Wat ziet u in dit opzicht als het grootste verschil tussen het Duitse en Nederlandse onderwijs?
‘In Duitsland gaat het vaker over verantwoordelijkheid. Er wordt gezegd: ‘Jullie generatie is niet verantwoordelijk voor wat er is gebeurd, maar wel hoe deze erfenis wordt overgenomen.’ Ze gebruiken de lessen uit het verleden in een poging om moreel en democratisch besef bij te brengen. In Nederland is de distantie tot het onderwerp groter en blijft het enkel een onderdeel van de geschiedenis.’

Dan kan Nederland nog wel wat van Duitsland leren.
‘De Nederlandse overheid is al een tijd bezig om het vak burgerschapsvorming in te voeren. Daarin worden jongeren geconfronteerd met kennis, vaardigheden en attitudes ten aanzien van deelname aan een democratische samenleving. Dat is ingewikkeld, maar wel belangrijk. Hiermee leer je jongeren onder meer om empathisch vermogen te creëren: dat ze niet alleen horen wat een ander zegt, maar dat ze die mening ook kunnen respecteren, zonder het ermee eens te zijn. Veel mensen zijn daar nu niet meer toe in staat. Kijk bijvoorbeeld naar de vaccinatiediscussie: mensen praten niet meer met elkaar en hebben geen enkel begrip meer voor elkaars standpunten. Waar begrip ophoudt, begint respect. Als je het standpunt van de ander niet begrijpt, kun je het altijd nog respecteren.’

In Wieder Gut zien we dat het Jodendom onder druk staat vanuit verschillende hoeken. Hoe ziet u deze ontwikkeling?
‘Antisemitisme heeft een lange traditie. Af en toe leeft het op, dan wordt het weer minder. Nu zie je dat het terugkomt, bijvoorbeeld op sociale media. Kijk alleen al naar de appgroepen van jonge leden bij Forum voor Democratie. Niet alleen daar: er is bijvoorbeeld bewaking bij Joodse scholen en er zijn aanslagen op synagogen. Bij veel samenzweringstheorieën zie je dat antisemitisme vroeger of later opduikt; het is een hardnekkig fenomeen. Ook andere groepen, zoals moslims, mensen uit de LHBTI-gemeenschap of Sinti en Roma hebben natuurlijk last van discriminatie. Dergelijke ontwikkelingen hangen ergens met elkaar samen: ze voldoen niet aan de mainstream norm. Als je in diversiteit en pluriformiteit gelooft, dan moet je dit soort signalen heel serieus nemen.

Het overbrengen van geschiedenis van de Holocaust kan een spiegel zijn voor jongeren: ‘Dit is er ooit gebeurd, vergeet dat niet.’ Tegelijkertijd moet je de rol van het onderwijs niet overschatten: die is beperkt. Veel jongeren vinden school nauwelijks interessant en voelen meer loyaliteit met thuis. Maar je kunt er wel een ander geluid tegenin brengen. Zorgen dat leerlingen meer kennis hebben van menselijk gedrag zodat hun empathisch vermogen groeit.’