Filmmaker Zaur Kourazov (1994) werd geboren in Tsjetsjenië en vluchtte van de oorlog met zijn gezin naar België op een jonge leeftijd. Pas op latere leeftijd keerde hij terug in het kader van zijn documentaire ‘Han Yu’. 2Doc.nl-redacteur Kitty Munnichs spreekt met Maker van Morgen Zaur Kourazov over ‘Han Yu’ (Time Is), over herinneringen, clichébeelden en het verstrijken van de tijd.

‘Ik wilde weten hoe ik mij zou voelen tegenover mijn herinneringen en sentimenten aan mijn geboorteplaats,’ vertelt Zaur Kourazov over de terugkeer naar zijn geboorteland. Tijdens dat bezoek bezocht hij een trouwerij. ‘Ik ontmoette verre tantes en zag neven terug. Het voelde heel warm, maar tegelijkertijd was ik ook het exotische stuk (dat neefje uit België) dat daar lang gemist werd. Dat was grappig en moeilijk.’

Hij ontmoette er ook twee vrouwen, moeder en dochter Marga en Acet Abdulaeva. Zij werden uiteindelijk de hoofdpersonen in zijn documentaire Han Yu. Het was een bijzondere ontmoeting: ‘Toen ik hen groette bleef er iets plakken; een soort van energie,’ vertelt de filmmaker. ‘Ze waren zo oprecht en ingetogen, stil, warm en kalm. Ik voelde een bepaalde intimiteit.’

Terug in België liet de ontmoeting hem niet los. ‘Mijn intuïtie zei me dat ik hier iets mee moest.’ Hij belde de vrouwen op en vertelde dat hij een filmisch onderzoek wilde doen naar herinneringen en tijd. Hoe hij dat wilde doen, wist hij op dat moment nog niet. ‘Maar ze zeiden meteen “kom!”, en “we zien wel wat het wordt”.’

Een maand lang leefde Kourazov met de vrouwen samen als gast in huis, in hun dorp in de bergen. Gastvrijheid is een erg belangrijk onderdeel van de cultuur, dat gaf meteen een vertrouwde sfeer. Hij vertelt erover: ‘Die maand was mooi, het leven was traag en sober, met een focus op de simpele en dagdagelijkse dingen.

Elke plek en iedereen heeft z’n eigen hardships, dat probeer ik te verbloemen noch uit te melken. De tekenen van oorlog en daaraan gerelateerde trauma’s vermengen zich in de documentaire met dagelijkse gewoontes en gebruiken. Hierdoor worden ze ook iets huiselijk en ook vertrouwd.’

Zaur Kourazov wilde een film maken over herinnering en tijd, thema’s waar hij naar eigen zeggen door bezeten was. ‘Wat zijn mijn herinneringen van Tsjetsjenië? Zijn het werkelijk mijn herinneringen? Wat zijn herinneringen van anderen uit Tsjetsjenië? Hoe moet ik mij daartoe verhouden en hoe tekent dit mij?’

Hij vertelt verder: ‘Als je rond herinneringen werkt dan verval je makkelijk in bepaalde clichés, een bepaalde romantiek. Je ‘fetisjiseert’ vooral je eigen herinneringen.’ Hijzelf trapte ook in deze val tijdens het onderzoek voor deze film. ‘En achteraf gezien is dat goed geweest. Door dit besef ben ik meer gaan denken, voelen, en onderzoeken vanuit het gemeenschappelijke weefsel.'  Hij heeft zich meer gericht op het collectieve geheugen. 'Dat heeft de film genuanceerder gemaakt.’

Kourazov koos ervoor zich te focussen op dagelijkse taferelen: handelingen die ook een tijd en cultuur verbeelden. En om de film aaneen te hechten, verhalend te maken, introduceerde hij een fictief element. ‘Op een gegeven moment voelden we dat er een element moest komen waar we omheen konden werken. We kozen voor iets heel simpels: dat er iemand uit het verleden werd verwacht’, vertelt de maker.

Terloops wordt er genoemd dat er iemand terugkeert naar het dorp. De persoon die ze verwachten is volledig fictief. ‘Maar in hun ‘spel’ met dit fictieve element verwerken ze hun werkelijke herinneringen.’ Kourazov vertelt dat Acet, de moeder uit de film, zijn moeder kende toen ze klein was. ‘In de ‘gespeelde’ scene, praat ze over een echte herinnering aan mijn moeder, alsof zij zou terugkeren. Terwijl ik eigenlijk degene was die was teruggekeerd naar het dorp. Meta!’

Dit keukentafelgesprekje gebruikte de filmmaker als rode draad in de documentaire. Toen hij het filmde wist hij niet precies hoe uit het zou pakken. Hij vertelt: ‘Het is altijd work in progress. Ik vind het mooi om in het proces niet te weten wat het zal worden. Ik word als filmmaker gedreven door een bepaalde drive die ik niet altijd helemaal snap. Ik ben geen heer en meester in het maakproces... maar ergens ook wel.’

Hoewel Han Yu zich afspeelt in Tsjetsjenië, gaat de film volgens de maker niet enkel over dat land. Eerder hoopt de maker een gevoel van melancholie te raken. Kourazov: ‘Iedereen – of laat ik zeggen: hopelijk de meesten – kennen dat gevoel van triestigheid in blijheid. Opgeroepen door bijvoorbeeld de geur van oma’s taart.’

‘Ik hoop dat deze film je aan zoiets doet denken; dat het iets losmaakt wat raakt aan dat melancholische gevoel.’ En als je met vragen blijft zitten na het zien van de film? Dan maakt dat de filmmaker blij. Hij hoopt dat zijn ongewone constructies en ruimtes in de documentaire iets losmaken.

In de maand dat Zaur Kourazov bij Acet en Marga verbleef is er een band tussen hen gegroeid. Hij hoopt dat die band voor de rest van hun levens standhoudt: ‘Deze mensen zijn deel van mij en ik van hen. Ik voel me verplicht om contact te houden, op een goede manier. Ik voel me diep verbonden.’