Door Daan Hooghiemstra

NPO Doc heeft naar aanleiding van het 10-jarig bestaan tien jonge makers, net afgestudeerd of nog student, gevraagd een film van 10 minuten te maken over de 10 geboden van het documentaire maken. Zij reageren daarbij op regels die de makers van de IKON-documentaireserie De 10 Geboden hebben opgesteld.

Mea de Jong koos het gebod ‘U zult geen valse getuigenis spreken’, dat voor regisseur Pieter Fleury ook een belangrijk gebod is als het gaat om documentaire maken. Zij vroeg zich af in hoeverre hij zich zelf aan dit gebod had gehouden bij zijn documentaire ‘De onzichtbare werkelijkheid’. Hierin geeft hij een kijkje achter de schermen van het NOS Journaal. Fleury vindt dat een documentaire de feiten weer moet geven en dus zo dicht mogelijk bij de waarheid moet komen.

De Jong gaat een stap verder en vindt dat je ‘de waarheid’ nooit kunt vertellen. Ook al pretendeer je dat je de waarheid vertelt, je manipuleert altijd. Meegaan in een poging tot objectiviteit ziet de Jong duidelijk niet zitten. Hoewel ze zelf het script schreef voor haar moeder in de documentaire ‘If Mama Ain’t Happy, Nobody’s Happy’ komt ze volgens eigen zeggen hierdoor toch dichter bij ‘de waarheid’. “Dit is een film over een moeder en dochter die elkaar loslaten. Het gaat over mijn beeld van haar”, vertelt ze. “De bovenste laag is uitgeschreven, maar de werkelijke documentaire is de discussie die daarop volgt.” Hier doet de maakster dan ook niet geheimzinnig over in de film. Het was namelijk het idee om het maakproces van de film onderdeel te maken van de documentaire.

En dit kan op meerdere manieren. Zo laat de documentairemaker haar moeder reageren op beelden die duiden op een eenzaam bestaan en legt ze haar via het script meningen in de mond. Hier wordt vervolgens heftig over gediscussieerd. “Een relatie tussen twee mensen wordt duidelijk door interactie, niet door een gesprek van de één over de ander. Daarom heb ik besloten mijn moeder te confronteren met mijn beeld van haar”, legt ze uit.

Voor de Jong is documentaire een kunstvorm en reportage een journalistieke vorm. Daarom vindt ze dit soort keuzes gerechtvaardigd. “Een docent zei ooit tegen me: ‘Je hoeft mij niet uit te leggen hoe de wereld in elkaar zit, ik ben geïnteresseerd in jouw visie op de werkelijkheid.’” Veel duidelijker kan Mea de Jong dit niet uitdragen met haar documentaire-debuut en haar film voor Project X.