Deze nieuwe docu's kijk je in februari bij de publieke omroep

In Verdwenen Stad reist prijswinnend regisseur Willy Lindwer samen met de recent overleden auteur Guus Luijters in een ouderwetse tram door de hoofdstad. Het is echter niet zomaar een tram. En ook niet zomaar een route. Het is de tram die in de jaren veertig door Amsterdam reed en in een paar jaar tijd tienduizenden Joden naar het station bracht, van waaruit ze naar de concentratiekampen vertrokken. En veelal niet meer terugkeerden. 

Tachtigduizend Joden leefden voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam. 63 duizend van hen werden gedeporteerd en de meesten vermoord. Uit de documentaire van Lindwer (en het bijbehorende boek van Luijtens) blijkt dat de kille systematiek waarmee het Amsterdamse GVB (gemeentevervoerbedrijf) opereerde cruciaal was in die grootschalige en rappe deportatie. Na 900 ritten was Amsterdam 'Judenrein'.

Onderweg komen Lindwer en Luijters erachter dat Anne Frank en haar familie tijdens deze tramrit langs hun onderduikadres reden. En dat de GVB ná de oorlog nog probeerde om de kosten van die tramrit te declareren. 

In de documentaire spreekt Lindwer met getuigen die behoren tot de allerlaatste generatie die als kind en jongvolwassenen de oorlog overleefden. Ze vertellen hun verhaal op de plek waar ze uit hun huis werden gehaald en op de tram werden gezet. 

Regie: Willy Lindwer
Maandag 3 februari om 22.20 op NPO 2, NPO Start en npodoc.nl

35 jaar na de vrijlating van Nelson Mandela zijn de wonden van Apartheid nog altijd niet geheeld. Sterker nog, Apartheid bestaat nog steeds. Daders verbergen nog steeds hun geheimen en slachtoffers blijven op zoek naar gerechtigheid. In de driedelige documentaireserie Free at Last: Onopgeloste verhalen over Apartheid van Thomas Blom, Misha Wessel en Xoliswa Sithole vertellen slachtoffers, daders en andere betrokkenen voor het eerst hun persoonlijke verhaal. Samen onthullen zij het ware gezicht van Apartheid.

De serie richt zich op het eerste protest en het daaropvolgende bloedbad in Sharpeville, de gewelddadige repressie in de jaren zeventig en de hoop die de vrijlating van Mandela in 1990 biedt. Één vraag blijft terugkomen: hoe moet er worden omgegaan met de gepleegde daden en wie neemt daar verantwoordelijkheid voor?

Bijzonder is het interview met een een voormalige moordenaar in dienst van het regime, die in Free at Last voor het eerst zijn verhaal deelt. Tragisch is het idee dat er na meer dan een halve eeuw nog steeds geen sprake van gerechtigheid is. 

Regie: Thomas Blom, Misha Wessel en Xoliswa Sithole
Maandag 10, 17 en 24 februari om 22.20 op NPO 2
Vanaf 9 februari op NPO Start en npodoc.nl

Je hebt drie regisseurs nodig om het veelzijdige leven van muzikant en activist Joan Baez te vangen. Althans, zo blijkt uit de credits van haar portret I Am a Noise. In 1959 brak ze als een komeet door. Ze groeide uit tot een icoon van de protestgeneratie, bekend om haar activistische folksongs, betrokkenheid bij de burgerrechtenbeweging en haar protest tegen de Vietnamoorlog. I Am a Noise gaat niet alleen over Baez' publieke leven, maar net zozeer over de schaduwkant van haar persoonlijke leven. 

Bijzonder is aan deze documentaire is het gebrek aan talking heads en de rijkdom aan dagboekfragmenten, geanimeerde tekeningen en audiotapes uit Baez’ jeugd, waarin ze worstelde met paniekaanvallen en mentale instabiliteit. Niet alleen het gedocumenteerde leven van Joan, maar ook van haar getroebleerde zusje Mimi komt aan bod. Dat dat archief bestond, wist Baez zelf ook niet, vertelde co-regisseur Maeve O'Boyle aan NPO Doc. Confronterend, zowel voor de kijker als de zangeres zelf. 

En misschien wel nog bijzonderder: I Am a Noise is niet enkel een retrospectief, maar ook een verslag van haar afscheidstoernee in 2019, dat ze op haar tachtigste (!) nog volbracht. Hoewel haar eigen stem begint te kraken, dreunt haar stem als muzikaal icoon nog wel even door. 

Regie: Miri Navasky, Maeve O'Boyle, Karen O'Connor
Dinsdag 25 februari om 22.40 op NPO 2, NPO Start en npodoc.nl

'Als jongen wilde ik later een sterke, grote man worden, net als m’n broer en vader,' biecht filmmaker Olivier S. Garcia op aan zijn kijkers. Nu hij bijna 30 wordt, ziet hij het anders. Sterk en groot zijn z'n mannelijke, Amerikaanse familieleden zeker, maar ze barsten ook van de trauma's. En wrokgevoelens, richting elkaar en richting de wereld. 

Liever onderzoekt Olivier hoe hij zelf de aan die verbittering kan ontstnappen. En daarvoor moet hij zijn vader (Tony) en halfbroer (Erik) beter leren kennen. Hij overtuigt ze om samen met hem de John Muir Trail in Californië te bewandelen, een zware tocht van 340 kilometer door een avontuurlijk landschap. Doel: de familieverhoudingen enigszins proberen te herstellen.

Het mag duidelijk zijn dat de 'mountains' uit de titel niet alleen refereren aan de bergen waar de docu zich (grotendeels) afspeelt. Nee, die mountains zijn Oliviers vader en broer. Twee kolossale mannen met geërodeerde karakters en een grillig verleden. Olivier staat veelal tussen hen in. Hij stelt veel persoonlijke vragen, waar Tony en Erik niet echt op zitten te wachten. Omdat ze niet graag over hun gevoelens praten, maar ook omdat ze simpelweg geen bevredigende antwoorden hebben. 

In Between These Mountains is een ongemakkelijke zit. 'Elke vakantie die uitmondt in een filmproject is ruk. Want het is nooit meer gewoon een vakantie. Het is een project,' bromt broer Erik richting het einde van de film. Een fascinerend project, dat wel. 

Regie: Olivier S. Garcia
Donderdag 27 februari om 22.20 op NPO 2, NPO Start en npodoc.nl