Makers van Morgen

Facking Vaderdag

VPRO

Regisseur Sascha Stouthamer komt erachter in welke mate het overlijden van haar vader nog invloed heeft op haar leven, zowel fysiek als mentaal. In een parallel vertelling zoeken Sascha, Isabel en Oliver naar een manier om hun trauma te omarmen in plaats van te ontkennen.


Deze documentaire is geselecteerd in het kader van Makers van Morgen, het platform voor debuterend documentairetalent van 2Doc.nl

Programma's

Interview met Maker van Morgen: Sascha Stouthamer

Taboe rondom trauma

Kan het maken van een film helpen om een trauma te verwerken? De redactie van 2Doc.nl sprak met debuterend documentairemaker Sascha Stouthamer (23) over haar HKU-afstudeerdocumentaire Facking Vaderdag. En hoe een traumatische ervaring invloed heeft op haar lichaam en geest: ‘Hoe langer je iets opkropt, hoe groter het kan worden.’

Door Malou Wagenmaker | 24 november 2022

Geen ruimte om stil te staan
Zes jaar geleden verloor Sascha haar vader. De jonge regisseur voelde in het begin niet de ruimte om stil te staan bij wat er was gebeurd: ‘Ik voelde me geforceerd om door te leven. Ik heb me na het overlijden van mijn vader volledig op school gestort, als een soort escapisme. Daar werd ik helemaal door opgeslokt en ik kreeg in die periode ook veel fysieke klachten, zoals vermoeidheid en migraine. ‘

Toch wilde de maker al langere tijd iets doen met de gevolgen van deze traumatische gebeurtenis. Daarom was het voor Sascha een vanzelfsprekende keuze om het onderdeel te maken van haar afstudeerfilm aan de HKU. Via-via hoorde Sascha dat fysieke klachten kunnen samenhangen met een trauma: ‘Tijdens mijn research ontdekte ik dat een traumatische ervaring invloed op je lichaam kan hebben en dat het zich op allerlei manieren kan uiten.’

© Sascha Stouthamer

Maker van Morgen: Sascha Stouthamer

‘Ik had zelf nooit bedacht dat mijn symptomen, zoals de migraine, aan een emotionele gebeurtenis te linken zijn.'

Waar haalde je die informatie vandaan?
‘Ik heb psycholoog Bert Stronks geïnterviewd over de verschillende gevolgen van traumatische ervaringen. Ook ben ik geïnspireerd door psychiater en traumaspecialist Bessel van der Kolk. Hij schreef het boek Traumasporen (The Body keeps the Score) en heeft veel vooronderzoek gedaan naar trauma en de invloed van MDMA op traumaverwerking. Hij was afgelopen jaar ook te gast in VPRO Zomergasten.

Verder heb ik heel veel gesprekken gevoerd met ervaringsdeskundigen; mensen om me heen die ook een traumatische ervaring hebben gehad. Die gesprekken waren voor mij de grootste inspiratiebron voor mijn film. Ik was in mijn research ook vooral op zoek naar welke filmische middelen ik kon inzetten om de mentale en fysieke gevolgen van een traumatische ervaring over te brengen.’

Waarom gebruik je het woord trauma in plaats van verlies of rouw?
‘Veel mensen zullen de betekenis van het woord trauma eerder associëren met extreme gebeurtenissen, zoals oorlogsgeweld, grote rampen of seksueel geweld. Maar het kan ook iets relatiefs kleins zijn, bijvoorbeeld het vallen van een stoel als klein kind of een keer gepest zijn, dat maakt niet uit.

Een traumatische gebeurtenis is heel subjectief en relatief. Veel mensen vinden het nu eng om dit woord te gebruiken, omdat het zo’n beladen term is. Daarom benoem ik het begrip trauma ook zo vaak, om de betekenis ruimer te maken en omdat ik hoop dat het makkelijker wordt om over trauma te praten.’

'Veel mensen vinden het eng om de term trauma te gebruiken.'

Heeft het maken van de film jou geholpen bij de verwerking?
‘Het heeft mij zeker geholpen, vooral de gesprekken met mensen om mij heen tijdens de research waren heel waardevol. Hierdoor vond ik herkenning in de verhalen van anderen, maar was ik ook heel actief bezig met mijn eigen trauma. Ik heb deze film gemaakt alsof niemand ‘m ooit zou zien dus hierdoor heb ik heel erg vanuit mijzelf gekeken wat ik belangrijk vond.’

'Ik heb deze film gemaakt met het idee dat niemand ‘m ooit zou zien.'

Was het maakproces dan heel zwaar of uiteindelijk vooral verlichtend?
‘Enerzijds was het heel fijn, want het voelde goed dat ik mijn trauma aan het aanpakken was en ik had minder migraine. Er waren wel een paar scènes in de film waarvan ik van tevoren niet had bedacht dat ik ze zo zwaar zou vinden.

Ik bezoek bijvoorbeeld het ziekenhuis waar mijn vader heeft gelegen. Toen kwamen er weer herinneringen op, dat was heftig. Tegelijkertijd: het was ook mijn bedoeling om het aan te gaan. Voordat ik begon met de documentaire, vermeed ik de wijk waar het ziekenhuis stond, maar doordat ik daar nu nieuwe herinneringen heb gemaakt door het filmen, is het voor mij minder erg geworden om daar in de buurt te komen.

Wat wil je in jouw documentaire vertellen met de associatieve beelden?
‘Ik wil dingen laten zien die je in woorden niet kan vatten. Het gaat in mijn documentaire vooral om de mentale en fysieke gevolgen van een traumatische gebeurtenis en die wilde ik voelbaar maken in beeld en geluid. De film moet als een ervaring overkomen. Dat trauma in heel kleine dingen kan zitten: het frunniken aan een blaadje, afgeleid zijn bij een telefoongesprek of overprikkeld raken door herinneringen aan een bepaalde omgeving. Door een hyperfocus in beeld en geluid toe te voegen krijgt het meer een fysiek accent.’

'Zo is er bijvoorbeeld de scène waarbij ik de chaos in mijn hoofd verbeeld met beelden uit de natuur. Voor mij is de druk in je hoofd misschien wel de grootste worsteling die ik had met trauma, je voelt je chaotisch maar hebt geen idee waarom…'

Blinde vlekken
'Daarnaast is voor mij ook de scène waar ik de plekjes op mijn huid insmeer een belangrijk stuk in de film. Ik noem dit ‘blinde vlekjes’ waarin ik enerzijds verwijs naar de blinde vlekken waarmee mijn migraineaanvallen altijd beginnen en anderzijds naar het niet kunnen zien van de samenhang tussen lichamelijk klachten en trauma.

Tekst gaat verder onder afbeelding

'Voor mij is de druk in je hoofd misschien wel de grootste worsteling die ik had met trauma, je voelt je chaotisch maar hebt geen idee waarom…'

© Sascha Stouthamer / Facking Vaderdag

En wat is volgens jou de boodschap van ‘Facking Vaderdag’?
‘Naar mijn ervaring leven we in een prestatiegerichte maatschappij waarbij iedereen aan het doorleven is, wat bijna lijkt op overleven. Hierdoor ontstaat er een soort taboe rondom het praten over trauma, het moet altijd goed met je gaan. Ik denk dat het goed is om af en toe even stil te staan bij je fysieke en mentale gesteldheid, zodat je jezelf begrijpt.'

Wat zou je tegen mensen zeggen die ‘Facking Vaderdag’ hebben gezien en die zich herkennen in jouw verhaal?
‘Hoe je er het beste mee om kan gaan is voor iedereen anders. Voor mij was het belangrijk om eerst op te schrijven wat ik nog niet durfde uit te spreken. En toen ik dat wel durfde, was het fijn om het met mensen te delen die ik ken.'

meer over rouw