Malou Wagenmaker 17 april 2022

In ‘Henk’ portretteren makers Sarah Blok en Lisa Konno de Surinaams-Nederlandse Henk Shakison. Henk werkt als conciërge op de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Achter zijn glimlach schuilt een heel levensverhaal. Zo was hij ooit fanatiek rolschaatser en begin jaren ’90 muzikant in de band nuClarity. In de korte docu ‘Henk’ verschijnt hij in kleurrijke kostuums die een ode aan zijn leven brengen. 2Doc.nl sprak de makers over de rol van mode in film.

Hoe kwamen jullie op het idee om mode in de documentaire te gebruiken?
Lisa: ‘Het was echt het basisidee. Bij onze eerste film, NOBU, wilden we het verhaal van mijn vader vertellen met mode. Film was een logische, visuele keuze om zowel zijn verhaal te vertellen als mode te gebruiken. Ik vind het heel mooi dat kostuums een soort droomwereld kunnen laten zien die tussen fantasie en realiteit zit. Mode heeft soms, zoals in modebladen, niets meer met het dagelijks leven te maken. Toch kan mode ook in het dagelijks leven doorsijpelen. De kostuums van Henk vertellen iets over zijn identiteit.’

Hoe komt zo’n collectie voor Henk tot stand?
Lisa: ‘Eerst voerden we heel veel gesprekken met Henk. Dan bespreken Saar en ik wat we de interessantste aspecten van Henk vinden en gaan we op basis daarvan op zoek naar feitjes en symbolen. Ik kijk ook naar de kleding die hij zelf draagt. Wat ik maak is niet draagbaar, maar heeft wel heel duidelijk een connectie met hem, als een soort portretvorm. We bedenken bijvoorbeeld: hoe kan je laten zien dat zijn werk als conciërge onzichtbaar is, maar ook iets moois? Dat kan bijvoorbeeld door elementen als sleutelhangers en sleutels uit te vergroten tot sieraden.’
Sarah: ‘De ontwerpen ontstaan ook aan de hand van het thema van de film: erkenning. In tegenstelling tot de arena van de kunstacademie heeft Henk geen verlangen naar erkenning. Hij wil alleen over zichzelf vertellen als iemand oprecht interesse in hem toont. Om dit contrast aan te zetten, maakt Lisa gebruik van een kleur in het kostuum dat anders is dan de locatie. Zo is het mooi dat Henk in de film door de grijze gangen van de academie skate, terwijl hij zelf een knalroze pak draagt.’

Lisa, maak je alle kleding zelf?
Lisa: ‘Ja, al word ik soms geholpen door stagiaires in mijn atelier. Ik ontwerp eerst een patroon, dan ga ik stoffen uitzoeken. Soms koop ik nieuwe dingen, zoals ik bij 'Henk' veel heb gedaan. Bij 'NOBU' en 'BABA' heb ik juist dingen hergebruikt, zoals oude tapijten. Henks verhaal gaat minder over vroeger, daarom heb ik voor zijn kostuums veel nieuwe materialen aangeschaft en verzameld. Niet alles wat ik maak kan gebruikt worden in de film, maar dat vind ik niet zo erg.
Sarah: ‘Lisa is daar heel sportief in. Die werkt rustig wekenlang aan een tien meter lange sluier die later misschien helemaal niet in de film te zien is.’

Welke betekenis heeft mode in film voor jullie?
Lisa: ‘Kleding kan een ondersteunende rol hebben. Er is een belangrijk verschil in kostuum en mode. Een kostuum is echt iets wat ingezet wordt om het narratief te ondersteunen, zoals bij kostuumdrama’s. Bij onze films gebruiken we kleding om een extra laag te vertellen die in woorden niet wordt gezegd. De mode heeft een heel eigen narratief, niet enkel ondersteunend.'
Sarah: ‘We proberen het verhaal te vertellen via de mode. Henk draagt in de film bijvoorbeeld een spijkerpak met oranje stiksel en kleine sleuteltjes. Ik heb daar een hele sterke cowboy-associatie bij. ‘Cowboy’ is misschien niet een gepast woord, maar ik bedoel de romantische versie van een man die onzichtbaar werk verricht op school, die heel sociaal en makkelijk in de omgang is, maar ook vaak alleen. De mode heeft een associatieve rol.’

Wat vond Henk van de collectie en de film?
Lisa: ‘Hij moest er wel om lachen, want de outfits werden groot en hysterisch. Als ik dan vertelde waar het idee erachter vandaan kwam, vond hij dat heel mooi. Het helpt dat iemand die niets met mode heeft in een film zit in een modecollectie. Dat werkt ontwapenend en creëert een luchtige sfeer om op te reflecteren.’
Sarah: ‘Hij vindt de film mooi geworden en herkende zichzelf erin. Henk wilde graag dat we zijn verhaal niet te zwaar zouden maken, maar wij wilden ook de zwaardere momenten in de film om recht te doen aan zijn leven. Dat hebben we geprobeerd door zijn verhaal te combineren met schoonheid, kleur en een soort lichtheid.’

Krijgt de collectie nog een tweede leven?
‘Er is een fotoserie gemaakt met de collectie door Coco Olakunle en de collectie wordt bij de première geëxposeerd. Ook kunnen ze nog worden uitgeleend aan bijvoorbeeld een museum en komt er een expositie op Amsterdam Art Week.’

Malou Wagenmaker 17 april 2022

Dr. Marie-Aude Baronian is schrijver, filosoof en universitair hoofddocent Film en Visuele Cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. Zij is gespecialiseerd op het gebied van mode en diaspora in film en filosofie . Voor 2Doc.nl bekeek zij de films van makersduo Sarah Blok en Lisa Konno. Wat viel haar op aan het gebruik van mode in de documentaire ‘Henk’?

Verkleed jezelf zijn
'Er zitten verschillende lagen in de film. Het gaat onder andere over migratie, de koloniale geschiedenis van Nederland en traumatische ervaringen. De kleding waarin Henk in de documentaire verschijnt heeft een temporele functie: het brengt het verleden samen met het heden. Ik zie een link tussen discplacement (je niet op je plek voelen) en migratie. Een term die ik vaak gebruik en die ook bij dit verhaal past, is in-betweenness. Henk woont nu in Nederland, maar Suriname is ook nog steeds bij hem.

De rol van mode in de documentaire is heel relevant. Het is een vorm van performing identity: een manier van Henk om zichzelf opnieuw uit te vinden. Mode is een krachtig medium om jezelf te kunnen zijn en jezelf te uiten. Het gaat aan de ene kant over trouw aan jezelf zijn, maar ook over jezelf opnieuw uitvinden. Henks zussen vertellen hoe hun moeder soms opeens met een pruik en hoge laarzen in de deuropening ging staan: dat geeft ook aan hoe kleding een manier kan zijn om met je identiteit te spelen.

In de documentaire zit realiteit en fantasie. De momenten waarop Henk ‘verkleed’ is, voelen als een droomwereld en roepen de vraag op: zijn we in zijn hoofd of herinnering? Hoewel deze ‘fashionscènes’ heel geënsceneerd zijn, komt Henk over alsof hij zichzelf is. De makers hebben hem niet ‘aangekleed’, dat is het niet; ze transformeren hem niet in iemand anders, maar laten door mode zien hoe Henk eigenlijk is. Het is niet gek om hem in de spectaculaire, speelse outfits te zien, want zo is hij ook zelf. Hij zegt dat hij geen kunstenaar of rolschaatser meer hoeft te zijn, maar je voelt tegelijkertijd dat de fantasiescènes waarin hij dat wel is, dat heel bevrijdend voor hem is. Ook wil Henk niet te veel over zichzelf vertellen. De kleding neemt dat over en vertelt het voor hem, als een accessoire op zijn persoonlijkheid.'

'Er zijn veel documentaires over beroemde designers, zoals ‘Dior et moi’ (Frédéric Tcheng, 2015) of 'McQueen' (Ian Bonhôte, Peter Ettedgui, 2018). Het is zo’n populair onderwerp dat het een genre op zichzelf lijkt. Deze documentaires zijn meestal gericht op het levensverhaal van de ontwerper en zoomen in op de emotionele aspecten. In fictiefilms daarentegen wordt mode altijd ingezet, ook als het niet het onderwerp van de film is. De functie is dan gericht op de context van het verhaal of de persoonlijkheid van personages. Kleding representeert dan iemands gender, status, functie of klasse.

Ik ken weinig andere documentaires die op deze manier mode inzetten. Ik vond het heel creatief en de boodschap ontroerend. Mijn lezing van de documentaire ‘Henk’ is dat mode een mooie manier is om een verhaal te vertellen, maar dat het ook kan functioneren als overlevingsmechanisme. Het is wellicht te vergezocht om te zeggen dat mode een trauma kan verwerken, maar het kan wel een manier zijn om op jezelf te reflecteren en een soort overeenstemming met jezelf te vinden.'

Teddy Cherim maakte de documentaire 'Goodwill Dumping' over het enorme proces achter het inzamelen van kleding. De liefdadigheidsindustrie die zich ermee bezighoudt heeft door zijn enorme schaal en vele facetten haast iets buitenaards. Samen met modeontwerper Lisa Konno ging hij op onderzoek uit.

Regie: Teddy Cherim, 2019

'King of the Cruise' draait om de rijke en extravagante Schotse baron en koning van een klein stuk land in Afrika Ronald Busch Reisinger van Inneryn. Hij brengt zijn tijd graag door op luxe cruiseschepen waar hij een graag geziene gast is, maar ook een opvallende verschijning in zijn kleding.

Regie: Sophie Dros, 2020