volk gekozen opvolger. Daar is een woord voor: staatsgreep.

Nee. De Republikeinse Partij blijft grotendeels in de ban van Trump, waarbij weigering zijn verkiezingsnederlaag te accepteren als ijkpunt geldt. Leden die daar niet in meegaan, zoals voormalig partijvoorzitter Liz Cheney, zijn gemarginaliseerd. Vertegenwoordigers van de partij, geholpen door een bubbel van extremistische media, stoken aanhangers nog steeds op om Biden niet als president te accepteren.

Intussen stellen Republikeinse politici in staten waar ze de macht hebben alles in het werk om de uitslag van volgende verkiezingen naar hun hand te zetten. Door kiesdistricten opnieuw in te delen, zodat een minderheid van Republikeinse kiezers toch een meerderheid van gekozenen kan opleveren, wat ze overigens al sinds 2010 in georganiseerd verband doen. Door toegang tot de stembus te beperken, wat in de praktijk vooral Democraten stemmen kost. Ook niets nieuws, maar wel nog grootschaliger aangepakt dan voorheen. En door subtiele verschuivingen in de regels rond verkiezingsfraude, waardoor het makkelijker wordt om verkiezingsuitslagen ongeldig te verklaren.

Ze voelen zich gesteund door een groot deel van het justitiële apparaat, waarin de rechtervleugel van de partij via een langdurige, honderden miljoenen dollars kostende campagne onevenredig veel invloed heeft veroverd. En door het zevenkoppige Hooggerechtshof, dat mede dankzij die campagne gedomineerd wordt door conservatieve rechters waarvan Trump er in korte tijd drie heeft benoemd. Alles wijst erop dat de Republikeinse Partij niet van plan is de macht weer los te laten als die eenmaal is veroverd. Wil je je daar meer in verdiepen, dan is dit artikel in de Canadese Globe and Mail wat je nodig hebt.