Dit zijn de beste documentaires uit 2024 volgens Helmut Boeijen

In deze intieme en schrijnende film zoomt Huibert van Wijk in op zijn adoptiebroer Tim. Als die het voor het zeggen had gehad, was hij liever in Indonesië gebleven. Tim voelt zich vaak niet begrepen, in het bijzonder door zijn opvoeders. In gesprek met zijn broer en hun vader Lex ontrafelt Van Wijk hun pijnlijke geschiedenis, die een spoor van verdriet door hun leven heeft getrokken en hen ook uit elkaar heeft gedreven.

Het is een aangrijpend relaas, vol goede bedoelingen en wederzijds onbegrip, dat al die 40.000 kinderen, uit meer dan tachtig verschillende landen, representeert die door de jaren heen uit hun natuurlijke omgeving zijn gehaald voor een nieuw leven in Nederland.

In deze indrukwekkende film volgt Madeleine Gavin pastor Seungeun Kim van de Caleb Mission Church in Zuid-Korea. Als lid van de zogenaamde ‘Underground Railroad’ staat hij, met gevaar voor eigen lijf en leden, al jarenlang Noord-Koreanen op de vlucht bij. Hij bekommert zich nu om de familie Roh, die met drie generaties op de vlucht is geslagen uit Kim Jong-uns communistische heilstaat.

Om het volk onder de knoet te houden, neemt het regime – volgens een mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties alleen te vergelijken met Nazi-Duitsland – stelselmatig z’n toevlucht tot marteling, gedwongen abortussen en publieke executies. In de kantlijn besteedt Beyond Utopia ook aandacht aan de zwartgeblakerde historie van het Aziatische land. En via de gevluchte inwoners wordt zichtbaar wat het inmiddels ruim 75-jarige bewind heeft aangericht in de psyche van dit volk.

Deze joyeuze, oorspronkelijke en filosofische film, over het wezen van kunst en auteurschap, is als een kamer met drie deuren. Zodra je de juiste hebt gevonden, stap je opnieuw een kamer met drie deuren binnen.

Op heerlijk onnavolgbare wijze gaat Barbara Visser op zoek naar het verhaal achter de pispot (!) die wordt beschouwd als één van de belangrijkste kunstwerken van de twintigste eeuw. Het conceptuele werk, vereeuwigd op een foto van Alfred Stieglitz (waarvan het negatief toevallig ook is verdwenen), wordt doorgaans toegeschreven aan Marcel Duchamp, één van de vaders van het Dadaïsme. Maar is die pot eigenlijk wel van hem?

Documentairemaker Joost van der Valk slaagt in deze grimmige oorlogsdocu glansrijk in z’n opzet: zowel de oorlog in Oekraïne als de betrokkenheid daarbij van de Nederlandse fotograaf Eddy van Wessel, viervoudig winnaar van een zilveren camera, spatten van het scherm.

Het leed, de vernietiging en het verlies, maar ook hoe binnen zulke hachelijke omstandigheden de menselijkheid op de een of andere manier tóch overleeft: hoop, onverzettelijkheid, solidariteit, moed en humor. En altijd is daar die fotograaf, die via een camera op z’n helm soms letterlijk zijn blikveld toont: om ook deze oorlog bij z’n kladden te grijpen. In een moordend tempo op zoek naar Van Wessels eigen idee-fixe: het ene beeld dat alle andere overbodig maakt.

Ruim 25 jaar geleden, op 10 april 1998, werd het Goedevrijdag-akkoord gesloten. Daarmee kwam er een eind aan ‘The Troubles’, die Noord-Ierland sinds eind jaren zestig in vuur en vlam hadden gezet. In deze ijzersterke vijfdelige docuserie brengt James Bluemel de menselijke tol van deze bloedige burgeroorlog in kaart met gewone Noord-Ieren.

Van leden van de IRA en hun aartsvijanden van de Ulster Defence Association tot burgers die ongewild betrokken raakten bij Bloody Sunday, de geruchtmakende hongerstakingen of de zoveelste dodelijke actie. In de slotaflevering van deze aangrijpende miniserie reconstrueert Bluemel bovendien hoe de verschillende partijen uiteindelijk stapvoets, met zo nu en dan ook een flinke stap achterwaarts, afkoersten op vrede.