Makers van Morgen

Je kan toch lezen

VPRO

Maker van Morgen Ananta Khemradj (30) werd geboren in Nederland en groeide op in Suriname. Ze vraagt zich af waarom ze zo weinig weet over de roerige jaren ’80 in Suriname, ondanks haar baan als journalist. Waarom ligt hier nog steeds een taboe op?

De moeder van Ananta reageert geïrriteerd wanneer ze naar de jaren '80 van Suriname vraagt. Het onderwerp lijkt te confronterend. Langzamerhand komt Ananta erachter dat het niet alleen haar moeder hier liever niet over spreekt, maar ook veel andere Surinamers die de periode hebben meegemaakt. Gevolg hiervan is dat veel jongeren in Suriname weinig over deze periode weten, terwijl de gebeurtenissen in die tijd veel invloed hebben gehad op Suriname. Toch geldt ook de regel: wat niet weet, wat niet deert. Maar helpt dat de Surinaamse samenleving? De persoonlijke zoektocht 'Je kan toch lezen' brengt Ananta langs haar lerares geschiedenis, een ex-president en politiek bevlogen jongeren.

Regie: Ananta Khemradj

‘Surinamers moeten tot een gezamenlijke geschiedenis komen’

Regisseur Ananta Khemradj

In gesprek met de regisseur

Tekst: Anne van Blijderveen

Met haar nieuwsgierigheid schudt Ananta Khemradj (30) Suriname op. In haar documentaire Je kan toch lezen wil ze namelijk antwoord op de – op het oog – simpele vraag waarom de Surinaamse jeugd zo weinig weet over de gruwelijke gebeurtenissen van de jaren ‘80. Maar door hiernaar te vragen is de deksel van een doofpot afgegaan die er ook niet meer op kan; ‘ik voel me verantwoordelijk om nu door te pakken’.

Ananta Khemradj deed in 2015 mee aan het ontwikkelingstraject Surinamedoc, waar je een filmplan kon leren schrijven en pitchen. Dit is een samenwerking tussen de Nederlandse Filmacademie en de Surinaamse educatiestichting BackLot. Het was eigenlijk niet de bedoeling dat er daadwerkelijk documentaires gemaakt zouden worden, maar de plannen waren zo interessant dat er toch financiering werd aangevraagd.'

Werkte je met een Surinaams team?
‘Het team waarmee ik draaide was wel helemaal Surinaams; een cameraman en een geluidsman. Dat was wel fijn, want we konden de emoties die loskwamen tijdens het draaien daardoor delen. Ik ging er heel onbevangen in, maar als je je dan bewust wordt van alles wat zich heeft afgespeeld dan komt dat wel hard binnen. Vooral de verhalen over de binnenlandse oorlog, die nu niet in de film zitten, vond ik heftig. Daar heb ik echt wakker van gelegen.’

Kon je tijdens het draaien wel afstand nemen als regisseur?
‘Nee, ik heb pas tijdens het editen een stapje achteruit kunnen doen. Ik ben tijdens het draaien echt niet bezig geweest met de vormgeving. Ik ben als journalist namelijk veel meer bezig met de inhoud dan met de vorm. Ik kon wel makkelijker naar mezelf kijken dan ik had verwacht. Ik zag mezelf echt als een personage. Dus ik had er ook echt geen moeite mee om mezelf huilend in beeld te plaatsen.’

Hoe lang heb je over het maken van de film gedaan?
‘3,5 jaar. Ik deed in 2015 mee met dat traject van een filmplan schrijven en pitchen en toen zat er nog een hele tijd tussen voordat we financiering rond hadden. Maar in 2017 ging ik eindelijk tien dagen draaien in Suriname. Toen woonde ik net weer in Nederland. En in 2018 is de film afgemaakt en in Suriname vertoont.’

Hoe vond je het om ineens een documentaire te maken waarin jij ook een personage bent?
‘Ik wilde gewoon mijn nieuwsgierigheid achterna en het maken van een documentaire gaf me die mogelijkheid. Maar ik worstelde erg met hoe ik mijn vraag kon stellen zonder de pro- of anti-Bouterse groepen het gevoel te geven dat ik voor een van de twee koos. Toen besloot ik mezelf een personage in de film te maken, want mijn zoektocht kun je niet echt bekritiseren. Want ik handel vanuit mijn onderzoeksvraag: ‘waarom weten Surinaamse jongeren zo weinig over de jaren ’80?’. Ik wil met mijn film verbinden en nieuwsgierigheid oproepen bij mijn generatie.’

Waarom wil je over dit onderwerp zo graag een film maken?
‘We moeten als Surinamers een gezamenlijke geschiedenis gaan formuleren en de gebeurtenissen uit de jaren ‘80 staan dit in de weg. De samenleving blijft verdeelt in mensen die pro- en anti-Bouterse zijn. En als we het verzwijgen komen we helemaal nooit tot iets van een gedeelde geschiedenis. Daarbij is het ook nog niet voorbij. De rechtszaak tegen was afgelopen januari nog gaande.’

Heb je heel bewust gekozen voor het verweven van vlogs in je documentaire?
‘Het was een praktische overweging eigenlijk. Soms had ik gewoon geen cameraman tot mijn beschikking dus dan was het handig om het zelf te filmen met mijn telefoon. Maar het versterkt ook de intimiteit van de film.’

Hoe reageerde je omgeving op je film?
‘Mijn moeder was in eerste instantie niet heel blij dat ik deze film ging maken. Zij heeft de jaren ’80 wel meegemaakt in Suriname en de angst die daaruit voortkwam. Maar ze is wel heel trots dat ik de film heb gemaakt. Verder ben ik erg verrast door de reacties op mijn documentaire. Ik kreeg mailtjes van ouders die schrijven: ‘ik ben met mijn dochter naar jouw film geweest en op de terugweg in de auto hebben we het uitgebreid over de jaren ‘80 gehad’. Ik had niet verwacht dat het een oudere generatie zo zou raken en bezighouden.’

Wat hoop je dat jouw film losmaakt bij kijkers?
‘Met deze documentaire probeer ik het gesprek op gang te brengen en hoewel het moeilijk is, geloof ik echt dat we dichter bij elkaar kunnen komen. Het is voor de generatie die de jaren ‘80 heeft meegemaakt wel veel lastiger om dichterbij elkaar te komen. Maar ik zie jonge mensen die verschillende meningen hebben over Bouterse en goed bevriend zijn en hierover ook het gesprek aangaan. Naar aanleiding van mijn film is er zelfs een duo-column gekomen waarin twee jongens vanuit de verschillende "kampen" met elkaar in gesprek gaan. Ik heb zelfs nog geen negatieve reacties gehad op mijn film. De enige kritiek die ik krijg is dat ik er nog dieper op in had kunnen gaan. Maar dat heb ik bewust niet gedaan omdat ik geen zout in open wonden wilde strooien en daarbij is het heel lastig om “de waarheid” te vertellen over de jaren ’80. Die bestaat denk ik ook niet. Wat ik als journalist wel heel frustrerend vind, haha.’

Komt er een volgende film over dit onderwerp?
‘Daar ben ik wel mee bezig. Ik wil in een volgende documentaire de vraag beantwoorden ‘wat doen we met de geschiedenis die we achter ons hebben liggen?’. Dus niet: ‘wat is er nu echt gebeurd?’, maar: ‘wat doen we ermee?’ en, heel belangrijk: ‘welke rol heeft Nederland gespeeld in het dekolonisatieproces van Suriname?’.’

Heb je nog toekomstdromen?
‘Ja, absoluut. Ik heb zeker plannen om verder te gaan met het maken van documentaires, maar wel gericht op Suriname. Nederland heeft namelijk al een jaloersmakende mediacultuur en dat zou ik ook graag in Suriname willen zien. Wij hebben nog niet echt een documentaire- of filmcultuur. Terwijl het heel belangrijk is voor de ontwikkeling van een samenleving en voor de versterking van de democratie.’ 

Heb je nog tips voor mensen die ook op een onderzoeksjournalistieke manier te werk willen gaan?
‘Volg je nieuwsgierigheid. Vaak wordt er gezegd ‘je nieuwsgierigheid zal je in de problemen brengen’ en soms vraag je je ook wel af ben ik nu te ver gegaan, maar het pakt toch altijd goed uit. En blijf kritisch. Dat is het belangrijkste.’

Ananta Khemradj is 30 jaar, heeft bestuurskunde gestudeerd en bij ABC Aktueel gewerkt als journalist. Ze woont nu in Almere en focust zich op haar creatieve en economische ontwikkeling.

Ananta Khemradj in de media

Meer over Suriname en de Decembermoorden

Meer Makers van Morgen