Elisabeth Fisher-Spanjer is 101 en leidt haar leven ten volste. Gedurende de twintigste eeuw, die zij bijna in zijn geheel meemaakte, zette zij zich als activist veelvuldig in voor de belangen van de underdog.
Regisseur Hannah van Tassel volgt deze excentrieke Elisabeth Fisher-Spanjer in aanloop naar haar 102e verjaardag. De Makers van Morgen-documentaire Een klein beetje nog laat Elisabeth zien terwijl ze verschillende internationale belletjes pleegt en daarbij ook haar taalbeheersing laat zien, geniet van wijntjes en de mensen om haar heen, maar ook het verdriet waar ze mee te maken kreeg gedurende haar lange leven sijpelt door de beelden heen.
Regie: Hannah van Tassel
Hannah van Tassel las in Het Parool over ‘de oudste activiste van Amsterdam’, Elisabeth Fisher-Spanjer. In de jaren dertig lid van de Revolutionair Socialistische Partij van Henk Sneevliet, tijdens de Tweede Wereldoorlog gevangene in kamp Vught en gedurende de Hongaarse Opstand opkomend voor vluchtelingen uit de Sovjetunie. Ze correspondeerde met Trotski en was bevriend met de Duitse oud-bondskanselier Willy Brandt. Meer recent sprong zij op de bres tegen de bezuinigingen in de thuiszorg. Een dankbaar onderwerp voor haar tweedejaarsdocumentaire aan de Nederlandse Filmacademie, dacht Hannah. Beperkende factor was echter dat deze slechts vijf minuten mocht duren, en hoe vat je ruim honderd bewogen jaren samen in zo’n korte film?
De Amsterdamse maakster twijfelde dan ook lang of ze niet beter een ander onderwerp kon zoeken. “Al tijdens het eerste gesprek bleek Elisabeth een gigantisch rijk verleden te hebben. Dat blijkt ook uit haar biografie, Alleen in de wind geschreven door Rob Hartmans”, vertelt Hannah. “Eén gebeurtenis uit haar leven uitlichten zou onvoldoende recht doen aan haar tumultueuze geschiedenis.”
Samen met haar collega-studenten en tevens de producenten van de film, Hester Breunissen en Yasmin van Dorp, had ze echter in korte tijd al zo’n zwak voor Elisabeth ontwikkeld dat het onvermijdelijk was dat de film over haar zou gaan. “Elisabeth zit vol enorme verhalen over het verleden en ze maakte sleutelmomenten uit de Europese geschiedenis van dichtbij mee, maar nu ze zo oud is wordt het toch allemaal wat minder. Haar zicht is sterk achteruit gegaan en om haar heen komen steeds meer mensen te overlijden. Zo overleefde ze bijvoorbeeld ook haar beide kinderen. Hoe gaat iemand die altijd zo vol geleefd heeft daarmee om? Dat werd het uitgangspunt van de film Elisabeth”, aldus Van Tassel.
"Elisabeth is 102, maar tegelijkertijd is ze levendiger dan veel van onze leeftijdsgenootjes"
Behoefte aan meer
Toch hadden veel mensen die de korte film Elisabeth zagen behoefte aan meer. “Het voelde een beetje als een trailer, een compilatie van iets groters”, zegt Yasmin van Dorp. “We hadden met de crew zulke bijzondere dagen met haar meegemaakt. We voelden dan ook een beetje de pijn dat we voor ons gevoel niet haar hele verhaal verteld hadden.” Hannah: “We voelden enige urgentie vanwege haar hoge leeftijd. Als we ooit nog een langere film over haar wilden maken dan was nu het moment. Inmiddels heb ik overigens het idee dat ze met gemak 105 wordt.”
De studenten besloten dan ook dat er na de korte film ook een langere documentaire moest komen. “Het idee was om toe te leven naar haar 102e verjaardag en dat ik haar zou helpen met het schrijven van haar speech”, legt de jonge filmmaakster uit. “Elisabeth houdt heel erg van het geven van speeches die ze altijd aan elkaar improviseert. Ze heeft sterk de behoefte om mensen iets van al haar ervaringen mee te geven. Wat ik ook inspirerend vind aan haar is dat ze zichzelf tot op de dag van vandaag wil blijven uitdagen. Ze zei ook vaak tegen ons: ‘Ga naar het buitenland en ontwikkel jezelf. Die levensinstelling bewonder ik en ik vind dat meer mensen zo in het leven zouden mogen staan.”
“Uiteindelijk is dat ook waar de film volgens mij over gaat”, vult Hester aan. “Onze grootste interesse in haar was de manier waarop ze in het leven staat. Ze is 102, maar tegelijkertijd is ze levendiger dan veel van onze leeftijdsgenootjes.”
Nederlandse Filmacademie
Producenten Hester en Yasmin schreven een brief aan de directie van de Nederlandse Filmacademie, die standaard over alle rechten van de studentenfilms beschikt, met de vraag of zij buiten hun studie om een langere versie van Elisabeth mochten maken. “De Nederlandse Filmacademie ging akkoord en droeg de rechten aan ons over”, vertelt Hester Breunissen. “Maar dat betekende ook dat Yasmin en ik ineens dingen moesten regelen die we nooit eerder hadden gedaan. We moesten ons verdiepen in de rechtenkwesties, in de distributie en in de wereld van de filmfestivals.”
“Op de Nederlandse Filmacademie leer je in de opleiding Productie vooral de rol van uitvoerend producent goed kennen”, legt Yasmin uit. “Als uitvoerend producent regelen we eigenlijk alles om de film heen. Van locaties tot vervoer en van geldzaken tot emotionele steun aan de regisseur. Met dit project hebben we ook een keer kunnen ervaren hoe het er straks in het werkveld aan toegaat.” Ook inhoudelijk hebben Hester en Yasmin zich bemoeid met deze film. “Elke producer doet dit anders, maar wij vonden het belangrijk dat we Hannah al vanaf het begin konden ondersteunen tijdens de ontwikkeling van het filmplan. Wij zijn er dan voor haar als klankbord. Wij geven aan of we iets een goed idee vinden of niet en soms trappen we op de rem als de regisseur in onze ogen te veel afwijkt van het filmplan. ”
Goede klik
Ondanks dat de leden van de crew elkaar niet hebben uitgezocht maar zij bij elkaar zijn ingedeeld, ontstond er een bijzonder goede samenwerking tussen hen. Hannah: “Ik vind het bijzonder dat de hele crew meteen bereid was om in hun vrije tijd verder te werken aan een langere versie”.
Behalve de crew van Filmacademiestudenten hebben meer mensen hun medewerking verleend aan Een klein beetje nog. “De componist van de muziek, Hans Nieuwenhuijsen, komt van het conservatorium en wilde graag meewerken. Ook de mensen van de mixage (Freek Vrijhof) en de grading (Qianwei Tong van Captcha!) deden dit in hun eigen tijd”, vertelt Yasmin. “Het is ontzettend leuk dat veel mensen zoveel energie in deze film gestopt hebben.” Hester: “Mede daardoor, en omdat we het materiaal van de Nederlandse Filmacademie mochten blijven gebruiken, hebben we de film voor relatief weinig geld kunnen maken.”
"Jullie hebben maar één leven, en daar moet je het mee doen"
Een klein beetje nog
Ondanks haar hoge leeftijd en enkele fysieke ongemakken blijft Elisabeth geestelijk dezelfde energieke vrouw die ze was gedurende de twintigste eeuw. “Ze sprak ons laatst nog streng toe omdat we volgens haar te weinig voortgang maakten met de buitenlandse distributie van de film”, lacht Hester. Yasmin: “In Nederland wordt vaak negatief gedacht over ouder worden. Maar Elisabeth bewijst dat het leven nog lang niet ophoudt bij zestig.”
‘Jullie hebben maar één leven, en daar moet je het mee doen’, drukt Elisabeth Fisher-Spanjer de kijker aan het einde van de film op het hart. Filmmaakster Hannah van Tassel hoopt dat Elisabeth via haar film meer mensen kan inspireren in het leven te staan zoals zij: “Ik zou het mooi vinden als deze documentaire een plekje krijgt tussen de verschillende bronnen die er al bestaan over haar bijzondere leven. Hopelijk kan deze film in die context een vertegenwoordiging van Elisabeth in het heden toevoegen.”
Hannah van Tassel (1992) studeert 'Regie Documentaire' aan de Nederlandse Filmacademie in Amsterdam. Zij is momenteel bezig met de afronding van haar derdejaars-film met het thema slapeloosheid.
Hester Breunissen (1995) en Yasmin van Dorp (1996) studeren beide 'Productie' aan de Nederlandse Filmacademie in Amsterdam. Momenteel doen zij samen de productie van een documentaire over stadsnomaden in Groningen.