Documentairegebod 4

Project X

VPRO

De film Een staat van zijn maakte regisseur Paul Cohen naar aanleiding van het gebod 'Gedenk de sabbat'. Aan HKU-studenten Klaartje Til en Jochem Gunster geeft hij het volgende gebod mee: ‘Laat de controle gaan en geef ruimte om te zien wat er gebeurt’. De jonge makers gaan hier volledig tegenin en vormen zijn gebod om. Op gecontroleerde wijze maken zij een film over wat een rustdag voor hedendaagse jongeren kan betekenen.

Door: Wieneke van Koppen

Sabbat

Gunster en Til waren geboeid door de sabbat. De sabbat is een Bijbels principe en is een (verplichte) wekelijkse rustdag. Door veel mensen op deze wereld wordt de sabbat nog in ere gehouden. Klaartje Til: ''Zelf zou ik hier niet aan moeten denken, ik ben veel te druk om elke week een dag vrij te nemen''. Ze ontdekte dat dat gold voor vrijwel iedereen uit haar omgeving. Men werkt hard en meent zich geen rustdag te kunnen veroorloven. Jochem Gunster en Klaartje Til besloten in hun film te analyseren hoe hardwerkende en ambitieuze jongeren omgaan met stress en druk.

In de film zien we alleen maar vrouwen. Zijn zij ambitieuzer? Klaartje Til lacht: ''Dat is toeval, maar ik heb laatst wel een artikel gelezen waarin beschreven werd dat vrouwen veel bordjes in de lucht moeten houden. Behalve dat ze een goede baan moeten hebben, moeten zij ook een leuke vriendin zijn voor hun vrienden en hun partner en er wordt ook op uiterlijk gebied veel van vrouwen verwacht. Dit laatste geldt voor mannen misschien iets minder.''

Kandidaten

Het bleek niet moeilijk voor de filmmakers om kandidaten te vinden die in aanmerking zouden komen voor de film. De twee vertellen: ‘’In onze eigen vriendenkring vonden we direct personen die erg druk zijn en te kampen hebben met vee stress. Het enige nadeel bleek dat we de mensen die meededen moeilijk te pakken konden krijgen.’’ Hoewel de makers aanvankelijk vier kandidaten hadden gesproken, zijn er maar drie personen in de film te zien. De vierde kandidaat stopte met het project omdat ze ironisch genoeg geen tijd had om gefilmd te worden.

Til en Gunster hebben getracht om drie manieren te laten zien waarop mensen met stress om kunnen gaan. Waar de een stress voorkomt door regelmatig te mediteren en 'zen'-momenten in te lassen, accepteert de ander dat ze het druk heeft en probeert ze soms haar rustmomenten te pakken. De laatste, Zoë, worstelt nog met een goede methode om stress tegen te gaan. Klaartje Til: ''Het kan soms een beetje overdreven lijken wat de kandidaten zeggen, ze doen het zichzelf immers aan. Aan de andere kant moet je ze ook wel serieus nemen. Mensen krijgen burn-outs, ook op jonge leeftijd.''

Loslaten en scripten

De grootste uitdaging voor Til en Gunster was het om de gehele film te scripten. Jochem Gunster: ‘’We werken als team vaak heel vrij: normaal verzinnen we geregeld nieuwe dingen tijdens het filmen en werken we redelijk vrij.’’ In die zin houden ze zich al keurig aan het gebod van regisseur Paul Cohen. Tijdens dit project moesten ze dus juist op een andere manier gaan werken: alles vastleggen en niks aan het toeval overlaten. De shots, de momenten waarop gefilmd wordt, de kleding van de kandidaten, alles is gepland. Ook de interviews die in de film te zien zijn, zijn niet geïmproviseerd. Klaartje Til: '‘ Naar aanleiding van onze voorinterviews wisten we wat we in de film wilden terugzien. We hebben de vragen tijdens het interview in de film zo gesteld dat we de antwoorden kregen die we wilden.’’

Zouden ze dat vaker doen? Til: ‘’Het was leerzaam om het eens op deze manier aan te pakken. Toen we de shots maakten van de spelers, kregen we spontaan nieuwe ideeën waar we vervolgens weinig mee konden doen. Dat is wel jammer.’’ Gunster vertelt verder: ‘’Het is zeker een uitdaging om voor het filmen je beslissingen al te maken. Normaal beslissen we pas tijdens het monteren wat er wel en niet in de film komt. Hoewel het soms efficiënter is om op deze planmatige manier te werken, beperkt het je als maker ook een beetje.’’