In de ontroerende documentaire 'Flee' neemt de Afghaanse Amin de kijker mee in zijn reis als vluchteling vanuit Kabul naar het Westen. De volledig geanimeerde documentaire was in 2022 genomineerd voor drie Oscars (Documentaire, Animatie en niet-Engelstalige Film).
Uiteindelijk komt hij, na vijf jaar alleen op de vlucht te zijn geweest, als 16-jarige aan in Denemarken. Deze documentaire laat minutieus zien wat zo'n eenzame vlucht op jonge leeftijd inhoudt en wat voor effect dat heeft op de keuzes die je maakt in je verdere leven.
Regie: Jonas Paher Rasmussen
Productie: Final Cut for Real in coproductie met VPRO.
Joey Frankhuisen 9 april 2022
In Flee zie je hoe de homoseksuele Amin wegvlucht uit Afghanistan. Hoe goed zijn wij in Nederland met het opvangen van LHBT-vluchtelingen? Volgens Sandro Kortekaas niet best. Zo zouden LHBT-vluchtelingen vaak niet geloofd worden en daardoor geen asiel krijgen, terwijl ze niet veilig zijn in het land van herkomst. Met zijn organisatie LGBT Asylum Support vecht hij voor veilige omgeving voor LHBT-vluchtelingen in azc’s en een eerlijk asielbeleid.
Hoe ben je hiermee begonnen?
‘Eigenlijk was dat toevallig. 2013 was het Nederland-Ruslandjaar. Dat was bedoeld om de diplomatieke betrekkingen aandacht te geven. Ik stond toen op een expositie met kunst over de ondergrondse Queer-gemeenschap in Rusland en zo kwam ik in contact met LHBT-netwerken in Rusland. Via hen leerde ik een groep Russische LHBT-vluchtelingen kennen die hier niet geholpen werden. Toen kwam ik erachter dat er iets niet klopte. De minister van Buitenlandse Zaken zei dat deze groep moest worden beschermd omdat ze onveilig waren op de plek van herkomst, maar het IND wilde ze juist terugsturen.
Sandro Kortekaas op de Pride Walk
'Ik had toen nog nul kennis, maar ik was boos en verontwaardigd. Ik dacht: ‘hoe kan het nou dat niemand hier iets voor doet?’. Ik heb toen een brief online gezet die op de een of andere manier viral ging. Een Kamerlid van de SP vroeg me langs te komen, en die heeft mij in een middag een soort spoedcursus gegeven over hoe ik activist moest worden. Uiteindelijk heb ik het voor elkaar gekregen dat die hele groep Russen, die eigenlijk al was uitgeprocedeerd, een verblijfsvergunning kreeg.’
Uiteindelijk richtte je de organisatie LGBT Asylum Support op.
‘Ja. In het begin zetten we ons vooral in voor veiligheid in azc’s voor LHBT-vluchtelingen. Er was een azc waarin LHBT’ers in een bezemkast sliepen omdat ze zich daarbuiten bedreigd voelden door andere vluchtelingen. Elke drie uur moesten ze de deur even opendoen omdat er te weinig lucht was. Ze kregen gewoon geen bescherming. Toen we dit soort situaties zagen begonnen we ook in discussie te gaan met het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) om te zorgen voor LHBT-units.
Wat zijn dat?
'In LHBT-units worden LHBT’ers vanaf het begin van een procedure samen opgevangen. Dit is belangrijk omdat een veilige omgeving dan gegarandeerd is. Ook kunnen ze onderling zichzelf zijn. Met elkaar kun je verhalen delen en zo leren ze ook te durven zichzelf te zijn. Als ze in een geïsoleerde positie zitten tussen alle vluchtelingen waardoor ze anoniem moeten blijven, dan heeft dat vaak ook een negatief effect op hun verhoren bij het IND. LHBT’ers worden nu telkens geplaatst tussen de mensen waarvoor ze vluchten.’
'Uit de resultaten van ons onderzoek blijkt dat 85 procent van de LHBT-vluchtelingen last heeft van intimidatie.'
En hoe staat het er nu voor met de veiligheid in de azc’s?
‘Met die units zijn we eigenlijk geen stap verder gekomen. Ik heb gisteren nog een brief gekregen van de staatssecretaris waarin hij zegt dat dat niet gaat gebeuren. Zo zie je maar hoe langzaam de politiek hiermee omgaat.
'Elke dag komt er bij ons wel iets binnen over onveilige situaties. In 2020 hebben we twee rapporten uitgebracht over de onveilige situaties in azc’s en over de cultuur binnen het COA. Uit de resultaten van ons onderzoek blijkt dat 85 procent van de LHBT-vluchtelingen last heeft van intimidatie. Het gaat dus bijna over de hele groep. Dit kan gaan om verbale intimidatie, maar ook zeker fysiek.
'We deden het onderzoek onder ruim tachtig vluchtelingen. Je moet je indenken dat deze vluchtelingen altijd bang zijn om hierover te praten, omdat ze bang zijn dat het hun procedure beïnvloedt. Uiteindelijk is er op basis van dit onderzoek een motie ingediend en moet het COA met een plan van aanpak komen om azc’s veiliger te maken. Maar ruim anderhalf jaar later is dat plan er nog steeds niet. Ze hebben wel een begin gemaakt, maar ook hier staan de LHBT-units niet in. Dit terwijl er een aantal azc’s zijn die al op eigen houtje gebruik maken van LHBT-units en het daar zorgt voor veel meer veiligheid. Het werkt enorm goed.’
Als dit werkt, waarom wil de staatssecretaris dit dan niet?
‘Hij zegt dat hij geen aparte opvang van groepen wil, omdat wij dat in de samenleving ook niet willen. De staatssecretaris vindt dat er een verkeerd signaal wordt afgegeven door het isoleren van een kwetsbare groep. Hij spiegelt de azc’s aan de Nederlandse samenleving, terwijl het daar niet zo is als in onze samenleving. Als hier vluchtelingen komen, hebben ze niet ineens de Nederlandse normen en waarden, waardoor LHBT’ers nog steeds onveilig zijn als ze tussen de andere vluchtelingen leven. Het is geen verkeerd signaal, maar het is je realiseren dat discriminatie anders continu plaatsvindt.
'De staatssecretaris heeft het over onze maatschappij en wij hebben een maatschappij waarin wij ons houden aan de grondwet. Die grondwet is gewoon heel duidelijk: discriminatie is niet toegestaan. Daar moet op gehandeld worden en dat gebeurt niet. Op deze manier is de staatssecretaris verantwoordelijk voor alle incidenten omdat hij hier de ruimte voor geeft.'
Sandro met Ahmad en zijn partner voor het gerechtsgebouw. Ahmad is al zeven jaar lang in procedure om te bewijzen dat hij gay is.
Zullen we het dan nu hebben over hoe het gaat bij de processen van het IND? Wat gaat er volgens u mis?
‘LHBT-vluchtelingen wordt altijd gevraagd inzicht te geven in hun gevoel over hun seksualiteit. Zoiets is voor de doorsnee Nederlander al heel erg moeilijk. En deze mensen komen vanuit een omgeving waar ze dit altijd geheim hebben moeten houden. Er wordt van vluchtelingen verwacht dat ze hun gevoelens beter kunnen uitleggen dan ze daadwerkelijk kunnen. Als je deze vragen zou stellen aan een Nederlander die is opgegroeid in een zwaar religieuze gemeenschap dan zou dat ook moeilijk zijn. Vluchtelingen slaan soms dicht en begrijpen de vragen niet.’
Worden de vragen dan misschien gesteld vanuit een westers perspectief?
‘Ja, dat gebeurt heel veel. Officieel mag er niet meer worden gevraagd naar dingen zoals processen van bewustwording en zelfacceptatie, omdat dat een westers ding is en veel vluchtelingen hier helemaal niet doorheen gaan. In de praktijk wordt er nog steeds over gevraagd, alleen wordt het gewoon anders verwoord. Zoals: "Op welke wijze werd u zich ervan bewust dat u homoseksueel bent?"’
Waarom kunnen ze daar nu eigenlijk geen antwoord op geven?
‘Als je bent opgegroeid in een omgeving waarin je deze gevoelens altijd hebt moeten onderdrukken omdat je anders je leven niet zeker bent, hoe kun je daar dan ineens zomaar over praten? Er wordt altijd gevraagd naar romantische relaties die dan vergelijkbaar zouden moeten zijn met zoals het gaat in Nederland. Of er wordt gevraagd naar wat je type is qua uiterlijk. Dit terwijl je er gewoon heel anders mee omgaat als je opgroeit in een land waar bijvoorbeeld de doodstraf staat op homoseksualiteit.’
En het effect is dus dat mensen niet goed begrepen worden en niet worden geloofd?
‘Ja! Er wordt bijvoorbeeld altijd verwacht dat iemand ook gevoelens heeft gehad voor mannen. In veel landen is er helemaal geen ruimte om dit gevoel te ontwikkelen, waardoor vluchtelingen alleen fysieke aantrekking voelen. Vaak is het gevoelsleven dus heel beperkt en daar moet rekening mee gehouden worden in de procedures. De lat ligt nu veel te hoog.
'Er wordt altijd maar gevraagd om meer inzicht, terwijl een vluchteling dit vaak niet méér kan geven dan hij of zij doet. Er was een procedure waarbij ik meer dan driehonderd gevallen kon aanwijzen waarbij er werd gezegd dat de vluchteling geen inzicht had gegeven, maar dit wel het geval was.’
'Het ergste wat ik ooit heb meegemaakt was een Tsjetsjeense jongen die werd uitgezet. Zijn verhaal was gewoon volledig geloofwaardig.'
Maar als jullie bewijzen dat het mis gaat, waar ligt het dan aan dat er niks verandert?
‘Ik denk dat de politiek, en daarmee bedoel ik dan de VVD en andere partijen die asiel in hun portefeuille hebben, geen aanzuigende werking willen voor LHBT-vluchtelingen. Als ik kijk naar deze groep vind ik dat eigenlijk heel raar. Het is de meest gemotiveerde groep om in de Nederlandse cultuur te integreren vanwege de vrijheid. Vaak zijn het ook hoogopgeleide mensen. Maar ja, er zit natuurlijk ook wel een deel tussen dat zich onterecht voordoet als LHBT’er, dus het is ook wel echt nodig dat het testen plaatsvindt.’
Ja, komt dat vaak voor?
‘Ja dat gebeurt wel, daarom moet er ook wel echt getoetst worden. Heel af en toe komt er iemand langs waarbij ik het idee hebt dat er iets niet klopt. Ik kan natuurlijk niet in iemands hoofd kijken, dus ik kan er zelf ook naast zitten. Soms horen wij verhalen die te veel op elkaar lijken. Daar confronteer ik ze altijd hard mee. Het is heel vervelend als dat gebeurt.’
Waar vind je dat meer op gelet moet worden tijdens procedures?
‘Nou, gisteren was ik bijvoorbeeld bezig met een rapport over iemand die pas in Nederland bezig was met uit de kast komen. Hier in Nederland kan dat veilig, maar in zijn land van herkomst kon hij er alleen van dromen. Het IND vraagt alleen maar naar het proces in het land van herkomst, terwijl het minstens net zo belangrijk is hoe dat gaat in Nederland.
'Bij deze procedure werd er ook gezegd dat er te weinig contact was met LHBT-organisaties in Nederland, ondanks dat er corona was. Het systeem is heel hard en voor sommige vluchtelingen wordt het gewoon onmogelijk gemaakt om geloofwaardig te zijn terwijl ze wel echt LHBT zijn.'
En wat gebeurt er met de vluchtelingen die wel echt LHBT zijn, maar toch geen asiel krijgen?
'Het plan is meestal dat die worden teruggestuurd, maar in de praktijk gaat dat vaak anders. De meeste LHBT'ers kunnen vaak gewoon echt niet terug naar hun land van herkomst omdat ze daar onveilig zijn. Vaak blijven ze dan illegaal in Nederland. Er zijn ook voorbeelden waarbij vluchtelingen toch worden uitgezet. Dat is verschrikkelijk. De meesten blijven hier wel hangen en hopen op een nieuw proces.
'Het ergste wat ik ooit heb meegemaakt was een Tsjetsjeense jongen die werd uitgezet omdat hij niet echt biseksueel zou zijn. Zijn verhaal was gewoon volledig geloofwaardig. Hij was bekend bij meerdere LHBT-organisaties in Nederland en had zelfs in een tijdschrift gestaan. Ik heb geen idee hoe het nu met hem gaat. Het is zo’n groot risico om iemand terug te sturen, al helemaal als diegene in de publiciteit is geweest. Dit was schandalig. Ik vind het heel frustrerend als ik zoiets zie. Ik realiseer me dat het echt nodig is om hier iets tegen te doen. Dus ik doe wat ik kan.'